Του Ανδρέα Ματζάκου*
Η Τουρκία με την επιχείρηση «Κλάδος Ελαίας» που ξεκίνησε στις 20 Ιανουαρίου, εισέβαλε στο συριακό έδαφος, για την δημιουργία μιας ζώνης ασφαλείας πλάτους 30 χλμ στα σύνορα της με την Συρία. Διακηρυγμένος επίσημος αντικειμενικός σκοπός, η απώθηση των κουρδικών δυνάμεων της στρατιωτικής πτέρυγας (Peoples Protection Units - YPG) του Κόμματος της Δημοκρατικής Ενώσεως (PYD) από τα σύνορα με την Τουρκία. Όμως, πραγματικός στόχος της τουρκικής πολιτικής, υπό την έννοια της Στρατηγικής Ασφαλείας, είναι η απαγόρευση δημιουργίας ανεξαρτήτου κουρδικού κράτους στην περιοχή, γεγονός που θα μπορούσε στο απώτερο μέλλον να ακρωτηριάσει και την Τουρκία.
Εισαγωγή
Η επιχείρηση «Κλάδος Ελαίας» των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων (ΤΕΔ) εντός του συριακού εδάφους, ήταν συνέχεια της επιχειρήσεως «Ασπίδα του Ευφράτη». Με την Ασπίδα του Ευφράτη, η Τουρκία υπό το πρόσχημα της καταπολεμήσεως των τρομοκρατών του λεγομένου Ισλαμικού Κράτους (ΙΚ), στην ουσία δημιούργησε μια σφήνα μεταξύ των τριών κουρδικών καντονιών στα σύνορα της με την Συρία, ώστε να απαγορεύσει συνένωση τους. Από τότε οι τουρκικές δυνάμεις δεν εγκατέλειψαν το έδαφος της Συρίας, αλλά παραμένουν στην ανατολική πλευρά του κανονιού του Αφρίν. (Βλέπε Χάρτη 1 - Κουρδικά Καντόνια)
Ο «Κλάδος Ελαίας» κράτησε 58 ημέρες και τελείωσε στις 18 Μαρτίου, αφού η Τουρκία με επιτυχημένη χρήση στρατιωτικής ισχύος, εκπλήρωσε τον στρατιωτικό σκοπό του πολέμου που ήταν η κατάληψη του Αφρίν και η δημιουργία μιας ζώνης ασφαλείας κατά μήκος των τουρκο-συριακών συνόρων στην συγκεκριμένη περιοχή. Γεννάται όμως το ερώτημα, ο πόλεμος έλυσε το γενικότερο πρόβλημα ασφαλείας της Τουρκίας και που είναι η πιθανότητα δημιουργίας αυτόνομου κουρδικού κράτους εντός της Συρίας; Δηλαδή η χρήση στρατιωτικής ισχύος θα μπορούσε να δώσει οριστική λύση σ' ένα τέτοιο πρόβλημα πολιτικής στην ουσία, ή μήπως στην συγκεκριμένη περίπτωση απλώς έσωσε τα προσχήματα;
Η θέση του άρθρου είναι ότι ακόμη και η επιτυχημένη χρήση στρατιωτικής ισχύος όπως στην περίπτωση του Αφρίν, δεν μπορεί να δώσει λύση σε προβλήματα πολιτικής που απαιτούν συνδυασμό μέσων για να επιλυθούν. Η Τουρκία με την επιχείρηση αυτή, εισήλθε σ' έναν κύκλο πολεμικής αντιπαραθέσεως με τους Κούρδους της Συρίας, ο οποίος δεν μπορεί να αποτρέψει την οριστική δημιουργία ανεξαρτήτου κουρδικού κράτους εντός της Συρίας.
Στην αρχή του άρθρου θα αναφερθούν λίγα στοιχεία περί πολιτικής και περί στρατιωτικής ισχύος, στη συνέχεια θα αναλυθεί ο πολιτικός σκοπός της επιχειρήσεως, θα καταγραφούν οι τρεις κυριότεροι παράγοντες που επηρεάζουν την συνέχιση τουρκικών επιχειρήσεων εντός συριακού εδάφους, θα εξηγηθεί το γιατί η Τουρκία ανέλαβε αυτήν την επιχείρηση και το άρθρο θα κλείσει με επίλογο.
Περί πολιτικής και περί στρατιωτικής ισχύος
Για κάθε σοβαρό πρόβλημα ασφαλείας, όπως αυτό που αντιμετωπίζει η Τουρκία με την πιθανότητα δημιουργίας αυτόνομου κουρδικού κράτους, τον λόγο έχει η πολιτική. Η πολιτική καθορίζει το τι πρέπει να γίνει στην μεγάλη εικόνα που είναι η Στρατηγική Ασφαλείας. Αυτή οδηγεί την συμπεριφορά των κρατών, έναντι απειλών κατά συμφερόντων τους και ευκαιριών για την προώθηση τους. Αυτή καθορίζει του σκοπούς της εξωτερικής πολιτικής για τους οποίους ένα κράτος διαθέτει τους συντελεστές ισχύος του προκειμένου να τους επιτύχει.
