Του Γιάννη Μαντζίκου
Οι διαδηλώσεις του 2019 με αφορμή την αύξηση των καυσίμων στο Ιράν, αυτές που ακολούθησαν την παραδοχή των αρχών της χώρας για την «ακούσια» κατάρριψη του ουκρανικού αεροσκάφους στην Τεχεράνη και το γεγονός ότι ο ανώτατος ηγέτης Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ διανύει αισίως το 80 έτος της εύθραυστης υγείας του, κάνουν πολλούς να πιστεύουν ότι τα σύννεφα πάνω από την ιερή πόλη Κομ, έδρα των Αγιατολάχ πυκνώνουν απειλητικά, σε σημείο που κάποιοι να κάνουν λόγο ακόμα και για «αλλαγής σελίδας».
Η θητεία του ανώτατου ηγέτη στο Ιράν είναι όπως αυτή ενός Μονάρχη, δηλαδή εφ' όρου ζωής, εκτός αν υπάρξει παραίτηση ή θάνατος και σίγουρα ο Χαμενεί δεν σκοπεύει να παραιτηθεί. Από τη θέση αυτή άλλωστε, ο «Μεγάλος Αγιατολάχ» σκιαγραφεί και επιβλέπει την εφαρμογή των «γενικών πολιτικών κατευθύνσεων της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν», ενώ είναι αρχιστράτηγος του στρατού, αρχηγός των υπηρεσιών ασφαλείας, των μυστικών υπηρεσιών και είναι ο μόνος που δικαιούται να κηρύξει πόλεμο.
Το καθεστώς του Ιράν είναι άλλωστε συνηθισμένο να ανθίσταται στις διαδηλώσεις, όπως αυτές του 1994 στην επαρχία Καβζίν, των φοιτητών το 1999, του Πράσινου Κινήματος το 2009, δεν είναι όμως συνηθισμένο στις αλλαγές προσώπων.
Όταν προς τα τέλη της δεκαετίας του '80 είχε γίνει γνωστό ότι ο Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί είχε σοβαρά προβλήματα υγείας, ο Αγιατολάχ Χοσεΐν Αλί Μονταζερί, αναπληρωτής ανώτατος ηγέτης του Ιράν μεταξύ 1985 και 1989, φάνταζε ως ο πιθανότερος διάδοχος του. Ο Μονταζερί εκτός ότι ήταν εξαιρετικά αγαπητός στους Ιρανούς, πληρούσε και τον όρο που είχε τεθεί στο Σύνταγμα, ο αντικαταστάτης του ανώτατου ηγέτη, να είναι και αυτός «Μεγάλος Αγιατολάχ», να φέρει δηλαδή τον ανώτατο τίτλο που δίδεται σε έναν σιίτη κληρικό. Ο Μονταζερί όμως διαφώνησε με τον Χομεϊνί για τη σκοπιμότητα των μαζικών εκτελέσεων αντικαθεστωτικών, κάτι που όχι μόνο του στοίχισε την διαδοχή, αλλά τον έθεσε και σε κατ' οίκον περιορισμό για πολλά χρόνια.
Όταν στις 6 Ιουνίου του 1989, το «Συμβούλιο των Ειδικών» του Ιράν συγκεντρώθηκε για να εκλέξει τον επόμενο ανώτατο ηγέτη, η επιλογή των περισσοτέρων από τα 82 μέλη, ήταν εξαρχής, ο Μοχάμεντ Ρεζά Γκολμπαϊγκανί.
Όμως η παρέμβαση του τότε προέδρου της Βουλής Χασεμί Ραφσατζανί αποδείχθηκε καίρια, αφού προέκρινε τον σημερινό ανώτατο ηγέτη Αλί Χαμενεί και πρόεδρο της χώρας μεταξύ 1981-1989, με το επιχείρημα ότι ήταν αρκετά νεότερος από τον αντίπαλό του. Ουσιαστικά, ο μετέπειτα πρόεδρος της χώρας (1989-1997) Ραφσατζανί πίστευε ότι ο Χαμενεί θα ασκούσε τον ρόλο του ανώτατου ηγέτη, «διακοσμητικά» με δεδομένο ότι η θέση αυτή ήταν κομμένη και ραμμένη για τα μέτρα του ιδρυτή της επανάστασης Χομεϊνί. Στην πράξη όμως, ο υπολογισμός του Ραφσατζανί αποδείχθηκε λανθασμένος, αφού ο Αλί Χαμενεί χάρις στην συμμαχία με τους Φρουρούς της Επανάστασης κατάφερε να μείνει στην εξουσία μέχρι σήμερα, όντας ο ισχυρότερος άνθρωπος στο Ιράν.
