«Το να είσαι Ευρωπαίος σημαίνει ταυτόχρονα να είσαι φιλέλληνας» δηλώνει στο Liberal o Ρόντρικ Μπίτον, στο πρόσωπο του οποίου οι δύο αυτές ιδιότητες βρίσκουν το νόημά τους. Πριν από λίγες μέρες ο Σκωτσέζος καθηγητής μαζί με άλλες 23 προσωπικότητες από τον χώρο των γραμμάτων και της πολιτικής, συνυπέγραψαν επιστολή στους «Τάιμς», θέτοντας την Ευρώπη προ των ευθυνών της απέναντι στην τουρκική επιθετικότητα.
Συχνά, ο Μπίτον αναφέρεται ως φίλος της χώρας μας, ενώ έχει τιμηθεί και από την ελληνική πολιτεία με το παράσημο του Ταξιάρχη του Τάγματος της Τιμής για την συμβολή του στην έρευνα της Νεοελληνικής και Βυζαντινής Ιστορίας, Γλώσσας και Λογοτεχνίας (επί τρεις δεκαετίες διετέλεσε Καθηγητής στο King?s College του Λονδίνου).
Εκτός από βιογράφος του Σεφέρη, έχει επιμεληθεί κείμενα του Καζαντζάκη, έχει γράψει μια εισαγωγή για την ελληνική λογοτεχνία και πριν από λίγα χρόνια μας χάρισε ένα λαμπρό βιβλίο για τον «πολιτικό» Λόρδο Βύρωνα. Η σχέση του όμως με τον ελληνισμό δεν εγγράφεται σε ακαδημαϊκά πλαίσια, αλλά έχει χαρακτήρα «οργανικό».
Ο Μπίτον δεν είναι «ιστορικός της πολυθρόνας», αλλά ένας συγγραφέας που στοχάζεται επάνω στην ελληνική ιστορία και με αυτό το πνεύμα θέλησε να αποτυπώσει μια σύγχρονη και, ίσως, έξω από τα συνήθη, βιογραφία της Ελλάδας (Πατάκης 2020).
Συνέντευξη στον Γιώργο Μυλωνά
Με την επιστολή σας στους Times, τι προσδοκάτε κύριε Καθηγητά; Ποια απήχηση είχε στην βρετανική κοινή γνώμη;
Πρόκειται για μια ομαδική προσπάθεια, και εννοείται ότι δεν μπορώ να απαντήσω για όλους. Έτσι όπως το βλέπω προσωπικά, ο στόχος είναι διπλός: από τη μία μεριά, να ενημερώσει το κοινό και να πείσει όσο γίνεται τους αρμόδιους εδώ στην Αγγλία. Tαυτόχρονα, να δώσουμε το «παρών» στους Έλληνες φίλους μας, ώστε να καταλάβετε ότι υπάρχει κόσμος εδώ στη χώρα μας που ανησυχεί έντονα για τα γεγονότα της Ανατ. Μεσογείου και βρίσκεται με το μέρος σας. Επισημαίνω ότι συνυπογράφεται από βουλευτές ή πρώην βουλευτές από τα τρία κόμματα που στο Κοινοβούλιο αντιπροσωπεύουν όλη την επικράτεια. Τρέφουμε ελπίδες ότι η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου θα λάβει υπόψη μια γνώμη που εκφράζεται από ομάδα συμπολιτών οι οποίοι (επιτρέψτε μου να το πω έτσι!) διακρίνονται σε ποικίλους τομείς του δημόσιου βίου, και μάλιστα από τις στήλες μιας εφημερίδας με το κύρος των Τάιμς.
