Του Μπράιαν Κάπλαν
Μπορεί να έχω ένα άψογο προβλεπτικό ιστορικό, αλλά έξι χρόνια πριν διατύπωσα μια ευρεία γενίκευση που σχεδόν αμέσως με διέψευσε παταγωδώς.
“Στα νιάτα μου, έβλεπα τη Βιομηχανική Οργάνωση ως την καρδιά της κοσμικής μας θρησκείας. Τα εγχειρίδια ιστορίας από τα οποία διδάχθηκα κατήγγελλαν ηχηρά και επανειλημμένως το “μονοπώλιο” και οι δάσκαλοι, οι συμμαθητές μου και οι γονείς αντηχούσαν το παράπονο αυτό. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 και έπειτα όμως, αυτά τα παράπονα έσβησαν από το δημόσιο διάλογο. Όχι γιατί εύλογα παραδείγματα μονοπωλίων δεν υπάρχουν πια. Αν μη τι άλλο, εταιρίες που μοιάζουν με μονοπώλια - Amazon, CostCo, WalMart, Starbucks, Uber, Facebook, Twitter – η Amazon, η CostCo, η WalMart, τα Starbucks, το Uber, το Facebook, το Twitter – έχουν υψηλότερο προφίλ από ποτέ άλλοτε. Αλλά η ιδέα που κήρυττα στα νιάτα μου - ότι ο κύριος τρόπος με τον οποίο οι εταιρίες αποκτούν και διατηρούν μονοπώλια στην ελεύθερη αγορά είναι να προσφέρουν με αξιοπιστία μεγάλες ευκαιρίες στους καταναλωτές - είναι σχεδόν κοινότοπος. Ποιος σύγχρονος καταναλωτής φοβάται την Amazon ή τα Starbucks;”
Ως καταναλωτές, φυσικά, οι άνθρωποι συνεχίζουν να προτιμούν με προθυμία αυτά τα “μονοπώλια”. Ως ψηφοφόροι όμως γρήγορα καταφέρονται εναντίον των περισσότερων από αυτές τις σπουδαίες εταιρίες.
Οι αριστεροί τα βάζουν με την τεχνολογία για τον συνήθη λόγο: από μίσος έναντι των επιχειρήσεων και των πλουσίων. Οι τεχνολογικές επιχειρήσεις είναι κερδοσκοπικές, και οι επικεφαλής τους κερδίζουν πολλά χρήματα. Αυτό μπορεί να φαίνεται άδικο, όμως σκεφτείτε αυτό: οι άμεσες αιτίες - οι “παραβιάσεις της ιδιωτικότητας” και οι παραβιάσεις δεδομένων - έχουν τόσο ασήμαντο χαρακτήρα που κάθε νηφάλιος παρατηρητής απλώς θα έλεγε “Σιγά το πράγμα. Γιατί καν μιλάμε γι’ αυτό;”. Βλέποντάς το εκ των υστέρων, το εντυπωσιακό είναι ότι η αριστερά περίμενε τόσο πολύ για να δαιμονοποιήσει τον τεχνολογικό κλάδο.
Οι δεξιοί τα βάζουν με την τεχνολογία για τον δικό τους συνήθη λόγο: από μίσος έναντι της αριστεράς. Οι επικεφαλής της τεχνολογίας κλίνουν προσωπικά προς τα αριστερά, και οι εταιρίες τους κλίνουν θεσμικά προς τα αριστερά. Από την στιγμή που η δεξιά σε θεωρήσει αριστερό, με χαρά θα ξαμολύσει νόμους αντιμονοπωλιακούς, για την ιδιωτικότητα, για την χρηματοδότηση πολιτικών εκστρατειών, για την προστασία παιδιών ή για την αποφυγή βίας εναντίον των ζώων εναντίον σου. Τι διαφορά έχουν οι νομικές τυπικότητες από την στιγμή που αποδίδεται δικαιοσύνη; Ειλικρινά, αμφιβάλλω αν πολλοί απ’ όσους βρίσκονται στην δεξιά θα έμπαιναν καν στον κόπο να προσφέρουν μια εναλλακτική ιστορία για την αποστροφή τους έναντι του τεχνολογικού κλάδου - αν ο κλάδος αυτός ήταν μη πολιτικώς, εκείνοι απλώς δεν θα εξοργίζονταν μ’ αυτόν.
