Γράφει ο Kevin Corcoran
Ο Έντμουντ Μπερκ είπε κάποτε: «Είναι στη φύση του μεγαλείου κάθε είδους να είναι ακριβές». Υπάρχει ένα συγκεκριμένο είδος συζήτησης που κάνω συχνά που μου φέρνει στο μυαλό αυτό το απόφθεγμα. Συχνά υποστηρίζω ότι υποτιμούμε τον βαθμό στον οποίο οι εξελιγμένες από τα κάτω προς τα πάνω μορφές τάξης μπορούν να λύσουν εκείνα τα προβλήματα των δημόσιων αγαθών ή των εξωτερικοτήτων που ορισμένοι επιμένουν ότι μπορούν να λυθούν μόνο μέσω καταναγκασμού από πάνω προς τα κάτω. Πού και πού, κάποιος συνομιλητής μου θα μου απαντήσει με μια ερώτηση την οποία φαντάζεται πως είναι αποστομωτική: «Έχεις εσύ στο μυαλό σου κάποιον συγκεκριμένο μηχανισμό που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για να λύσουμε αυτό το συγκεκριμένο πρόβλημα;» Αλλά το να κάνει κανείς αυτήν την ερώτηση το μόνο που δείχνει είναι ότι έχει καταλάβει λάθος το επιχείρημα.
Η καινοτομία αναδύεται όταν κάποιος διατυπώνει μια ιδέα που κανείς δεν έχει σκεφτεί πριν. Από τη φύση τους, οι καινοτόμες ιδέες δεν μπορούν να εντοπιστούν εκ των προτέρων. Αν ήδη τις γνωρίζαμε, δεν θα ήταν καινοτόμες αλλά εμπεδωμένες. Ομοίως, η ελευθερία δεν είναι απλώς η άδεια να εμμένεις σε εμπεδωμένες ιδέες, ελευθερία σημαίνει να δίνεις στους ανθρώπους το περιθώριο να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα της ζωής με τρόπους που είναι νέοι και καινοτόμοι, με τρόπους που δεν έχουν ακόμη δοκιμαστεί ή δεν έχουν προσδιοριστεί εκ των προτέρων.
Εκ των προτέρων, δεν θα μπορούσα να είχα προσδιορίσει τους συγκεκριμένους μηχανισμούς που θα χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι για να λύσουν εκείνα τα προβλήματα των πόρων κοινής δεξαμενής τα οποία η Έλινορ Όστρομ εντόπισε και μελέτησε στη σταδιοδρομία της. Ούτε θα μπορούσα εκ των προτέρων να διατυπώσω τον «εθιμικό κανόνα του οπωρώνα» που προέκυψε μεταξύ των μελισσοκόμων για να μπορέσουν να χειριστούν τις εξωτερικότητες που σχετίζονται με τη μελισσοκομία. Έχω ασκήσει στο παρελθόν κριτική στη σκέψη αυτού του είδους χρησιμοποιώντας τον τρομερά αδέξιο όρο «το σφάλμα 5-1» - πρόκειται για την αδυναμία να δει κανείς λύσεις σε προβλήματα συλλογικής δράσης που εξελίσσονται οργανικά επειδή μπορεί μόνο να τις συλλάβει μόνο στο πλαίσιο γνωστών μηχανισμών που έχουν καθοριστεί εκ των προτέρων.
Υπάρχει μια συγκεκριμένη κατηγορία διανοουμένων που έχουν τόσο μεγάλη εκτίμηση για τη διάνοιά τους ώστε αποτυγχάνουν να αντιληφθούν πόσα λίγα πράγματα μπορεί να περιέχει το μυαλό τους για τον κόσμο που τους περιτριγυρίζει. Έτσι, εάν δεν μπορούν οι ίδιοι να δουν ή να εντοπίσουν έναν τρόπο για να λύσουν οι άνθρωποι ένα πρόβλημα που τους απασχολεί, αυτό ισοδυναμεί στη σκέψη τους με το ότι μια τέτοια λύση δεν υπάρχει. Εναλλακτικά, οι διανοούμενοι αυτού του είδους μπορούν να προχωρήσουν ένα βήμα παραπέρα και να διατυπώσουν ένα θετικό επιχείρημα ως προς το γιατί οι λύσεις από κάτω προς τα πάνω δεν μπορούν να λειτουργήσουν, απαιτώντας έτσι τη δημιουργία και την επιβολή καταναγκαστικών λύσεων από πάνω προς τα κάτω που θα επιβάλλονται από… διανοούμενους όπως εκείνοι.
