Του Βασίλη Κοψαχείλη*
Είναι απολύτως ορθή η εκτίμηση αρκετών αναλυτών, ότι Ερντογάν και Τουρκία αποτελούν δύο διαφορετικά πράγματα στην στρατηγική εξίσωση των μεγάλων δυνάμεων.
Ο Ερντογάν μπορεί να ενοχλεί πολλούς, όμως η γεωπολιτική, γεω-οικονομική και γεω-επιχειρηματική αξία της Τουρκίας είναι μεγάλη, και καμία μεγάλη δύναμη δεν πρόκειται να δωρίσει τα ποσοστά επιρροής της στην χώρα έναντι οποιουδήποτε κατώτερου τιμήματος.
Γι αυτό και βλέπουμε όλες τις μεγάλες δυνάμεις να ανέχονται τον Ερντογάν και να επιδιώκουν την αύξηση της επιρροής τους στην Τουρκία.
Το Μεσανατολικό πρόβλημα των ΗΠΑ
Ένα σημαντικό τμήμα της Μέσης Ανατολής αποτελούσε μέχρι και τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τα κράτη που προέκυψαν ήταν αποτέλεσμα Γαλλο-Βρετανικής μοιρασιάς και παραμένουν μωσαϊκό φυλών, εθνοτήτων και θρησκειών.
Μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Βρετανία παραχώρησε τη Μεσανατολική της κληρονομιά στις ΗΠΑ. Λόγω Ψυχρού Πολέμου, αντί της αποποίησης αυτής της προβληματικής κληρονομιάς, οι ΗΠΑ την διαχειρίστηκαν έτσι όπως την βρήκαν.
Μια πρώτη προσπάθεια να δημιουργήσουν μια αμιγώς Αμερικανική κατάσταση στην περιοχή προέκυψε με αφορμή τον Πρώτο Πόλεμο του Κόλπου. Η προσπάθεια έμεινε μετέωρη και βιαίως μεταβλήθηκε προς το χειρότερο μετά την 9/11.
Με τις επιχειρήσεις της περιόδου 2003-2009 οι ΗΠΑ αντιλήφθηκαν πως στη Μέση Ανατολή δεν μπορούν να υπολογίζουν σε κανέναν ως σύμμαχο και ότι ολόκληρη η περιοχή αποτελεί Μαύρη Τρύπα για όποιον εξωτερικό παίκτη εμπλακεί σε αυτή! Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 τους έδειξε επίσης ότι δεν έχουν πολλά οικονομικά και χρονικά περιθώρια επίσης.
Με βάση τα παραπάνω χρειάζονταν μια νέα στρατηγική! Η αποχώρησή τους ως φυσική παρουσία θα άφηνε χώρο σε όλους τους φιλόδοξους ανταγωνιστές τους να πάρουν κομμάτι από την πίτα. Παρακολουθώντας από μακριά και χωρίς να φθείρονται, οι ΗΠΑ θα έβλεπαν σταδιακά το συνωστισμό των αντιπάλων τους στην περιοχή που θα τους έφερνε αντιμέτωπους μεταξύ τους. Ένας αγώνας μεταβλητών συμμαχιών και φθοράς θα άρχιζε… Και αφού στο τέλος οι αντίπαλοι θα είχαν αναλωθεί, θα έρχονταν ξεκούραστες οι ΗΠΑ να επιβάλλουν μια δική τους νέα τάξη πραγμάτων, χωρίς να χρειάζεται αενάως να πληρώνουν εκβιαστικά διλήμματα φυλάρχων.
Πιθανότατα, η Αραβική Άνοιξη ήταν μια προσπάθεια. Δεν πέτυχε απολύτως, αλλά δεν απέτυχε κιόλας. Άνοιξε τον ασκό του Αιόλου. Όσα καθεστώτα είχαν το περιθώριο να διαχειριστούν την κρίση, επιβίωσαν. Όσα δεν είχαν το περιθώριο διαχείρισης, κατέρρευσαν. Και όλοι σχεδόν οι φιλόδοξοι ανταγωνιστές των ΗΠΑ διαγωνίζονται για κομμάτι της πίτας στη Μεσανατολική Μαύρη Τρύπα!
Οι στόχοι της Τουρκίας
Η Τουρκία θεωρεί τον εαυτό της κληρονόμο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και κανένα κομμάτι του πολιτικού της συστήματος δεν συμβιβάστηκε με το αποτέλεσμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου.
Στην ουσία, το διαχρονικό πρόβλημα της Τουρκίας ήταν αν θα μπορούσε να ανακτήσει την παλαιά Αυτοκρατορική της επιρροή κοιτώντας προς τη Δύση (βλέπε Κεμαλιστές) ή κοιτώντας προς την Ανατολή (βλέπε Ερντογάν – Ισλαμιστές).