Όντως, όπως έχω πει πολλές φορές στο παρελθόν, η αριστερά είναι εναντίον της αγοράς και η δεξιά είναι εναντίον της αριστεράς.
Ποιες όμως είμαι οι πιθανές συνέπειες του να χαρακτηρίζεται η επιτυχία ως “μονοπώλιο” και να τιμωρείται πολιτικά; Η προφανής απάντηση είναι: λιγότερη επιτυχία. Η λιγότερο πιθανή όμως απάντηση είναι: η δημιουργία μονοπωλίων εκεί που δεν υπάρχουν. Ο Mark Jamison διατυπώνει μια εξαιρετική σύνοψη:
“Αναλογιστείτε το ατυχώς ονομασθέν Νομοσχέδιο για τον Τερματισμό των Μονοπωλίων στις Πλατφόρμες (Ending Platform Monopolies Act) που εισήχθη από την Pramila Jayapal (Δημοκρατική από την πολιτεία της Ουάσινγκτον). Σύμφωνα με το δελτίο τύπου, το νομοσχέδιο αυτό θα “καθιστά παράνομο μια κυρίαρχη διαδικτυακή πλατφόρμα - όπως η Google, η Apple, η Amazon και το Facebook - να κατέχει ταυτόχρονα κάποιου άλλου είδους επιχείρηση όταν αυτό δημιουργεί σύγκρουση συμφερόντων”. Η “σύγκρουση συμφερόντων” σημαίνει μια επιχείρηση όπως το Trader Joe’s να πουλά τα δικά της προϊόντα δίπλα στα προϊόντα ανταγωνιστών. Το νομοσχέδιο θα υποχρεώνει επιχειρήσεις όπως η Alphabet, η Amazon, η Apple και η Meta, είτε να σταματήσουν να πωλούν τα δικά τους προϊόντα, είτε να σταματήσουν να πωλούν τα προϊόντα άλλων”.
Και λοιπόν;
“Τι σημαίνει αυτό για τις επιπτώσεις του νομοσχεδίου της κ. Jaypal; Αν η Amazon σταματήσει να πουλά τα δικά της προϊόντα, θα αρχίσει να μοιάζει με το eBay. Η διαφοροποίηση λοιπόν έχει κρίσιμη σημασία για την επιβίωση στις ψηφιακές αγορές, συνεπώς μόνο μία από τις δύο πλατφόρμες θα επιβίωνε, αφήνοντας τις μικρές επιχειρήσεις με μία επιλογή εκεί όπου προηγουμένως υπήρχαν δύο.
Κάτι παρόμοιο θα συνέβαινε αν η Amazon συμμορφωνόταν με τον νόμο και σταματούσε να επιτρέπει σε μικρές επιχειρήσεις να χρησιμοποιήσουν την πλατφόρμα της. Το eBay θα κυριαρχούσε σε ό,τι αφορά τις μικρές επιχειρήσεις, δεδομένου του ότι τρεις φορές περισσότερες μικρές επιχειρήσεις χρησιμοποιούν το eBay έναντι του επόμενου μεγαλύτερου ανταγωνιστή, του Shopify. Το νομοσχέδιο της Jayapal θα αποτελούσε δώρο στο eBay, η οποία θα έμοιαζε έτσι περισσότερο με μονοπώλιο απ’ ό,τι η Amazon”.
Επίσης:
“Σκεφτείτε ακόμη το ατυχώς ονομασθέν Νομοσχέδιο για τις Αγορές Ανοιχτών Εφαρμογών (Open App Markets Act) που εισήχθη από τον Richard Blumenthal (Δημοκρατικό - Κονέκτικατ), τη Marsha Blackburn (Ρεπουμπλικανή - Τενεσί) και την Amy Klobuchar (Δημοκρατική - Μινεσότα). Το νομοσχέδιο αυτό σε μεγάλο βαθμό στοχοποιεί την Apple, απαγορεύοντας στον εφευρέτη του σύγχρονου έξυπνου τηλεφώνου να συνεχίσει να παρέχει την απλή, ομαλή και ασφαλή εμπειρία καταναλωτή για την οποία είναι γνωστός. Πιο συγκεκριμένα, το νομοσχέδιο θα απαγορεύει στην Apple να υποχρεώνει τους παρόχους εφαρμογών να χρησιμοποιούν το σύστημα πληρωμών της Apple και να μη κανιβαλίζουν την αξία του iPhone προσφέροντας χαμηλότερες τιμές σε άλλα συστήματα πληρωμών. Οι κακές εφαρμογές θα μπορούν επίσης έτσι να παρακάμπτουν τα μέτρα ασφαλείας του App Store και να φορτώνονται απευθείας στο iPhone. Το νομοσχέδιο θα υποχρεώνει επίσης την Apple να επιτρέπει τη χρήση άλλων καταστημάτων εφαρμογών στο iPhone, εξέλιξη που επίσης θα κάνει τη συσκευή λιγότερο ασφαλή.
