Του Lawrence W. Reed
Η 4η Ιουλίου ανήκει στον Τόμας Τζέφερσον περισσότερο απ' ό,τι στον οποιονδήποτε άλλο άνδρα ή γυναίκα. Αυτό που ουσιαστικά γιορτάζουμε αυτή τη μέρα, είναι το πνεύμα και τα λόγια του βασικού συγγραφέα του κειμένου που διακήρυξε την ανεξαρτησία της Αμερικής και τους λόγους που την κατέστησαν επιτακτική.
Το γεγονός ότι αυτή η αναγνώριση δεν θεωρείται “πολιτικώς ορθή” από κάποιους, ενώ μπορεί και να προκαλεί την εχθρότητα κάποιων άλλων λειτουργεί συνιστά ένα καθόλου ευχάριστο σχόλιο πάνω στην κατάσταση του σύγχρονου πολιτικού διαλόγου. Αυτή τη στιγμή στη χώρα υπάρχει μια κάποια διαχρονική μισαλλοδοξία, που ωθεί όσους θέλουν να επιδεικνύουν την αρετή τους να κρίνουν ανθρώπους που έζησαν στο παρελθόν βάσει των συμβάσεων του σήμερα. Δεν είναι περίεργο το γεγονός ότι η εξέλιξη γίνεται αποδεκτή (στον έναν ή τον άλλο βαθμό) ως κάτι το φυσικό στον βιολογικό κόσμο, ενώ συχνά δεν ισχύει το ίδιο στο πεδίο της ανθρώπινης σκέψης;
Αν πριν από δυόμισι αιώνες ένας άνθρωπος έκανε κάτι που εκείνη την εποχή θεωρούταν ευρέως ως κάτι το φυσιολογικό, αλλά σήμερα θεωρείται απεχθές, τότε ανεξαρτήτως του πόσα πολλά μπορεί να έχει κάνει για να επιταχύνει τη εξάλειψη αυτού του δεινού, για έναν διαχρονικό μισαλλόδοξο θα είναι στην καλύτερη περίπτωση ένα μη επιθυμητό πρόσωπο. Στην χειρότερη περίπτωση, είναι ένας αντιήρωας τον οποίο πρέπει να καταγγείλουμε και να τον καταδικάσουμε στο χρονοντούλαπο της ιστορίας.
Η αντίφαση στον διάλογο περί δουλείας
Αναφέρομαι φυσικά στην φαινομενική αντίφαση μεταξύ της δημόσιας ζωής του Τζέφερσον (“Όλοι οι άνθρωποι δημιουργούνται ίσοι”) και της αντίστοιχης ιδιωτικής (γεννήθηκε σε μια δουλοκτητική οικογένεια και ο ίδιος είχε εκατοντάδες δούλους ως ενήλικας).
Κανείς φίλος της ελευθερίας δεν μπορεί να ανέχεται τη δουλεία, είτε τώρα, είτε σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή στο παρελθόν. Αυτή η άποψη είναι σχεδόν καθολική σήμερα, αλλά δεν ήταν το ίδιο για το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας. Και οι άνθρωποι δεν υποστήριζαν τη δουλεία μέχρι μια μέρα, και ξυπνώντας την επόμενη την αντιτάχθηκαν. Κάποιοι ποτέ δεν είδαν το φως. Κάποιοι άλλοι τέθηκαν εναντίον της δουλείας από την στιγμή που το φως αυτό φώτισε τον νου τους. Εκατομμύρια άνθρωποι στα τέλη του 18ου και τις αρχές του 19ου αιώνα βρίσκονταν κάπου στο μεταξύ, και πολλοί απ' αυτούς εξέλιξαν τις απόψεις τους επί του θέματος κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Με άλλα λόγια, έμαθαν και άλλαξαν. Έτσι προοδεύει η ανθρωπότητα.
Χάρη σε οραματιστές όπως ο Τζέφερσον, οι Αμερικανοί υποχρεώθηκαν εντέλει να τερματίσουν την αντίφαση ανάμεσα στα λόγια της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας και στην πραγματικότητα τριγύρω τους. Για να επιτευχθεί αυτό, κάποιοι επικαλέστηκαν τα λόγια του ίδιου του Τζέφερσον.