Η στρατιωτική ισχύς είναι ένας από τους συντελεστές ισχύος ενός κράτους, ο οποίος χρησιμοποιείται στο πλαίσιο της Στρατιωτικής Στρατηγικής, για την επίτευξη του πολιτικού σκοπού του πολέμου. Ο σκοπός ενός πολέμου είναι πάντοτε πολιτικός. Η στρατιωτική ισχύς δεν είναι αυθύπαρκτη. Γι' αυτό άλλωστε και ο Κλαούζεβιτς έγραψε ότι «Ο πόλεμος είναι απλώς η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα».
Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις είναι λοιπόν το μέσον, είναι ένα απλό κομματάκι με το οποίο συμπληρώνεται το ψηφιδωτό της πολιτικής. Οι επιχειρήσεις, ακόμα και νικηφόρες, δεν μπορούν να αναπληρώσουν τις ελλείψεις στη χάραξη της πολιτικής, ή ακόμα χειρότερα, να υποκαταστήσουν την πολιτική.
Πολιτικός σκοπός της επιχειρήσεως «Κλάδος Ελαίας»
Ο εκπεφρασμένος πολιτικός σκοπός της επιχειρήσεως «Κλάδος Ελαίας» δια στόματος του Προέδρου της Τουρκίας Ερντογάν, ήταν «Η βήμα-βήμα εκκαθάριση των συνόρων μέχρι το Ιράκ, από τρομοκρατικά στοιχεία που έχουν κατακλύσει την χώρα. Μετά το Αφρίν, ακολουθεί η Μανμπίζ», είπε σε συγκέντρωση στην Κιουτάχεια, στις 20 Ιανουαρίου, ημέρα που ξεκινούσε η επιχείρηση. Όμως, όπως φαίνεται και στον Χάρτη 1, η επιχείρηση στο καντόνι του Αφρίν, δεν επηρεάζει τις κουρδικές δυνάμεις που υπάρχουν στα άλλα δυο καντόνια του Κομπάνι και του Τζίζρε. Πλέον αυτού, οι ΗΠΑ έχουν εγκαταστήσει βάσεις/στρατόπεδα σ' αυτά τα δυο καντόνια, μέσω των οποίων αμερικανικό προσωπικό εξόπλισε και εκπαίδευσε τις Κουρδο-αραβικές μονάδες πολιτοφυλάκων (Syrian Democratic Forces –SDF), στις οποίες συμμετέχει και το YPG και οι οποίες απελευθέρωσαν την Ράκκα με την υποστήριξη των ΗΠΑ. (Βλέπε Χάρτη 2 - Αμερικανικές βάσεις στην Συρία)
Συνεπώς η κατάληψη του Αφρίν, δεν εκπλήρωσε τον πολιτικό σκοπό του πολέμου. Πλέον αυτού, για τη συνέχιση επιχειρήσεων ανατολικά του Ευφράτη, υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που η Τουρκία δεν μπορεί να αγνοήσει δρώντας μονομερώς. Παράγοντες που επιδιώκουν την εκπλήρωση δικών τους συμφερόντων όπως θα δούμε στην επομένη παράγραφο.
Άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν την συνέχιση επιχειρήσεων προς Ανατολάς
Για την οικονομία του χώρου θα αναφερθούν οι τρεις κυριότεροι κατά την άποψη του άρθρου:
- Η παρουσία αμερικανικών στρατευμάτων σε 20 βάσεις/στρατόπεδα, κυρίως ανατολικώς του Ευφράτη ποταμού. (Βλέπε Χάρτη 2 - Αμερικανικές βάσεις στην Συρία) Επισήμως η αποστολή τους είναι να εξασφαλίσουν ότι δεν θα επανεμφανιστεί το ΙΚ στις περιοχές δράσεως των, στην ουσία όμως οι ΗΠΑ επέστρεψαν σε μια περιοχή που είχαν εγκαταλείψει πριν το 2015, για να περιορίσουν την εξάπλωση της ιρανικής επιρροής στην Συρία.
- Η ανοχή της Ρωσίας στην μέχρι τώρα δραστηριότητα της Τουρκίας, η οποία αποσκοπεί στην δημιουργία προβλημάτων στην, εντός του ΝΑΤΟ, συμμαχία ΗΠΑ-Τουρκίας, αλλά ταυτόχρονα και την πρόσδεση της Τουρκίας στην σφαίρα επιρροής της Ρωσίας. Χωρίς αυτήν την ανοχή, η οποία και εξασφάλισε αεροπορική κυριαρχία στην πολεμική αεροπορία της Τουρκίας κατά την διάρκεια της επιχειρήσεως «Κλάδος Ελαίας», όλα θα ήταν δυσκολότερα για την Τουρκία.