Το «πανίσχυρο» Συμβούλιο
Το σημερινό Συμβούλιο των Ειδικών, το οποίο αρχικά είχε 82 μέλη, έλαβε το 2016 έξι ακόμα θέσεις. Οι υποψήφιοι που περνούν «σκληρά τεστ», εγκρίνονται ή απορρίπτονται από ένα άλλο σώμα,το Συμβούλιο των Φυλάκων. Πρόεδρος και των δυο σωμάτων είναι ο 93 χρόνος Αχμάντ Τζάνατι ο οποίος θεωρείται από τους πλέον συντηρητικούς κληρικούς σε ολόκληρο το Ιράν. Αξίζει βέβαια να σημειωθεί ότι πολλές από τις 88 θέσεις, «χηρεύουν» λόγω του γεγονότος ότι η πλειοψηφία των μελών είναι άνω των 70 ετών. Ειδικότερα τα μέλη του Συμβουλίου οι οποίοι πρέπει να είναι Αγιατολάχ, ουσιαστικά χωρίζονται σε δυο «φατρίες».
Τους συντηρητικούς που κυριαρχούν αριθμητικά, οι οποίοι θεωρούν ότι ο ανώτατος ηγέτης είναι ο εκπρόσωπος του Θεού στη Γη και τους μετριοπαθείς που πιστεύουν μεν στον θεϊκό του ρόλο, αλλά θεωρούν ότι παίρνει τη νομιμοποίησή του από τον λαό και πρέπει να λογοδοτεί σε αυτόν. Το Συμβούλιο είναι επιφορτισμένο με τρεις αρμοδιότητες, της εκλογής του ανώτατου ηγέτη, της άσκησης ελέγχου και της «αποκαθήλωσης» του από τον θώκο του. Ωστόσο όπως απεδείχθη, το 1989, η όποια επιλογή του Συμβουλίου δεν αποτελεί θέσφατο, ενώ πρόσφατα ο Αλί Λαριτζάνι, πρόεδρος της Βουλής δήλωσε ότι «κανείς πια δεν έχει τη δύναμη να προκαλέσει τον Ανώτατο Ηγέτη», ακυρώνοντας πρακτικά και άλλες δυο αρμοδιότητες.
Το δαχτυλίδι του Χαμενεί
Το 2019, το «Radio Farda» επικαλούμενο τα μέλη του Συμβουλίου, Αγιατολάχ Μοχσέν Αρακί και Αγιατολάχ Χασέμ Χαρίσι έκανε λόγο για μια λίστα υποψηφίων από την οποία ο Αγιατολάχ Χαμενεί θα διαλέξει τελικά τον διάδοχό του. Μέχρι πρότινος, ο πρώτος στην «κούρσα» ήταν ο Μεγάλος Αγιατολάχ Μαχμούντ Χασέμι Σαχρούτι ο οποίος όμως πέθανε προ ενός έτους. Στο προσκήνιο λοιπόν έχουν έρθει δυο ονόματα, αυτό του Σαντέκ Λαριτζανί, αδελφού του προέδρου της Βουλής και του Εμπραχίμ Καϊσί, ο οποίος το 2017 έχασε στις προεδρικές εκλογές από τον σημερινό πρόεδρο Χασάν Ρουχανί. Αυτή τη στιγμή, ο πιθανότερος διάδοχος είναι ο Καϊσί, ο οποίος όχι μόνο προέρχεται από την ίδια πόλη με τον Χαμείνι, την Μασχάντ, αλλά θεωρείται από τους Συντηρητικούς του Συμβουλίου, ως ο καλύτερος να διαδεχθεί τον ανώτατο ηγέτη. Ο Καϊσί ο οποίος είναι γενικός εισαγγελέας του Ιράν αυτή τη στιγμή, προάγει τον διαχωρισμό των φύλων και φοράει μαύρο τουρμπάνι, θέλοντας να δείξει με αυτόν τον τρόπο ότι είναι απόγονος του Προφήτη.
