Στη σκιά του ιερού όρους Σινά, όπου σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη ο Θεός μίλησε στο Μωυσή, στέκεται αδιάλειπτα εδώ και δεκαεπτά αιώνες η Μονή της Αγίας Αικατερίνης. Περιτριγυρισμένη από επιβλητικούς πέτρινους τοίχους, αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα εν ενεργεία μοναστήρια του κόσμου και ταυτόχρονα ένα σταυροδρόμι πολιτισμών, θρησκειών και εθνικών συμφερόντων.
Η παρουσία της Ορθοδοξίας στην καρδιά της αιγυπτιακής επικράτειας είναι αποτέλεσμα ιστορικής συνέχειας, πνευματικής αντοχής και πολιτιστικής σοφίας. Όμως, στις μέρες μας, αυτό το πνευματικό κέντρο έχει βρεθεί στο επίκεντρο μιας σύνθετης και επικίνδυνης διένεξης μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου, η οποία ξεπερνά το συμβολικό και φτάνει στα επίπεδα της γεωπολιτικής και οικονομικής στρατηγικής.
1700 χρόνια αντοχής στο Σινά: Από την Αγία Ελένη στις σύγχρονες εντάσεις
4ος αιώνας μ.Χ.: Η Αγία Ελένη, μητέρα του Κωνσταντίνου του Μεγάλου, χτίζει στο Σινά ένα μικρό παρεκκλήσιο στο σημείο της φλεγόμενης βάτου, όπου, σύμφωνα με την παράδοση, ο Μωυσής άκουσε τη φωνή του Θεού από τη φλεγόμενη αλλά άθικτη βάτο. Αυτό ήταν το πρώτο χριστιανικό μνημείο στην περιοχή και η απαρχή της μοναστικής παρουσίας.
527–565: Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός ιδρύει το οχυρωμένο μοναστήρι της Αγίας Αικατερίνης, αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Τα ισχυρά τείχη που χτίζονται εξασφαλίζουν την προστασία της Μονής από διάφορες επιδρομές και επιτρέπουν τη σταθερή της λειτουργία.
9ος αιώνας: Η Μονή οργανώνει τη μοναστική ζωή της με συγκεκριμένους κανόνες, διαμορφώνοντας ένα αυστηρό τυπικό που εξασφαλίζει πειθαρχία και συνοχή στην κοινότητα. Παράλληλα, η βιβλιοθήκη της επεκτείνεται σημαντικά, καθιστώντας τη Μονή σημαντικό κέντρο διαφύλαξης και αντιγραφής χειρόγραφων.
11ος αιώνας: Καθιερώνεται η παράδοση ότι η Αγία Αικατερίνη, μάρτυρας του 4ου αιώνα, έφτασε στον Σινά και τα λείψανά της τοποθετήθηκαν στη Μονή, ενισχύοντας τη θρησκευτική της σημασία και την προσέλκυση προσκυνητών.
13ος–15ος αιώνας: Η Μονή κατοχυρώνει την αυτονομία της από τους μουσουλμανικούς ηγεμόνες, κυρίως τους Μαμελούκους, που σέβονται τη λειτουργία της και τη διασφαλίζουν παρά τις πολιτικές αναταραχές της εποχής.
16ος αιώνας: Ενισχύονται οι δεσμοί της Μονής με το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως ενώ ταυτόχρονα η Μονή υπάγεται διοικητικά στο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, γεγονός που σηματοδοτεί την αναγνώριση της αυτονομίας και της θέσης της στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Αυτή η περίοδος χαρακτηρίζεται από άνθηση της ελληνικής πνευματικής ζωής στο Σινά.
1859: Ο Γερμανός θεολόγος και μελετητής ιερών κειμένων Κονσταντίν Τίσεντορφ ανακαλύπτει τον Σιναϊτικό Κώδικα (Codex Sinaiticus), έναν από τους αρχαιότερους χειρόγραφους κώδικες της Βίβλου, φέρνοντας τη Μονή στο διεθνές επιστημονικό προσκήνιο.
1967–1982: Κατά την περίοδο της ισραηλινής κατοχής της χερσονήσου του Σινά, η Μονή προστατεύεται από τις ισραηλινές αρχές, οι οποίες αναγνωρίζουν τη θρησκευτική και πολιτιστική της αξία.
2002: Η Μονή ανακηρύσσεται Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, αναγνωρίζοντας την ιστορική, θρησκευτική και πολιτιστική της σημασία σε παγκόσμιο επίπεδο.