Ένα ειρωνικό σημείο του Open Markets Act είναι ότι θα καταστήσει το οικοσύστημα των εφαρμογών λιγότερο ανοιχτό μετατρέποντας ουσιαστικά το iPhone της Apple παρόμοιο με το σύστημα Android της Alphabet, το οποίο ήδη παρέχει χαρακτηριστικά παρόμοια με αυτά που υποχρεώνει το νομοσχέδιο. Αυτή η εξαναγκαστική αλλαγή στο iPhone θα βλάψει τα 113 εκατομμύρια χρήστες του iPhone στις ΗΠΑ που προτιμούν τα σημερινά χαρακτηριστικά του… και θα μειώσει τον ζωντανό ανταγωνισμό μεταξύ της Apple και της Aphabet για την προσέλκυση προγραμματιστών εφαρμογών αφαιρώντας τις επιλογές των τελευταίων. Τέλος, καθιστώντας τα δύο λειτουργικά συστήματα πιο παρόμοια, το νομοσχέδιο θέτει σε κίνδυνο τον ανταγωνισμό τους: Όπως και στην περίπτωση του εξαναγκασμού της Amazon να γίνει περισσότερο σαν το eBay, είναι δύσκολο να διατηρηθεί ο ανταγωνισμός μεταξύ δύο πολύ παρόμοιων προϊόντων σε μια ψηφιακή αγορά”.
Θα μπορούσε κανείς κυνικά να πει ότι ο τεχνολογικός κλάδος στράφηκε σκοπίμως προς τα αριστερά, ελπίζοντας να αποτρέψει τη συνήθη εχθρική στάση της αριστεράς έναντι κάθε επιτυχημένης επιχείρησης. Ακόμη πιο κυνικά, θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι η προσπάθεια να αποτραπεί η συνήθης εχθρική στάση της αριστεράς έναντι κάθε επιτυχημένης επιχείρησης είναι χαμένος κόπος. Η συνήθεια αυτή είναι απλώς υπερβολικά ισχυρή.
Η δική μου άποψη πάντως είναι πως ο αριστερισμός του τεχνολογικού κλάδου είναι σε μεγάλο βαθμό ειλικρινής. Τα μέλη του έχουν όντως αδυναμία στις αριστερές ιδέες - δεν υποκρίνονται. Δυστυχώς γι’ αυτούς, η αριστερή σκέψη βλέπει ακόμη και τον πιο ειλικρινώς αριστερό δισεκατομμυριούχο ως έναν αλαζονικό αμαρτωλό που χρειάζεται να ταπεινωθεί. Και την ίδια ώρα, η δεξιά σκέψη βλέπει ακόμη και τον πιο παραγωγικό αριστερό δισεκατομμυριούχο ως έναν αριστερό που αξίζει τη λύπη μας.
Σε κάθε περίπτωση, τα στοιχειώδη οικονομικά της καινοτομίας είναι οικονομικώς λαμπρά και ταυτόχρονα χωρίς πολιτικό ενδιαφέρον. Ο τεχνολογικός κλάδος προσφέρει στην ανθρωπότητα ένα ολοένα και μεγαλύτερο κομμάτι ουτοπικής αφθονίας, και μάλιστα συχνά δωρέαν. Και όμως, οι πολιτικοί ακόμη προάγουν τις καριέρες τους με ανόητες προτάσεις να διορθώσουμε τη σπουδαιότερη αυτή μηχανή που έχουμε γνωρίσει ποτέ.
*Ο Bryan Caplan είναι καθηγητής οικονομικών στο πανεπιστήμιο George Mason, ερευνητής στο Mercatus Center, εντεταλμένο επιστημονικό στέλεχος στο Cato Institute και συντάκτης στο μπλογκ EconLog. Είναι μέλος του δικτύου στελεχών του FEE.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 15 Ιουλίου 2020 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
