Παύλος Ελευθεριάδης*
Πριν λίγες ημέρες ο υπουργός Άμυνας Ευάγγελος Αποστολάκης δήλωσε σε συνέντευξή του στις βραδινές ειδήσεις τηλεοπτικού σταθμού ότι σε περίπτωση θερμού επεισοδίου με την Τουρκία για το Καστελόριζο «θα είμαστε μόνοι μας». Πρόσθεσε ότι ο ελληνικός στρατός είναι «έτοιμος» και επεσήμανε ότι «η κατάσταση είναι υπό έλεγχο, δεν πρέπει να ανησυχούμε».
Οι δηλώσεις αυτές ήταν κατά την γνώμη μου άστοχες για δύο τουλάχιστον λόγους.
Πρώτον, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι η Τουρκία προτίθεται να προχωρήσει σε έρευνες στην ελληνική υφαλοκρηπίδα. Όλες οι πρόσφατες ενέργειες της Τουρκίας στοχεύουν στην Κύπρο. Αυτό γίνεται επειδή εκεί υπάρχει πράγματι πιθανότητα να βρεθούν κοιτάσματα υδρογονανθράκων. Ας προσέξουμε επίσης ότι η Τουρκία δεν προσπαθεί να επιβληθεί της Κύπρου μόνο με τη βία.
Η Τουρκία έχει προετοιμάσει μεθοδικά την αμφισβήτηση των δικαιωμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας. Iσχυρίζεται ότι τα δικαιώματά της βασίζονται σε μια διεθνή «συμφωνία» οριοθέτησης που υπέγραψε με το ψευδοκράτος των Τουρκοκυπρίων το 2011, αλλά και σε μια εντελώς ιδιόμορφη ερμηνεία του διεθνούς δικαίου της θάλασσας σύμφωνα με την οποία τα νησιά, και άρα και η Κύπρος, δεν έχουν δικαιώματα υφαλοκρηπίδας.
Τα νομικά επιχειρήματα της Τουρκίας είναι σαθρά για πολλούς λόγους. Η δε «συμφωνία» οριοθέτησης είναι ανύπαρκτη, αφού το ψευδοκράτος δεν αναγνωρίζεται από κανένα άλλο κράτος πλην της Τουρκίας. Γι αυτόν τον λόγο η δήθεν συμφωνία οριοθέτησης δεν δημοσιεύεται στην σχετική λίστα των Ηνωμένων Εθνών που αφορά την Τουρκία. Σε κάθε περίπτωση όμως δεν υπάρχει μέχρι στιγμής σοβαρή ένδειξη ότι η Τουρκία θα αμφισβητήσει στο άμεσο μέλλον έμπρακτα τα δικαιώματα της Ελλάδας στο Καστελόριζο με σεισμικές έρευνες.
Ο δεύτερος λόγος για τον οποίον οι δηλώσεις του κ. Αποστολάκη ήταν άστοχες είναι όμως πιο σημαντικός. Η Ελλάδα δεν είναι «μόνη» της. Δεν θα είναι μόνη της σε περίπτωση θερμού επεισοδίου αλλά ούτε και σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση. Το αντίθετο συμβαίνει. Οι σχέσεις της Ελλάδας με την Τουρκία περνούν μέσα από τις πολυμερείς σχέσεις και δεσμεύσεις που οι δύο χώρες έχουν με τον υπόλοιπο κόσμο. Όλες οι πράξεις μας έναντι των γειτόνων μας έχουν άμεσες συνέπειες σε διάφορα επίπεδα οικονομικά, πολιτικά και νομικά στις σχέσεις μας με τον κόσμο. Πρέπει πάντα να λογαριάζουμε τις συνέπειες αυτές.
Για παράδειγμα, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι οι μισές εξαγωγές της Τουρκίας γίνονται προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. To 2018 Τουρκία εξήγαγε προϊόντα αξίας 76 δισεκατομμυρίων Ευρώ προς την ΕΕ, ενώ εισήγαγε προϊόντα αξίας 77 δισεκατομμυρίων Ευρώ. Αν η ΕΕ επέβαλε κυρώσεις στην Τουρκία, αλλάζοντας π.χ. το καθεστώς της Τελωνειακής Ένωσης ΕΕ-Τουρκίας, αυτό θα είχε άμεσες και τεράστιες συνέπειες στην οικονομία της Τουρκίας. Η Τουρκία πολύ δύσκολα θα έκανε πράγματα που θα οδηγούσαν σε κυρώσεις τέτοιας έκτασης.
Γι αυτό τα Συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 20ης Ιουνίου (παρ. 17) ήταν εξαιρετικά σημαντικά. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δήλωσε ότι: «καταδικάζει απερίφραστα τις συνεχιζόμενες παράνομες ενέργειες της Τουρκίας στην ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο». Είπε επίσης ότι «εκφράζει σοβαρές ανησυχίες για τις εν εξελίξει παράνομες δραστηριότητες γεώτρησης της Τουρκίας στην ανατολική Μεσόγειο καθώς και τη δυσαρέσκειά του για το γεγονός ότι η Τουρκία δεν έχει ακόμη ανταποκριθεί στις επανειλημμένες εκκλήσεις της ΕΕ να σταματήσει αυτές τις δραστηριότητες». Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τέλος κάλεσε την Τουρκία να αλλάξει συμπεριφορά και δήλωσε ότι ξεκινά την μελέτη για «κατάλληλα μέτρα» κατά της Τουρκίας «συμπεριλαμβανομένων στοχευμένων μέτρων (targeted measures)».
