Η σταδιακή ενεργοποίηση του τουρκολιβυκού μνημονίου μέσω της συνεργασίας των κρατικών εταιρειών TPAO (Τουρκία) και NOC (Λιβύη), αποτελεί μια σημαντική και πολυδιάστατη πρόκληση για την Ελλάδα, με προεκτάσεις που ξεπερνούν τα ζητήματα υδρογονανθράκων. Η Τουρκία, μέσα από συντονισμένες κινήσεις χαμηλής ορατότητας, επιχειρεί να δημιουργήσει νέα τετελεσμένα νοτίως της Κρήτης, με προφανή στόχο να περιορίσει την ελληνική επήρεια και να αμφισβητήσει ενεργά την ελληνική κυριαρχία σε μία από τις πιο κρίσιμες γεωστρατηγικά περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου.
Η πρόσφατη συμφωνία TPAO – NOC για σεισμικές έρευνες σε τέσσερα θαλάσσια οικόπεδα νοτίως της μέσης γραμμής Ελλάδας – Λιβύης, πατά πάνω στο αμφισβητούμενο τουρκολιβυκό μνημόνιο του 2019, το οποίο η διεθνής κοινότητα, η ΕΕ και η Ελλάδα έχουν απορρίψει ως νομικά ανυπόστατο. Ωστόσο, η Τουρκία, μεθοδικά και με επιμονή, προχωρά σε σταδιακή εφαρμογή του, επιχειρώντας να εμφανίσει τη συμφωνία ως de facto βάση ερευνών, αγνοώντας το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας και κυρίως την ύπαρξη και επήρεια νησιών όπως η Κρήτη και η Γαύδος.
Η χρονική συγκυρία δεν είναι καθόλου τυχαία. Η Τουρκία σπεύδει να κινηθεί πριν η Ελλάδα ολοκληρώσει τα ενεργειακά της βήματα, με την εμπλοκή μεγάλων διεθνών εταιρειών όπως η Chevron. Θέλει να προλάβει γεωτρήσεις ή οριοθετήσεις που θα καταστούν τετελεσμένες πραγματικότητες, αποκλείοντας ουσιαστικά την τουρκική διεκδίκηση. Παράλληλα, ενισχύει τη γεωπολιτική της παρουσία στη Λιβύη, τόσο στη Δύση (κυβέρνηση της Τρίπολης) όσο και πλέον στην Ανατολή (Βεγγάζη), με στόχο την πλήρη γεωστρατηγική κάλυψη απέναντι στην Ελλάδα.
Δεν είναι όμως μόνο το ενεργειακό τοπίο που επιβαρύνεται. Η αλματώδης αύξηση μεταναστευτικών ροών από την Ανατολική Λιβύη προς την Κρήτη και τη Γαύδο, κατά 173% σύμφωνα με την Κομισιόν, δεν μπορεί να θεωρηθεί τυχαία. Αντιθέτως, διαμορφώνεται σταδιακά ένα υβριδικό περιβάλλον πίεσης προς την Ελλάδα, όπου η Τουρκία αξιοποιεί κάθε μέσο από χάρτες και σεισμικά πλοία, μέχρι μεταναστευτικές ροές για να ενισχύσει τη διαπραγματευτική της θέση και να εδραιώσει τη θεωρία της Γαλάζιας Πατρίδας.
Η απάντηση της Ελλάδας πρέπει να είναι άμεση, αποφασιστική και πολυεπίπεδη:
- Διπλωματικά, η Ελλάδα οφείλει να εντείνει τις προσπάθειες διεθνοποίησης του ζητήματος, αξιοποιώντας τα θεσμικά fora της Ευρωπαϊκής Ένωσης, των Ηνωμένων Εθνών και των Ηνωμένων Πολιτειών. Η ανάδειξη των συστηματικών παραβιάσεων από πλευράς Τουρκίας και των συνεπειών τους για τη σταθερότητα και την ασφάλεια στην Ανατολική Μεσόγειο αποτελεί κρίσιμο εργαλείο άσκησης πίεσης. Παράλληλα, τίθεται πλέον εύλογα προς επανεξέταση η ελληνική στάση απέναντι στη Διακήρυξη των Αθηνών, την οποία η Τουρκία έχει κατ’ επανάληψιν παραβιάσει, καθιστώντας τη de facto ετεροβαρή και ατελέσφορη ως πλαίσιο συνεργασίας.
- Νομικά, πρέπει να συνεχιστεί η κατοχύρωση των ελληνικών θέσεων βάσει του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας, αποκαθιστώντας την επήρεια των ελληνικών νησιών απέναντι σε αυθαίρετους χάρτες που επιχειρούν να τα εξαλείψουν.
- Αποτρεπτικά, η Ελλάδα πρέπει να διατηρήσει ενεργή και ενισχυμένη παρουσία στην περιοχή, τόσο με στρατιωτικά μέσα όσο και με ερευνητικά/οικονομικά projects, ενισχύοντας την επιχειρησιακή ετοιμότητα και τη διεθνή εμπλοκή (π.χ. Chevron, Total).
- Πρακτικά, επιβάλλεται η ενίσχυση της επιτήρησης στην Κρήτη και τα γύρω νησιά, για την αποτροπή και αποτελεσματική διαχείριση των μεταναστευτικών πιέσεων.
Η Τουρκία επανέρχεται στο προσκήνιο της Ανατολικής Μεσογείου όχι με τυμπανοκρουσίες, αλλά με μια επικίνδυνη μεθοδικότητα. Η Ελλάδα δεν έχει την πολυτέλεια της αδράνειας. Οφείλει να κινηθεί άμεσα με σοβαρότητα, σχέδιο και διεθνείς συμμαχίες, πριν οι επόμενες κινήσεις γίνουν πολύ πιο δύσκολες ή και μη αναστρέψιμες. Αυτά που συμβαίνουν με την Τουρκία είναι σε μεγάλο βαθμό, αποτέλεσμα μιας συνεχιζόμενης απουσίας στρατηγικής ευθυκρισίας, αποφασιστικότητας και έγκαιρης δράσης.
* Ο Κωνσταντίνος Ιατρίδης είναι Αντιπτέραρχος (Ι) εα., Επίτιμος Διοικητής ΔΑΥ, Επίτιμος Πρόεδρος Ένωσης Αποστράτων Αξιωματικών Αεροπορίας και Αμυντικός Αναλυτής