Η επικράτηση του Ερντογάν σήμανε μία στροφή του προσανατολισμού της Τουρκίας αλλά όχι απομάκρυνση από τον πραγματικό της στόχο. Την αποκατάσταση, δηλαδή, της τουρκικής κυριαρχίας στα εδάφη της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Σύμφωνα, λοιπόν, με τα παραπάνω, τρεις είναι οι περιοχές άμεσου ενδιαφέροντος για την Τουρκία. Η Μεσοποταμία, η Νοτιοανατολική Μεσόγειος και το Αιγαίο.
Σύμφωνα με την Τουρκία, και οι τρεις αυτές περιοχές παρουσιάζουν νομικές ασάφειες ως προς τα ζητήματα κυριαρχίας. Αυτό είναι το τουρκικό αφήγημα, το οποίο ενισχύεται από την στάση των μεγάλων δυνάμεων λόγω της σημασίας που έχει γι αυτές η Τουρκία.
Η λογική των μεγάλων δυνάμεων είναι να αφήσουν την κατάσταση να εξελιχθεί, ο ικανότερος να κερδίσει, και εκείνες να τοποθετηθούν ανάλογά με τα συμφέροντά τους πλάι στον κερδισμένο…
Γι αυτό και βλέπουμε την Τουρκία να έχει απλωθεί και στις τρεις περιοχές ταυτόχρονα και να διεκδικεί.
Γνωρίζει καλά ότι έχει τα μεγέθη και τους αριθμούς με το μέρος της, όπως επίσης γνωρίζει, ότι αργά ή γρήγορα, κάθε κρίση καταλήγει σε ένα τραπέζι διαπραγματεύσεων. Στόχος της λοιπόν είναι η «πακετοποίηση» των ζητημάτων που εγείρει και στις τρεις περιοχές και η συνολική τους διαπραγμάτευση σε ένα μελλοντικό τραπέζι διαπραγματεύσεων που θα τα περιλαμβάνει όλα!
Καταλύτης η επιχείρηση «Πηγή Ειρήνης»
Η τουρκική στρατιωτική επιχείρηση στη βόρεια Συρία με την ονομασία «Πηγή Ειρήνης» είναι καθοριστική για τον Ερντογάν και τα σχέδια της Τουρκίας.
Αν η επιχείρηση πάει σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Ερντογάν, θα βγει και εκείνος κερδισμένος και η Τουρκία. Θα έχουν αποκόψει εδαφικά τους Κούρδους της Συρίας από τους υπόλοιπους Κούρδους σε Τουρκία και Ιράκ και θα τους έχουν εγκλωβίσει σε ένα φιλικό προς την Τουρκία Σουνιτικό σάντουιτς μεταξύ της Ιρακινής επαρχίας Ανμπάρ και της περίφημης ζώνης ασφάλειας κατά μήκος των τουρκοσυριακών συνόρων. Και δεν είναι μόνο αυτό!
Με την ταχεία ολοκλήρωση του έργου GAP κατά τα χρόνια της Συριακής κρίσης, ενός φιλόδοξου σχεδίου διαχείρισης των νερών του Τίγρη και του Ευφράτη, θα μπορεί πλέον να ελέγχει την ροή των νερών προς τη Συρία και το Ιράκ, και ουσιαστικά να ελέγχει την κοινωνική, οικονομική και πολιτική σταθερότητα των δύο αυτών κρατών, αφού τα πάντα σχεδόν σε αυτά τα κράτη εξαρτώνται από τα νερά των δύο ποταμών.
Τέλος, η κατάσταση που θα προκύψει στο πεδίο θα πρέπει να νομιμοποιηθεί σε κάποιο διπλωματικό τραπέζι διαπραγματεύσεων. Και εκεί είναι που η νικήτρια Τουρκία θα επιβάλλει την «πακετοποίηση» των συζητήσεων. Τουλάχιστο αυτός είναι ο στόχος της!
Αν τώρα η επιχείρηση δεν πάει καλά, χαμένος θα βγει ο Ερντογάν αλλά όχι η Τουρκία. Ο Ερντογάν θα χρεωθεί την αποτυχία και θα μετρά μέρες στην εξουσία. Ο αντικαταστάτης του θα παραλάβει πιθανότατα χάος και θα χρειαστεί κάποιο δώρο για να ηρεμήσει την χώρα και να διασφαλίσει την εξουσία του. Δύσκολα λοιπόν θα του αρνηθούν οι μεγάλες δυνάμεις ένα δώρο «πακετοποίησης» των μεταπολεμικών συνομιλιών, όπου για να δώσει κάτι θα πρέπει να πάρει…
Ανεξάρτητα λοιπόν από την έκβαση των εξελίξεων στο πεδίο των μαχών στη βόρεια Συρία, και ανεξάρτητα από το ποια θα είναι η τύχη του Ερντογάν, η Τουρκία έχει από τώρα πλάνο να κερδίσει!
Όπως αντιλαμβάνεται κανείς, το πλάνο της Τουρκίας μας περιλαμβάνει. Και θα πρέπει να αρχίσουμε να ετοιμαζόμαστε με απαντήσεις απέναντι στους τουρκικούς – και όχι μόνο – σχεδιασμούς!
*Ο κ. Βασίλης Κοψαχείλης είναι Διεθνολόγος.