Αν υποθέσουμε ότι το ΝΑΤΟ πάψει την «πολιτική ίσων αποστάσεων» και ζητήσει από την Τουρκία την διακοπή των ενεργειών της, κρίνετε πως αυτό μπορεί να ανακόψει τον επεκτατισμό της;
Για θέματα Διεθνούς Δικαίου ή και της εσωτερικής πολιτικής του ΝΑΤΟ δεν είμαι καθόλου αρμόδιος. Πάντως, με την επιστολή μας θέλαμε να επισημάνουμε την ανάγκη διεθνούς προσέγγισης σε θέμα που εξ ορισμού είναι διεθνές - που στη συγκεκριμένη περίπτωση σημαίνει η στάση της Τουρκίας σε όποιες διαπραγματεύσεις να σεβαστεί τις αρχές και τους θεσμούς του διεθνούς δικαίου.
Έχετε χαρακτηρίσει την γείτονα χώρα «σουλτανάτο». Μια ενεργοποίηση υπέρ της Ελλάδας, είναι και διαφύλαξη της «ψυχής» της Ευρώπης;
Ο χαρακτηρισμός αυτός δεν βρίσκεται στην επιστολή! Δεν είμαι ο μόνος, ωστόσο, που έχω επισημάνει αυτήν την στάση του Προέδρου της Τουρκικής Δημοκρατίας, η οποία τείνει προς τον... εξοθωμανισμό. Το αντίστοιχο λένε αρκετοί στις μέρες μας για τον Πρόεδρο Πούτιν, ο οποίος φαίνεται ότι θέλει να ξαναφέρει όχι μόνο την πρώην Σοβιετική Ένωση αλλά και την αυτοκρατορία των Τσάρων. Ευτυχώς που οι Έλληνες δεν λαχταρούν με τέτοιον τρόπο τον... Μεγαλέξανδρο! Εμείς οι Ευρωπαίοι του 21ου αιώνα έχουμε καθήκον να επιμείνουμε στις αρχές της δημοκρατικής λογοδοσίας, του κράτους δικαίου, και μιας διεθνούς τάξης που βασίζεται σε κανόνες. Αυτές οι αρχές αποτελούν βασικές προϋποθέσεις του πολιτισμού μας και κινδυνεύουν τώρα από ποικίλες απειλές. Μια απ? αυτές, βέβαια, είναι η συμπεριφορά του γείτονά σας ως προς τους χειρισμούς του θέματος της υφαλοκρηπίδας.
Δεν το ανέφερα τυχαία κ. καθηγητά. «Η Ελλάδα για μένα είναι παρόν και μέλλον. Είναι διαδικασία εν εξελίξει» μεταφέρω από συνέντευξή σας στην «Καθημερινή». Πιστεύετε πως δύναται να γεννηθεί σήμερα ένας νέος «φιλελληνισμός»; Δεν εννοώ ως υπόθεση στενά ελληνική, αλλά ευρωπαϊκή.
Πιστεύω ακράδαντα ότι η μοίρα της Ελλάδας (ή και του Ελληνισμού) και η μοίρα της Ευρώπης είναι μία. Στις νεότερες εκδοχές τους, και οι δύο γεννήθηκαν κατά το 2ο μισό του 18ου αιώνα με το Διαφωτισμό· και οι δύο έχουν ως απώτερες καταβολές τους την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα, που με τη σειρά της στηρίχτηκε στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Επισημαίνω ενδεικτικά ότι ο όρος «πολιτισμός» δεν υπάρχει στην αρχαιότητα (ούτε στα ελληνικά, ούτε στα λατινικά). Το γαλλικό civilisation είναι γέννημα του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, ενώ το ελληνικό αντίστοιχο («πολιτισμός») είναι εφεύρημα του Αδ. Κοραή (κορυφαίου εκπροσώπου του αντίστοιχου Ελληνικού Διαφωτισμού) στα 1804. Από τότε οι έννοιες «Ελλάδα», «Ευρώπη» και «πολιτισμός» συνυφαίνονται και δεν διαχωρίζονται εύκολα. Με αυτή την έννοια, το να είσαι ευρωπαίος (εδώ αφήνω έξω το παραλήρημα του Μπρέξιτ, που κάποτε θα ξεπεραστεί) σημαίνει ταυτόχρονα να είσαι φιλέλληνας. Και δεν είναι άσχετο ότι όλοι, σχεδόν, οι γνωστοί φιλέλληνες που κατέβηκαν στην Ελλάδα του 1821, με σκοπό την υποστήριξη του απελευθερωτικού Αγώνα, εμπνεύστηκαν από τις ιδέες του Διαφωτισμού. Βέβαια, δεν μιλάμε για τέτοιες εξάρσεις σήμερα (και μακάρι να μην υπάρξει θέμα!)· αλλά οπωσδήποτε χρειάζεται μια βαθύτερη κατανόηση της θέσης των σύγχρονων ευρωπαϊκών εθνών τόσο στη διαχρονία της ιστορίας, όσο και στην παγκόσμια γεωπολιτική της εποχής μας.