Τα συμπεράσματα αυτά δείχνουν, πρώτον, ότι η ΕΕ είναι ξεκάθαρα στο πλευρό της Ελλάδας και της Κύπρου όσον αφορά το νομικό ζήτημα των δικαιωμάτων της Κύπρου. Αυτό εξηγείται από τον πολύ απλό λόγο ότι τα Ελληνικά και Κυπριακά επιχειρήματα βασίζονται στην Διεθνή Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας την οποία έχουν κυρώσει η Ελλάδα, η Ευρωπαϊκή Ένωση και σχεδόν όλες οι χώρες του κόσμου, αλλά όχι η Τουρκία.
Υπάρχει όμως και κάτι πιο σημαντικό. Η φράση «στοχευμένα μέτρα» έχει ειδική νομική σημασία στο δίκαιο της ΕΕ. Οι σχετικές «Κατευθυντήριες Γραμμές» της ΕΕ για τις κυρώσεις εναντίον τρίτων χωρών, εξηγούν ότι τα «στοχευμένα μέτρα» μπορούν να είναι το πάγωμα τραπεζικών λογαριασμών και η δέσμευση κεφαλαίων σε τράπεζες της ΕΕ, απαγορεύσεις εισόδου σε συγκεκριμένα πρόσωπα, απαγόρευση εξαγωγής συγκεκριμένων προϊόντων, αλλά και απαγόρευση συναλλαγών με συγκεκριμένες εταιρείες ή απαγόρευση επενδύσεων. Είναι προφανές ότι τέτοιες κυρώσεις εναντίον του καθεστώτος Ερντογάν ή της Τουρκικής Εταιρείας Πετρελαίου, μπορεί να αλλάξουν εντελώς το κλίμα μεταξύ Ευρώπης και Τουρκίας τους επόμενους μήνες, ασκώντας πίεση στην Τουρκική κυβέρνηση ώστε να αναγνωρίσει τα δικαιώματα της Κύπρου.
Ας μην ξεχνάμε ότι τα μέτρα αυτά δεν είχε αρμοδιότητα να τα πάρει το ίδιο το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, που μπορεί μόνο να υιοθετήσει τις γενικές κατευθύνσεις. Η αρμοδιότητα για συγκεκριμένες κυρώσεις ανήκει αποκλειστικά στο Συμβούλιο των Υπουργών, το οποίο θα συνεδριάσει για τα θέματα αυτά τους επόμενους μήνες. Κακώς λοιπόν κάποιοι Έλληνες σχολιαστές κατηγόρησαν την ΕΕ για ολιγωρία. Στην αντίστοιχη περίπτωση της Ρωσίας για παράδειγμα, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δήλωσε την πρόθεσή του να επιβάλει κυρώσεις για την εισβολή στην Ουκρανία τον Μάρτιο του 2014, ενώ οι κυρώσεις επιβλήθηκαν από το Συμβούλιο των Υπουργών τον Ιούλιο του ιδίου έτους.
Είναι συνεπώς εσφαλμένη η εντύπωση ότι η Ελλάδα είναι «μόνη» της. Εντελώς το αντίθετο συμβαίνει. Τα δικαιώματα της Ελλάδας και της Κύπρου έχουν ενισχυθεί από τις πολυμερείς συμμαχίες τους. Όσο η κυβέρνηση Ερντογάν επιμένει να υποστηρίζει τα ανυπόστατα επιχειρήματά της και όσο καταφεύγει σε πράξεις βίας τόσο περισσότερο απομονώνεται και βλάπτει τα συμφέροντα της Τουρκίας. Δεν είναι τυχαίο ότι η Τουρκία θεωρείται πλέον αναξιόπιστος εταίρος στην περιοχή και αποκλείστηκε από τις συμφωνίες της Ελλάδας, Κύπρου, Αιγύπτου, Ισραήλ και Ιορδανίας για την εκμετάλλευση φυσικού αερίου (δηλαδή το Eastern Mediterranean Gas Forum) τον περασμένο Ιανουάριο. Ας μην ξεχνάμε ότι η Τουρκία σήμερα βρίσκεται σε αναμέτρηση και με τις ΗΠΑ, για το θέμα των ρωσικών πυραύλων. Στην εξωτερική πολιτική δεν είναι λοιπόν η Ελλάδα «μόνη» της, αλλά η Τουρκία.
Η ευθύνη της ελληνικής εξωτερικής είναι τώρα να κάνει το αντίθετο από αυτό που υπαινίχθηκε ο κ. Αποστολάκης. Η Ελλάδα πρέπει να αφοσιωθεί στην εξωστρέφεια. Πρέπει να ξεκινήσει μια νέα διπλωματική εκστρατεία πειθούς στην Ευρώπη και τον ΟΗΕ, αξιοποιώντας τα πολιτικά και νομικά μέσα που μας παρέχουν οι συμμαχίες μας. Το πρώτο και κυριότερο έργο είναι να προετοιμάσουμε, σε συνεργασία με την EE, τις πιο αποτελεσματικές ενδεχόμενες κυρώσεις εναντίον συγκεκριμένων προσώπων και εταιρειών που συμμετέχουν στις έκνομες ενέργειές της Τουρκίας.
Έχοντας ανοίξει τον δρόμο σε στοχευμένα μέτρα η ΕΕ μπορεί επιτέλους να ασκήσει πραγματική πίεση στην Τουρκία. Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 20ης Ιουνίου είναι μια ευκαιρία ώστε να πειστεί η Τουρκία να αποδεχθεί επιτέλους το κοινώς αποδεκτό στην Ευρώπη διεθνές δίκαιο της θάλασσας. Αυτή τη φορά η ευκαιρία δεν πρέπει να πάει χαμένη.
*Ο κ. Παύλος Ελευθεριάδης είναι καθηγητής νομικής στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και δικηγόρος στο Λονδίνο. Ήταν υποψήφιος Ευρωβουλευτής με την Νέα Δημοκρατία.