2017: Στις 18 Απριλίου, σημειώνεται τρομοκρατική επίθεση μπροστά στη Μονή. Ένοπλοι ανοίγουν πυρ σε σημείο ελέγχου, σκοτώνοντας έναν αστυνομικό και τραυματίζοντας τρεις ακόμη. Παρά την αντίδραση των δυνάμεων ασφαλείας, οι δράστες διαφεύγουν. Την ευθύνη για την επίθεση αναλαμβάνει η τρομοκρατική οργάνωση Ισλαμικό Κράτος, επιβεβαιώνοντας την αυξανόμενη ισλαμιστική απειλή που αντιμετωπίζει η περιοχή του Σινά.
2025: Αιγυπτιακό δικαστήριο αποφασίζει τη δήμευση εκκλησιαστικών ακινήτων της Μονής στο Κάιρο, προκαλώντας ένταση και διπλωματική κρίση μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου, στο πλαίσιο ευρύτερων γεωπολιτικών και οικονομικών ανταγωνισμών.
Μια ελληνορθόδοξη κιβωτός στην καρδιά του Ισλάμ
Η Μονή της Αγίας Αικατερίνης δεν είναι απλά ένα ιστορικό μνημείο. Είναι μια ζωντανή κιβωτός της ελληνικής ορθόδοξης παράδοσης, που λειτουργεί αδιάλειπτα, όπως προαναφέραμε, εδώ και 1.700 χρόνια. Παρά το γεγονός ότι βρίσκεται σε ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του μουσουλμανικού κόσμου, η Μονή παραμένει ένας κόμβος προσευχής, πολιτισμού και διαλόγου.
Η ιστορία της είναι βαθιά δεμένη με τον ελληνικό πολιτισμό και τη θρησκευτική κληρονομιά της Ανατολής. Ωστόσο, η σχέση της Μονής με το αιγυπτιακό κράτος δεν είναι πάντα εύκολη. Από την εποχή του Νάσερ (1956-1970) μέχρι σήμερα, οι αιγυπτιακές αρχές έχουν αναθεωρήσει συχνά τη στάση τους απέναντι σε θρησκευτικούς οργανισμούς που δεν ανήκουν στο Ισλάμ.
Ενώ η Μονή διατηρούσε για πολλά χρόνια έναν σεβασμό και μια ισορροπία με τις τοπικές αρχές, τα τελευταία χρόνια, οι εντάσεις αυξάνονται. Ο σύγχρονος γεωπολιτικός ανταγωνισμός, οι οικονομικές πιέσεις, καθώς και η επιρροή ομάδων όπως οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι, δημιουργούν ένα σύνθετο περιβάλλον, όπου η Μονή πρέπει να συνδυάσει την πνευματική της αποστολή και την πολιτική πραγματικότητα.
Και ενώ ο Χριστιανισμός υπήρχε για αιώνες πριν την ισλαμική επικράτηση στην περιοχή και έχει αντέξει στο χρόνο, μετά την Αραβική Άνοιξη παρατηρείται μια γενικότερη τάση περιορισμού και πίεσης των χριστιανικών κοινοτήτων στη Μέση Ανατολή.
Σύγκρουση στον Σινά: Η Μονή Αγίας Αικατερίνης στο επίκεντρο διπλωματικής κρίσης
Η πρόσφατη απόφαση του αιγυπτιακού διοικητικού δικαστηρίου να δημεύσει ακίνητα της Μονής Αγίας Αικατερίνης στην πρωτεύουσα του Καΐρου πυροδότησε έντονες αντιδράσεις. Η ελληνική κυβέρνηση εξέφρασε επίσημα την ανησυχία της ενώ στην κοινή γνώμη επικρατεί φόβος ότι πρόκειται για μια συστηματική προσπάθεια περιορισμού της ελληνικής παρουσίας και επιρροής στην περιοχή. Από την πλευρά της, η Αίγυπτος επιχειρηματολογεί πως πρόκειται απλώς για «διοικητικό μέτρο αποκατάστασης της τάξης». Ωστόσο, το ευρύτερο γεωπολιτικό πλαίσιο και η χρονική συγκυρία δεν αφήνουν περιθώρια για αθώες ερμηνείες.