Πώς κρίνετε τους χειρισμούς της ελληνικής κυβέρνησης;
Ως ιστορικός είμαι πάντα επιφυλακτικός όσο πρόκειται να σχολιάσω τη συμπεριφορά ηγετών ή κομμάτων πάνω στη στιγμή – επειδή λείπει ακριβώς το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο βασίζεται η ιστοριογραφία. Πάντως, με εντυπωσιάζουν η ψυχραιμία και τα μετρημένα λόγια της ελληνικής πλευράς, όπως και στην αντιμετώπιση του κορονοϊού. Αυτή η συμπεριφορά εν γένει μάς θυμίζει ότι ο σεβασμός προς τον πολίτη και το δημοκρατικό σύστημα βρίσκεται στην αντίθετη άκρη από τον λαϊκισμό, που στο κάτω-κάτω περιφρονεί τον πολίτη και τα δικαιώματά του.
Να τολμήσω κι αυτό το ερώτημα, καθώς είστε βαθύς γνωστής του νεότερου ελληνισμού. Θα βλέπατε τυχόν ομοιότητες του Έλληνα πρωθυπουργού με κάποιο ιστορικό πρόσωπο από τους χρόνους της εθνεγερσίας;
Τέτοιες συγκρίσεις δεν μ?αρέσουν. Πάντως, εμένα ο ήρωάς μου από τα «δοξασμένα χρόνια» είναι ο Αλ. Μαυροκορδάτος, ο οποίος, όμως, κερδίζει μόνο τα 3.7% σε πρόσφατη δημοσκόπηση των εκτιμήσεων των Ελλήνων σχετικά με τους πρωταγωνιστές του ?21. Ο Φαναριώτης εκείνος ήταν γνώστης 8 ξένων γλωσσών, πολιτικός ώς το μεδούλι, είχε ενστερνιστεί εξ ολοκλήρου την ιδεολογία του ευρωπαϊκού και ελληνικού Διαφωτισμού, όπως και των δημοκρατικών συνταγμάτων των Ηνωμένων Πολιτειών της (τότε νεοσύστατης) Αμερικής και της Γαλλικής Επανάστασης – και σ?αυτόν περισσότερο από κανέναν άλλο χρωστάμε τη σύσταση του ελληνικού κράτους ως πρότυπου του σύχγρονου δημοκρατικού έθνους-κράτους, όπως εφαρμόζεται σήμερα ανά όλο τον κόσμο. Ο Μαυροκορδάτος διατέλεσε αρκετές φορές Πρωθυπουργός – αν ήμουν εγώ στη θέση του σημερινού, θα φιλοδοξούσα να του μοιάσω.
* O Ρόντρικ Μπίτον διετέλεσε επί 3 δεκαετίες καθηγητής Σύγχρονης Ελληνικής και Βυζαντινής Ιστορίας, Γλώσσας και Λογοτεχνίας στην έδρα «Αδαμάντιος Κοραής» στο King's College του Λονδίνου.