Ο ιστορικός Jim Powell, στο άρθρο του στο FEE της 1ης Ιουλίου του 1995 με τίτλο “Το επεξεργασμένο, ριζοσπαστικό όραμα του Τόμας Τζέφερσον για την ελευθερία” εξέτασε το ζήτημα της δουλείας ως εξής:
“Μολονότι ο Τζέφερσον έπεσε σε προσωπικά σφάλματα - ένα τερατώδες είναι η περίπτωση της δουλείας - αυτά δεν ακυρώνουν τη φιλοσοφία της ελευθερίας που υποστήριξε, όπως και τα προσωπικά ελαττώματα του Αϊνστάιν δεν αποτελούν αποδείξεις εναντίον της θεωρίας της σχετικότητας που αυτός διατύπωσε. Ακόμη, καθένας από τους αντιπάλους του Τζέφερσον, στο παρελθόν ή σήμερα, είχε προσωπικά ελαττώματα, πράγμα που σημαίνει ότι αν πρέπει να απορρίπτουμε τις ιδέες εξαιτίας των ελαττωμάτων του εκφραστή τους, τότε αυτό ισχύει τόσο για τον Τζέφερσον, όσο και για τους αντιπάλους του. Ακόμη και όταν οι ιστορικοί ολοκληρώσουν τον πόλεμο λάσπης εναντίον του Τζέφερσον, δεν θα έχουν ανοίξει τον δρόμο για τον Καρλ Μαρξ, ή για τον οποιονδήποτε άλλον θαυμάζουν. Τα επιτεύγματα του Τζέφερσον, και η φιλοσοφία του της ελευθερίας πρέπει να αναγνωρίζονται για τη μνημειώδη τους σημασία”.
Οπότε ναι, ο Τόμας Τζέφερσον δεν ήταν τέλειος. Ούτε όμως και οι επικριτές του, οι οποίοι θα πρέπει να ελπίζουν ότι σε ολόκληρη τη ζωή τους μπορεί να επιτύχουν για την ελευθερία ό,τι ο Τζέφερσον πέτυχε σε λίγες μόνο εβδομάδες συγγραφικής ιδιοφυίας. Ενώ ο Τζέφερσον στρατολόγησε την αγγλική γλώσσα στη μάχη των ιδεών, εκείνοι παρήγαγαν το ηχηρότερο πυροτέχνημα στην ανθρώπινη ιστορία.
Ο αμερικανικός πατριωτισμός
Χωρίς αμφιβολία, τα λόγια του Τζέφερσον που ο κόσμος γνωρίζει περισσότερο είναι αυτά:
“Θεωρούμε αυταπόδεικτες τις ακόλουθες αλήθειες: όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ίσοι και είναι προικισμένοι από το Δημιουργό με ορισμένα απαράγραπτα δικαιώματα, μεταξύ των οποίων η ζωή, η ελευθερία και η επιδίωξη της ευτυχίας. Οι Κυβερνήσεις συνιστώνται από τους ανθρώπους για να διασφαλίσουν αυτά τα δικαιώματα και η δίκαιη εξουσία τους απορρέει από τη συγκατάθεση των κυβερνωμένων. Κάθε φορά που η οποιαδήποτε μορφή κυβέρνησης γίνεται καταστροφική για την επίτευξη αυτών των σκοπών, είναι δικαίωμα των ανθρώπων να την αλλάζουν ή να την καταργούν, και να εγκαθιδρύουν μια νέα κυβέρνηση, που θα έχει ως θεμέλιο τις αρχές εκείνες και θα οργανώσει τις εξουσίες της με εκείνο τον τρόπο που θα φαίνεται στους ανθρώπους ο πιθανότερος για την επίτευξη της ασφάλειας και της ευτυχίας τους”.
Τι μεγαλειώδης διατύπωση, ίσως η υψηλότερη που έγινε ποτέ για έναν ευγενή σκοπό! Επαναστατική την εποχή της, πιθανότατα θα αποτελεί πηγή έμπνευσης για τους αιώνες του μέλλοντος, όπως της αξίζει. Την ίδια ώρα όλοι οι επικριτές της, εκτός ελαχίστων, θα ξεχαστούν.
Τιμώ τον Τόμας Τζέφερσον με όλα του τα ελαττώματα, και είμαι περήφανος να το λέω αυτό χωρίς να απολογούμαι. Μια προτομή του Τζέφερσον, την οποία αγόρασα πριν από κάποια χρόνια στο Μοντιτσέλο, κοσμεί το σαλόνι μου. Και θα μείνει εκεί. Όπως έγραφα σ' αυτό το δοκίμιο το 2003, τα ιδανικά που εξέφρασε ορίζουν τον αμερικανικό πατριωτισμό.
Όλοι τον γνωρίζουμε από τις λέξεις της αθάνατης Διακήρυξης, αλλά προσφέρω εδώ μια επιλογή της ευφράδειας του Τζέφερσον από άλλα γραπτά του. Είναι κάποια από τα αγαπημένα μου αποσπάσματα της ασύγκριτης πένας του:
“Ένας ελεύθερος λαός διεκδικεί τα δικαιώματα των ανθρώπων του όπως αυτά προκύπτουν από τους νομους της φύσης, και όχι ως κάποιο δώρο των κυβερνώντων”
- Μια συνοπτική θεώρηση των δικαιωμάτων της βρετανικής Αμερικής, 1774.