Σινά προς πώληση;
Η περιοχή του νότιου Σινά αποτελεί εδώ και χρόνια κέντρο επενδυτικού ενδιαφέροντος για ανάπτυξη πολυτελών τουριστικών εγκαταστάσεων. Ιδιωτικά και κρατικά σχήματα έχουν καταθέσει σχέδια που φέρνουν σε άμεση σύγκρουση το αναπτυξιακό όραμα με το καθεστώς ιερότητας και μοναχικότητας που περιβάλλει την ιστορική Μονή.
Όμως εδώ δεν πρόκειται για οποιαδήποτε περιοχή. Εδώ μιλάμε για τη σκιά του όρους Σινά, για έναν ιερό τόπο με καθεστώς ασκητικής ησυχίας και μοναχικής συνέχειας αιώνων. Οι επενδυτικοί σχεδιασμοί συγκρούονται μετωπικά με τον χαρακτήρα της Μονής. Το ερώτημα δεν είναι αν θα χτιστούν ξενοδοχεία. Το ερώτημα είναι αν μπορεί να επιβιώσει το πνεύμα σε ένα περιβάλλον που μετατρέπεται σε real estate.
Παράλληλα, ο Αιγύπτιος πρόεδρος Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι βρίσκεται αντιμέτωπος με εσωτερικές πιέσεις. Παρότι έχει επιβάλλει σκληρά μέτρα κατά των Αδελφών Μουσουλμάνων, θρησκευτικά συντηρητικοί κύκλοι συνεχίζουν να ασκούν σημαντική επιρροή, ειδικά σε ζητήματα που αφορούν μη-ισλαμικούς θεσμούς στο έδαφος της χώρας. Σε τέτοιες συνθήκες, ακόμη και μια μικρή πίεση προς ένα ιστορικό μοναστήρι μπορεί να λειτουργήσει ως σήμα εθνικής «κυριαρχίας» για συντηρητικούς ή εξτρεμιστικούς κύκλους. Η Μονή της Αγίας Αικατερίνης μετατρέπεται, χωρίς να το επιδιώκει, σε πολιτικό σύμβολο.
Γεωπολιτικά παιχνίδια: Η Μονή ως σύμβολο της ελληνικής παρουσίας στην Ανατολική Μεσόγειο
Η ένταση δεν είναι τυχαία. Τη στιγμή που η Ελλάδα ενισχύει τους στρατηγικούς της δεσμούς με την Κύπρο, το Ισραήλ και την Αίγυπτο στο τρίγωνο της Ανατολικής Μεσογείου, η Μονή Αγίας Αικατερίνης αποκτά νέα σημασία. Δεν είναι πλέον απλώς ένας τόπος προσκυνήματος αλλά ένα κομμάτι του ευρύτερου παζλ της περιφερειακής ισορροπίας. Λειτουργεί αναγκαστικά ως πολιτιστικό και πνευματικό σύμβολο της ελληνικής παρουσίας σε μια περιοχή που επανακαθορίζει συνεχώς τις εθνικές ταυτότητές της. Αυτό προσθέτει μια ακόμα διάσταση στη σύγκρουση, που ξεπερνά τα στενά όρια της θρησκείας.
Για την Αθήνα, η υπεράσπιση της Μονής Αγίας Αικατερίνης δεν είναι μόνο θρησκευτικό ή ιστορικό καθήκον. Είναι πράξη πολιτιστικής διπλωματίας και εθνικής στρατηγικής, σε μια Ανατολική Μεσόγειο που δοκιμάζεται από συγκρούσεις, ρευστές ισορροπίες και γεωπολιτικές ανακατατάξεις.
Για το Κάιρο, η διαχείριση αυτής της σχέσης απαιτεί λεπτούς χειρισμούς. Η επιμονή σε σκληρές αποφάσεις, όπως η δήμευση των ακινήτων, μπορεί να υπονομεύσει ακριβώς την εικόνα συνύπαρξης που το ίδιο το αιγυπτιακό κράτος προσπαθεί να προβάλει διεθνώς.
Κι ενώ οι παίκτες ζυγίζουν συμφέροντα και συμμαχίες, η σιωπή της Αγίας Αικατερίνης μιλάει πιο δυνατά από ποτέ: η ιστορία και η πνευματικότητα δεν παραχωρούν τη θέση τους σε πολιτικές επιδιώξεις. Αυτή είναι η αληθινή πρόκληση της εποχής μας, να διατηρήσουμε ζωντανά τα θεμέλια εκείνα που κρατούν τον κόσμο όρθιο.
* Ο Αναστάσιος Καράμπαμπας είναι Ιστορικός-Πολιτικός αναλυτής
