Του Sam Dugan*
Σε μια εποχή πολιτικής πόλωσης, είναι καθησυχαστικό το να συμφωνεί η Δεξιά με την Αριστερά σε ένα ζήτημα. Ένα τέτοιο πεδίο συναίνεσης είναι η αναγνώριση του παρεοκρατικού καπιταλισμού, όπου οι μεγάλες επιχειρήσεις και η κυβέρνηση συνεργάζονται για να προωθήσουν τα συμφέροντά τους μέσω συστημάτων ανταποδοτικών εξυπηρετήσεων.
Ο κλάδος των ταξί είναι ένα πρώτης τάξης παράδειγμα παρεοκρατικού καπιταλισμού
Ένα παράδειγμα παρεοκρατικού καπιταλισμού είναι εμφανές στη σύγκρουση μεταξύ των εταιριών συνεπιβατισμού όπως η Uber και η Lyft και του κλάδου των ταξί. Καθώς η Uber αποτελεί ανταγωνιστική απειλή στα ταξί, ο κλάδος πιέζει έντονα για να απαγορευθεί η Uber στις πόλεις της χώρας προσεγγίζοντας τις τοπικές κυβερνήσεις με διάφορους βαθμούς επιτυχίας.
Ο κλάδος των ταξί απολαμβάνει ένα μονοπώλιο εδώ και πολύ καιρό χάρη στη στενή σχέση των εκπροσώπων του με το κράτος. Δημιουργώντας άδειες άσκησης επαγγέλματος και χρεώνοντας συχνά εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια για μια άδεια, ο κλάδος θέσπισε τεράστια εμπόδια εισόδου στον ανταγωνισμό. Τώρα, αυτό το μονοπώλιο που λειτουργεί με την ευλογία του κράτους αντιμετωπίζει το φάσμα της αναπόφευκτης διάλυσής του λόγω της καινοτομίας των εταιριών συνεπιβατισμού.
Μολονότι και οι δύο πλευρές του πολιτικού φάσματος συμφωνούν ότι οι σχέσεις όπως αυτή μεταξύ του κλάδου των ταξί και των τοπικών αρχών συνιστούν πρόβλημα, συχνά διαφωνούν ως προς την κατάλληλη λύση.
Η ένταση των ρυθμίσεων δεν είναι λύση
Η λύση που συνήθως προτείνεται από την Αριστερά είναι να δοθεί στο κράτος μεγαλύτερη εξουσία ρύθμισης της επιχειρηματικής δράσης. Η σκέψη είναι ότι αν μπορέσουμε να αυξήσουμε το εύρος του κράτους, τότε αυτό μπορεί να περιορίσει τις μεγάλες επιχειρήσεις. Ενώ όμως αυτή η ιδέα μπορεί αρχικά να ακούγεται καλή, παραγνωρίζει τα κίνητρα που δημιουργούν οι κρατικές ρυθμίσεις.
Όταν το κράτος έχει περισσότερη ισχύ να ρυθμίσει την επιχειρηματική δράση, οι επιχειρήσεις θα απαντήσουν μετακινώντας μεγαλύτερο μέρος των πόρων τους στην κατεύθυνση του επηρεασμού του κράτους προκειμένου αυτό να παρέμβει προς όφελός τους. Οι επιχειρήσεις αποκτούν το κίνητρο να αλλάξουν τον νόμο έτσι ώστε να αποκτήσουν πλεονέκτημα. Με απλά λόγια, όταν το κράτος έχει την δύναμη να ελέγχει τις επιχειρήσεις, οι επιχειρήσεις θα καταλήξουν να ελέγχουν το κράτος.
Η επέκταση του εύρους του κράτους επί των επιχειρήσεων επιταχύνει το πρόβλημα του παρεοκρατικού καπιταλισμού κατά έναν κυκλικό τρόπο που μοιάζει με ένα βρόχο θετικής ανατροφοδότησης. Το κράτος αποκτά μεγαλύτερη ισχύ να ρυθμίζει την επιχειρηματικότητα, κι έτσι οι επιχειρήσεις μετακινούν περισσότερους πόρους στην κατεύθυνση της απόκτησης πλεονεκτημάτων από τη χρήση της κρατικής εξουσίας και ούτω καθεξής. Μολονότι πολλοί από τους ανθρώπους που θέλουν το κράτος να ελέγχει τις επιχειρήσεις μπορεί να έχουν καλές προθέσεις, στην πραγματικότητα αυτή η πρόταση καταλήγει να τροφοδοτεί ακριβώς εκείνο το πρόβλημα που επιδιώκει να επιλύσει.