“Το πνεύμα της αντίστασης στο κράτος είναι τόσο πολύτιμο σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, που θέλω να μένει πάντα ζωντανό. Συχνά θα ασκείται σε λάθος περιστάσεις, όμως αυτό είναι καλύτερο από το να μην ασκείται καθόλου. Μου αρέσει μια μικρή εξέγερση πότε-πότε. Είναι σαν μια καταιγίδα στην ατμόσφαιρα”.
-Επιστολή στην Abigail Adams (22 Φεβρουαρίου 1787).
“Και ποια χώρα μπορεί να διαφυλάξει τις ελευθερίες της αν οι κυβερνώντες δεν προειδοποιούνται από καιρό σε καιρό ότι οι άνθρωποί τους διατηρούν το πνεύμα της αντίστασης; Ας πάρουν τα όπλα. Η θεραπεία είναι να αποκατασταθούν τα δικαιώματά τους, να συγχωρηθούν και να ειρηνευτούν. Τι σημασία έχει η απώλεια λίγων ζωών μέσα σε έναν ή σε δύο αιώνες; Το δέντρο της ελευθερίας πρέπει να ανανεώνεται από καιρό σε καιρό με το αίμα των πατριωτών και των τυράννων. Αυτό είναι το φυσικό του λίπασμα”.
- Επιστολή στον William Stephens Smith (13 Νοεμβρίου 1787)
“Προτιμώ να κλειστώ σε μια φτωχή καλύβα με τα βιβλία μου, την οικογένειά μου και λίγους παλιούς φίλους, να τρώω απλό χειρομέρι και να αφήνω τον κόσμο να πάρει την πορεία του, από το κατέχω το υψηλότερο πόστο που μπορεί να δώσει η ανθρώπινη εξουσία”.
- Επιστολή στον Alexander Donald (7 Φεβρουαρίου 1788).
“Οι θεμιτές εξουσίες του κράτους εκτείνονται μόνο στις επιβλαβείς για τους άλλους δράσεις. Αλλά δεν με βλάπτει ο γείτονάς μου να λέει ότι υπάρχουν είκοσι θεοί ή κανένας. Δεν μου κλέβει χρήματα από την τσέπη μου, ούτε μου σπάει το πόδι”.
- Σημειώσεις για τη Βιρτζίνια, 1781-83
“Οι δειλοι προτιμούν την ηρεμία του δεσποτισμού από τις τρικυμιώδεις θάλασσες της ελευθερίας.
- Επιστολή στον Philip Mazzei (1796).
“Με λίγη υπομονή, θα δούμε την κυριαρχία των μαγισσών να περνά, τα ξόρκια τους να διαλύονται, και τους ανθρώπους, έχοντας ξαναβρεί την όρασή τους, να επαναφέρουν το κράτος στις πραγματικές του αρχές. Είναι αλήθεια ότι στο μεταξύ το πνεύμα μας υποφέρει έντονα, και υφιστάμεθα τη φρίκη ενός πολέμου και την μακρά καταπίεση ενός τεράστιου δημόσιου χρέους. Αν το παιχνίδι στρέφεται εναντίον μας στο εσωτερικό πρέπει να έχουμε υπομονή μέχρι να γυρίσει η τύχη, και τότε θα έχουμε την ευκαιρία να επανακτήσουμε τις αρχές που έχουμε χάσει, γιατί πρόκειται για ένα παιχνίδι όπου διακυβεύονται οι αρχές”.
- Επιστολή στον John Taylor (June 1798), μετά την ψήφιση των νόμων Alien and Sedition Acts.
“Έχω ορκιστεί στον βωμό του Θεού αιώνια έχθρα απέναντι σε κάθε μορφή τυραννίας επί του πνεύματος των ανθρώπων”.
- Επιστολή στον Δρ. Benjamin Rush (23 Σεπτεμβρίου 1800), επιγραφή στο Jefferson Memorial στην Ουάσινγκτον.
“Μια σοφή και συνετή κυβέρνηση, που θα εμποδίζει τους ανθρώπους από το να βλάπτουν τους συνανθρώπους τους, και θα τους αφήνει κατά τα άλλα ελεύθερους να ρυθμίζουν τις δικές τους επιδιώξεις στην εργασία και τη βελτίωση της ζωής τους, χωρίς να παίρνει μέσα από το στόμα της εργασίας το ψωμί που αυτή παρήγαγε. Αυτό είναι το σύνολο της καλής διακυβέρνησης”.
- 1η ορκωμοσία
Πηγαίντε τώρα και γιορτάστε με ασφάλεια την 4η Ιουλίου. Γιορτάστε την, γνωρίζοντας ότι σε μεγάλο βαθμό μπορείτε να το κάνετε αυτό χάρη σε έναν μεγάλο, αλλά ατελή, γίγαντα ονόματι Τόμας Τζέφερσον.
--
Ο Lawrence W. Reed είναι επίτιμος πρόεδρος του Foundation for Economic Education.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 4 Ιουλίου 2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
