Ένα αμφίσημο αλλά συναρπαστικό φαινόμενο εξελίσσεται, με επίκεντρο την πανδημία, μπροστά στα μάτια όσων δεν μένουν στην επιφάνεια των πραγμάτων. Ενώ το μπρος-πίσω στη μάχη κατά του ιού αποτελεί ήδη μέρος, κι όχι παρέκβαση, της «νέας κανονικότητας», όπως μας υπενθυμίζει η εμφάνιση της πιο επικίνδυνης μετάλλαξης και η βεβαιότητα και για άλλες μεταλλάξεις και αναζωπυρώσεις, την ίδια στιγμή, πριν καν περάσουμε στην μετά-την-πανδημία εποχή, βλέπουμε, και βιώνουμε, βαθιές και διαμορφωτικές του μέλλοντος αλλαγές. Μπροστά στις οποίες δεν χωρεί φόβος και εθελοτυφλία, ενώ είναι αναγκαία, πέρα από την εγρήγορση, η συνειδητή υπηρέτηση της μετάβασης σε έναν κόσμο ποιοτικά διαφορετικό.
Το περιοδικό Economist, θεωρώντας δεδομένη τόσο τη μεγάλη διάρκεια της υγειονομικής κρίσης -στην επιστημονική κοινότητα όλο και ισχυροποιείται η πεποίθηση πως δεν θα υπάρξει πλήρης επιστροφή σε έναν κόσμο χωρίς κάποιου είδους και έντασης πανδημία-, όσο και τις διαφοροποιήσεις που αδήριτα θα επέλθουν -ήδη επέρχονται- σε πολλούς τομείς, παρουσιάζει εδώ και αρκετές εβδομάδες έναν «δείκτη κανονικότητας». Αυτός επικεντρώνεται κυρίως γύρω από την οικονομία -διόλου παράξενο για το συγκεκριμένο περιοδικό και για τη σχολή σκέψης που εκπροσωπεί- και άρα μετρά και στηρίζεται σε στοιχεία όπως η συχνότητα των μεταφορών, ο εμπορικός τζίρος, η επανέναρξη δραστηριοτήτων σαν τον αθλητισμό και την ψυχαγωγία. Τίποτα δεν εμποδίζει, ωστόσο, να τον επεκτείνουμε και σε θεσμικές και κοινωνικές παραμέτρους.
Από την πλευρά του, ο μέγας διανοητής Edgar Morin, σε άρθρο που έγραψε στην εφημερίδα Le Monde επ' ευκαιρία της συμπλήρωσης των 100 χρόνων ζωής του, βλέπει τον μετά την πανδημία κόσμο να συντίθεται στη βάση δημιουργικών, αλλά και δυνάμει καταστροφικών, αντιθέσεων. Μια επιστημονική πρόοδος που είναι μαζί φως (η γρήγορη δημιουργία και η αποτελεσματικότητα των εμβολίων) κι αιτία σκότους (η πιθανότητα ο ιός να παράχθηκε από επιστημονικά πειράματα και γενικά η αδυναμία της επιστήμης να προλάβει και να κατευθύνει).
Μια παγκοσμιοποίηση που έβγαλε εκατομμύρια ανθρώπων από τη φτώχεια, αλλά δημιούργησε, και γι' αυτούς και για όλους τους άλλους κατοίκους του «παγκόσμιου χωριού», συνθήκες για μόνιμη ανισότητα και για επίσης μόνιμη αποκοπή της οικονομικής ανάπτυξης από την κοινωνική και πολιτιστική εξύψωση.
Μια τεχνολογία που βασίζεται στη σκέψη -στη διάνοια κάποιων ανθρώπων και στην αξιοποίηση των συσσωρευμένων διανοητικών επιτευγμάτων αιώνων- αλλά και που εξασθενεί και φτηναίνει τη σκέψη, αντικαθιστώντας τη γνώση με την πληροφορία, την κρίση με τα θέσφατα και την επικοινωνία με την πανσπερμία ασύμβατων, ασύμπτωτων και αθεμελίωτων απόψεων. Η «λύση» του Morin είναι η ενδυνάμωση του «ερωτικού» στοιχείου της ζωής -του δημιουργικού, δηλαδή, στοιχείου που, μέσα από το άνοιγμα στην ανθρώπινη επαφή και στην ανθρώπινη σκέψη, αντιμάχεται τον Πόλεμο και το Θάνατο-, τίποτα όμως, και πάλι, δεν εμποδίζει την επέκταση μιας τέτοιου είδους λογικής στο δημόσιο βίο.