Μια ακόμη δαπανηρή συνέπεια των ρυθμίσεων είναι ότι πλήττουν ασύμμετρα τις μικρές επιχειρήσεις. Οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις συχνά έχουν τους πόρους να αντιμετωπίσουν τα κόστη των ρυθμίσεων (ή να αλλάξουν τις ρυθμίσεις προς όφελός τους), αλλά οι μικρές επιχειρήσεις συνήθως δεν τους διαθέτουν. Οι ρυθμίσεις επιβάλλουν κόστη στις επιχειρήσεις με τη μορφή χρόνου και χρήματος που οι μικρές επιχειρήσεις δεν έχουν την πολυτέλεια να διαθέσουν αν θέλουν να παραμείνουν ανταγωνιστικές στην αγορά τους.
Προσοδοθηρική συμπεριφορά μηδενικού αθροίσματος
Έτσι, οι ρυθμίσεις μειώνουν τον ανταγωνισμό και μετακινούν την αγορά στην κατεύθυνση των μονοπωλίων κατά δύο τρόπους: όχι μόνο δίνουν στις εταιρίες το κίνητρο να χρησιμοποιήσουν την κρατική εξουσία προς όφελός τους και προς βλάβη των ανταγωνιστών, αλλά και θάβουν τις μικρές επιχειρήσεις κάτω από κόστη συμμόρφωσης.
Οι κρατικές ρυθμίσεις οδηγούν στο φαινόμενο που οι οικονομολόγοι ονομάζουν “προσοδοθηρία”. Σ' αυτή την περίπτωση, η προσοδοθηρία αφορά την μετακίνηση των πόρων των επιχειρήσεων προκειμένου να αποκτήσουν ένα μεγαλύτερο μέρος του υφιστάμενου πλούτου σε μια αγορά, αντί να χρησιμοποιήσουν τους πόρους τους για να δημιουργήσουν νέο πλούτο.
Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά μιας ελεύθερης αγοράς είναι ότι επιτρέπει τη δημιουργία πλούτου αντί την απλή κατανομή του υφιστάμενου πλούτου. Σε μια ελεύθερη αγορά, οι άνθρωποι μπορούν να συναλλαχθούν μεταξύ τους κατά τρόπο αμοιβαία επωφελή που παράγει καθαρό κέρδος για κάθε μέρος. Η εισαγωγή όμως της κρατικής δύναμης σ' αυτή την εξίσωση μετακινεί τα πράγματα στην κατεύθυνση ενός παιγνίου μηδενικού αθροίσματος, όπου το ένα μέρος ωφελείται εις βάρος του άλλου.
Η κρατική δύναμη με τη μορφή των ρυθμίσεων δίνει κίνητρα γι' αυτή την προσοδοθηρική συμπεριφορά μηδενικού αθροίσματος. Αυτή με τη σειρά της οδηγεί την αγορά σε αναποτελεσματικότητα, διαφθορά και λιγότερο ανταγωνισμό.
Ο οικονομολόγος Frederic Bastiat συνόψισε με τον καλύτερο τρόπο αυτή τη διαδικασία λέγοντας «Στο βαθμό που γίνεται αποδεκτό ότι ο νόμος μπορεί να απομακρυνθεί από τον πραγματικό σκοπό του - ότι μπορεί να παραβιάζει την ιδιοκτησία αντί να την προστατεύει - τότε όλοι θα θέλουν να συμμετάσχουν είτε στη διατύπωση του νόμου, είτε στην προστασία εναντίον της καταλήστευσής τους, είτε στη χρήση του νόμου για να καταληστεύσουν άλλους».
Η λύση στον παρεοκρατικό καπιταλισμό που παράγεται λογικά από όλα τα παραπάνω είναι πολύ απλή: η μείωση και ο περιορισμός του εύρους της κρατικής εξουσίας. Όσο λιγότερη εξουσία έχει το κράτος να ρυθμίζει την επιχειρηματική δράση, τόσο λιγότερα κίνητρα θα έχουν οι επιχειρήσεις να διαπλέκονται με το κράτος. Αν μειωθεί η κρατική παρέμβαση και περιοριστεί μόνο στο απολύτως αναγκαίο, θα δούμε το πρόβλημα του παρεοκρατικού καπιταλισμού να υποχωρεί δραστικά τόσο ως προς τη συχνότητα, όσο και ως προς την έντασή του.
Οι προτάσεις για κρατικές ρυθμίσεις είναι μια κλασική περίπτωση που καταδεικνύει το γιατί οι πολιτικές πρέπει να βασίζονται σε κάτι περισσότερο από τις καλές προθέσεις. Αν θέλει κανείς να κρίνει μια προτεινόμενη πολιτική, ένας από τους καλύτερους τρόπους γι' αυτό είναι να σκεφτεί τα κίνητρα που αυτή θα παραγάγει και τα αποτελέσματα που θα έχουν αυτά τα κίνητρα. Οι κρατικές ρυθμίσεις είναι μια περίπτωση όπου, μολονότι απρόθετες, οι συνέπειες είναι πολύ συχνά αρνητικές.
--
Ο Sam Dugan είναι τεταρτοετής φοιτητής οικονομικών και φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο West Chester.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 29 Δεκεμβρίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ «Μάρκος Δραγούμης».