- Η σιωπηλή συμφωνία του Ιράν για την παρουσία της Τουρκίας στην Συρία καίτοι Τουρκία και Ιράν ανήκουν σε αντίπαλες θρησκευτικές παρατάξεις. Η συναίνεση του Ιράν έχει ημερομηνία λήξεως καθόσον τον περασμένο Σεπτέμβριο, υπέγραψε συμφωνία με τον Ασαντ για την κατασκευή διυλιστηρίου πετρελαίου κοντά στην πόλη Homs, την κατασκευή εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρικής ενεργείας στην Λατάκεια και συμφωνία για την ανάπτυξη του δικτύου τηλεπικοινωνιών της Συρίας. (Βλέπε Χάρτη 2, Γαλάζια Βέλη) Μέσω αυτών των συμφωνιών, το Ιράν θα συνεχίσει την παρουσία του στην Συρία για την υλοποίηση του Σιϊτικού άξονα που ονειρεύεται από την Βαγδάτη μέχρι και την Μεσόγειο. Και προφανώς δεν θα ήθελε στα πόδια του τουρκική παρουσία.
Μετά από αυτούς στους συλλογισμούς γεννάται το ερώτημα γιατί η Τουρκία ανέλαβε την επιχείρηση «Κλάδος Ελαίας», ερώτημα που θα επιχειρηθεί να απαντηθεί στην επομένη παράγραφο.
Γιατί η Τουρκία ανέλαβε την επιχείρηση «Κλάδος Ελαίας»
Με την κατάληψη του Αφρίν η Τουρκία επέτυχε, μεταξύ άλλων:
- Να δείξει στα κράτη της περιφέρειας της ότι αποτελεί πλέον Περιφερειακή Δύναμη. Ότι χρησιμοποιεί την στρατιωτική της ισχύ χωρίς φόβο, προκειμένου να επηρεάζει την αρχιτεκτονική ασφαλείας της περιφέρειας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Τουρκία διατηρεί στρατεύματα σε Συρία, Ιράκ, Κατάρ και Σομαλία.
- Να δείξει στους Σουνίτες της Μέσης Ανατολής, ανεξαρτήτως του σε ποιο κράτος ανήκουν, ότι μπορεί να αποτελέσει τον προστάτη τους και ότι δεν διστάζει να έρθει σε αντιπαράθεση ακόμα και με τις ΗΠΑ.
- Να θέσει τον εαυτόν της ως ισότιμο συνομιλητή με ΗΠΑ και Ρωσία στις όποιες διαβουλεύσεις ακολουθήσουν για την διευθέτηση του ζητήματος της Συρίας, όταν λήξουν οι εχθροπραξίες.
- Να αποκόψει πιθανή έξοδο ανεξαρτήτου κουρδικού κράτους στη θάλασσα.
Πλέον αυτών, ο Πρόεδρος Ερντογάν, μέσω της ανακινήσεως του κουρδικού ζητήματος, συσπειρώνει το εσωτερικό του ακροατήριο και αφαιρεί επιχειρήματα από τους πολιτικούς του αντιπάλους. Και αυτό το έχει ανάγκη προ των επερχόμενων προεδρικών εκλογών το επόμενο έτος.
Επίλογος
Η κατάληψη του Αφρίν μπορεί να δικαιολογεί πανηγυρισμούς εκ μέρους της Τουρκίας, ο πόλεμος όμως είναι μέσον για την επίτευξη των στόχων της πολιτικής. Και η πολιτική της Τουρκίας για εκκαθάριση των τουρκο-συριακών συνόρων από τους Κούρδους μαχητές του YPG τους οποίους η ίδια χαρακτηρίζει ως τρομοκράτες και που νοηματοδοτεί τον πόλεμο, δεν μπορεί να υλοποιηθεί με την χρήση στρατιωτικής ισχύος και χωρίς συνεννόηση με άλλους δρώντες στην Συρία. Γενικώς η Στρατιωτική Στρατηγική, δηλαδή το σχέδιο για την χρήση στρατιωτικών μέσων προς επίτευξη των εθνικών συμφερόντων, είναι πάντοτε υποκατηγορία της Εθνικής Στρατηγικής μιας χώρας. Συνεπώς η κατάληψη του Αφρίν, καίτοι αποτελεί αναμφισβήτητη νίκη στον πόλεμο κατά του YPG, δεν εξασφαλίζει την επίτευξη των σκοπών της ευρύτερης Στρατηγικής Ασφαλείας της Τουρκίας για την περιοχή.
Μέσω αυτής της νίκης, η Τουρκία διατρέχει τον κίνδυνο διατηρήσεως στρατευμάτων στην Συρία για άγνωστο χρονικό διάστημα, υφιστάμενη ανταρτοπόλεμο εκ μέρους του YPG, κάτι που μπορεί να της προκαλέσει απώλειες σε ανθρώπινο δυναμικό, στρατιωτικό υλικό και οικονομική αιμορραγία.
* Ο κ. Ανδρέας Ματζάκος είναι Απόστρατος Αξκος του ΣΞ και κατέχει MSc στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές. Είναι δόκιμος ερευνητής στον Τομέα Αμυντικών Θεμάτων του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου και μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών.
Φωτογραφία: Shutterstock