Όσον αφορά την ωμή δύναμη του νου, λίγοι άνθρωποι στην ιστορία θα μπορούσαν να ισχυριστούν ότι έφτασαν στο επίπεδο του John Stuart Mill. Ωστόσο, ο Μιλ είχε πολλά περίεργα τυφλά σημεία. Τον απασχολούσαν πολύ τα ζητήματα της διανομής έναντι αυτών της παραγωγής, γιατί πίστευε ότι η δυνατότητα για παραγωγική ανάπτυξη είχε βασικά κορυφωθεί, έτσι, όλες οι περαιτέρω βελτιώσεις στο βιοτικό επίπεδο θα έπρεπε να επέλθουν μέσω της ολοένα και πιο αποτελεσματικής και έξυπνης διανομής αντί της αύξησης της παραγωγής. Ανησυχούσε ότι σύντομα θα ξεμέναμε από νέα μουσική, επειδή το εύρος από τις μουσικές νότες που μπορούμε να ακούσουμε είναι πεπερασμένο και ο αριθμός των πιθανών συνδυασμών από νότες είναι επίσης πεπερασμένος. Από την πολυθρόνα του, διατύπωσε ένα επιχείρημα ως προς το γιατί οι φάροι, ως δημόσια αγαθά, δεν μπορούν να παρέχονται στην ιδιωτική αγορά και επομένως πρέπει να παρέχονται από το κράτος.
Αλλά ο Μιλ έκανε λάθος για όλα αυτά. Θα πρέπει να είναι προφανές στον αναγνώστη ότι ο Μιλ απέτυχε να προβλέψει το πώς θα συνεχίσει να αυξάνεται η παραγωγική μας ικανότητα, και ότι η μουσική καινοτομία επίσης αυξήθηκε αντί να μειωθεί. Αλλά αυτές είναι μόνο αποτυχίες πρόβλεψης από την πλευρά του Mill. Το συμπέρασμά του για τους φάρους δεν ήταν απλώς μια αποτυχία πρόβλεψης, ήταν και μια αποτυχία παρατήρησης. Ακόμη και όταν ο Μιλ προέβαλε αυτό το επιχείρημα, όπως επισημαίνει ο Μάικλ Μάνγκερ, «οι περισσότεροι -πάνω από τα τρία τέταρτα- από τους φάρους είχαν κατασκευαστεί και λειτουργούσαν από ιδιώτες».
Αν ο Μιλ είχε σηκωθεί από την πολυθρόνα του και είχε πάει σε ένα λιμάνι για να δει τι ισχύει, θα μπορούσε να δει ότι το επιχείρημά του ήταν λάθος και ότι οι άνθρωποι έβρισκαν ιδιωτικές λύσεις στο πρόβλημα των δημόσιων αγαθών. Αλλά δεν είδε την ανάγκη να το τσεκάρει - είχε το επιχείρημά του που έλεγε ότι οι ιδιωτικοί φορείς δεν μπορούσαν να λύσουν το πρόβλημα των δημόσιων αγαθών και συνεπώς χρειαζόταν κρατική δράση. Δεν έβλεπε κανένα μηχανισμό που ο ίδιος μπορούσε να προσδιορίσει εκ των προτέρων για την επίλυση αυτού του προβλήματος, κάτι που στη σκέψη του ισοδυναμούμε με απόδειξη ότι δεν υπάρχει ένας τέτοιος μηχανισμός. Ο J. E. Meade, επίσης, είχε το δικό του επιχείρημα ως προς το γιατί οι μελισσοκόμοι δεν μπορούσαν να λύσουν τα προβλήματα εξωτερικότητας που σχετίζονται με τη μελισσοκομία και δεν ένιωσε την ανάγκη να μπει στον κόπο να ελέγξει πραγματικά αν είχε δίκιο. Δεν μπορούσε να σκεφτεί έναν τρόπο να προσδιορίσει μια λύση, επομένως σε ό,τι τον αφορούσε δεν υπήρχε λύση. Έκανε και αυτός λάθος.
Εάν δινόταν στους ανθρώπους ελευθερία μόνο όταν τα οφέλη της μπορούν να εντοπιστούν και να προσδιοριστούν εκ των προτέρων, τότε η ελευθερία και η καινοτομία θα έπαυαν τελείως. Υπερβολικά πολλοί διανοούμενοι θεωρούν τους εαυτούς τους κατάλληλους να θέτουν τα όρια στις ελευθερίες των άλλων με βάση τίποτα περισσότερο από τα όρια της δικής τους κατανόησης. Όπως συμβαίνει συχνά, ο Thomas Sowell το είπε καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον:
«Ελευθερία δεν είναι απλώς το δικαίωμα των διανοουμένων να διακινούν τις ιδέες τους. Είναι, πάνω απ' όλα, το δικαίωμα των απλών ανθρώπων να βρουν χώρο για τον εαυτό τους και ένα καταφύγιο από τις μανιώδεις υποθέσεις εκείνων που αξιώνουν πως είναι ‘καλύτεροι’ από αυτούς».
* Ο Kevin Corcoran είναι βετεράνος πεζοναύτης και σύμβουλος οικονομικών και ανάλυσης υγείας.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 8 Ιουνίου 2023 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