Υπό τέτοια μακροσκοπική οπτική, τη «νέα κανονικότητα» συνδιαμορφώνουν αλλά δεν καθορίζουν ζητήματα όπως το είδος και η διάρκεια των περιοριστικών μέτρων και των μέτρων στήριξης, η υποχρεωτικότητα των εμβολιασμών, το άνοιγμα και το κλείσιμο της οικονομίας. Οι κρίσιμες διακυβεύσεις είναι η διαμόρφωση, πρώτον, μιας «νέας συλλογικότητας», η πλαισίωση του ατομικού συμφέροντος από το κοινό καλό. Δεύτερον, μιας άλλης λογικής «παγκοσμιοποίησης», στηριγμένης στη διεθνή συνεργασία και την μέσα από αυτήν ενδυνάμωση της υγείας, του μορφωτικού επιπέδου και του επιπέδου ζωής για ευρέα στρώματα -όλους τους πολίτες που μετέχουν και επιθυμούν την απόλαυση των καρπών της συλλογικότητας. Και, τρίτον, μιας άλλου είδους σχέσης του ανθρώπου -ως έλλογου και όχι ως καταναλωτικού όντος- με την επιστήμη και την τεχνολογία.
Αναλόγως διαφοροποιημένοι θα πρέπει να είναι και οι «δείκτες» για σύλληψη και διάπλαση της νέας κατάστασης, στην οποία έχουμε ήδη εισέλθει. Δείκτες γεωπολιτικοί: η αποτελεσματικότητα της βοήθεια στις χώρες και τους λαούς που έχουν ανάγκη και πιστεύουν στην ανόρθωση και, αντίστροφα, της απομόνωσης όσων καθεστώτων στηρίζονται στην ωμή ισχύ και στη διαστρέβλωση της πραγματικότητας.
Δείκτες κοινωνικοί: Διαχωρισμός, όχι τιμωρητικός αλλά εκ των πραγμάτων, μεταξύ όσων δείχνουν κοινωνική αλληλεγγύη και όσων αδιαφορούν, όσων μετέχουν στην κοινή προσπάθεια και όσων την υπονομεύουν. Δείκτες δημοκρατικοί: Ο βαθμός συνεργασίας για το κοινό καλό υπεράνω κομματικών διαφορών, η έμπρακτη στήριξη του κράτους δικαίου μέσα από την ορθή εφαρμογή των αρχών «δεν υπάρχουν κοινωνικά δικαιώματα χωρίς κοινωνικές υποχρεώσεις» και «φερόμαστε ίσα σε όλους αλλά ανάλογα με το μέτρο συμμετοχής του καθενός στον συλλογικό αγώνα».
Θα πει ίσως κάποιος ότι όλα αυτά είναι πολύ γενικά και θεωρητικά. Δεν νομίζω ότι ισχύει, αρκεί να κλείσουμε το φακό, να μεταφερθούμε από το παγκόσμιο στο ελληνικό πεδίο και να κοιτάξουμε γύρω μας.
Συμπολίτες μας που ήδη συμπεριφέρονται, συνειδητά αλλά τις περισσότερες φορές ασυνείδητα (που θα πει: Χωνεμένα χάρις στη σοφία του ενστίκτου), με τα κριτήρια της κοινωνικής αλληλεγγύης: Λήψη υπόψη αλλά όχι φόβος απέναντι στην πανδημία, έμπρακτος σεβασμός της συλλογικής υγείας, που περνά πρώτα από μέτρα ατομικής προστασίας, στήριξη της όποιας προσπάθειας να βελτιωθούν οι δημόσιες υπηρεσίες και να μοιραστούν πιο δίκαια τα δημόσια αγαθά. Πολιτικές συμπεριφορές και προτιμήσεις που συγκροτούνται ή μεταβάλλονται με κριτήριο τη σοβαρότητα, τη στήριξη στα δεδομένα της πραγματικότητας, την τόλμη για αλλαγές ουσίας, την απόκρουση της οπισθοδρόμησης, της διχόνοιας, της ήσσονος προσπάθειας.
Πολιτική ζήτηση για τη «νέα κανονικότητα» υπάρχει, το πιστεύω βαθιά. Προσφορά ακόμα δεν βλέπω, στο βαθμό που θα έπρεπε - αλλά δεν απελπίζομαι. Ο χρόνος λειτουργεί υπέρ, το νέο κοινωνικό υπόδειγμα ριζώνει, όπως και το διεθνές παράδειγμα: αν η επόμενη ημέρα διαμορφωθεί με βάση τους δείκτες που συζητήσαμε, δεν θα ξεπεραστεί, ή έστω εξημερωθεί, μόνο η πανδημία, αλλά και ο καλπάζων ακόμα σήμερα λαικισμός -στην πολιτική, στη σκέψη, στη συμπεριφορά.
