Βρισκόμαστε σήμερα μπροστά σε μια εποχή παγκόσμιων ανακατατάξεων, όχι μόνο στην πολιτική και την τεχνολογία, αλλά και στο διεθνές εμπόριο. Και όμως, παρότι οι αγορές παγκοσμιοποιούνται, ενώ οι κρίσιμες αποφάσεις παίρνονται σε υπερεθνικό επίπεδο, αγνοούμε συστηματικά ζητήματα που θα έπρεπε να βρίσκονται στο επίκεντρο του δημόσιου διαλόγου. Ένα από αυτά, είναι το αθέμιτο διεθνές εμπόριο.
Το αθέμιτο διεθνές εμπόριο δεν είναι απλώς μια αφηρημένη έννοια των οικονομικών εγχειριδίων. Είναι μια απτή πραγματικότητα, που επηρεάζει τις τοπικές βιομηχανίες, την εργασία, την καινοτομία και τη μακροπρόθεσμη σταθερότητα των αγορών και των χωρών. Εάν πιστεύουμε ότι κάποιοι χρησιμοποιούν πλεόνασμα κεφαλαίου, κρατικές επιδοτήσεις, κεφαλαιακούς ελέγχους, χαμηλότοκα δάνεια και άλλες αθέμιτες πρακτικές, για να κυριαρχήσουν σε έναν παγκόσμιο κλάδο – όπως για παράδειγμα στη βιομηχανία των ηλεκτρικών αυτοκινήτων – τότε πρέπει να το ονομάσουμε με το σωστό του όνομα: αθέμιτος ανταγωνισμός.
Αυτό έχει μεγάλη σημασία γιατί η ιστορία μας διδάσκει ότι κάθε φορά που η διεθνής οικονομική τάξη επιτρέπει τη στρέβλωση της αγοράς μέσω τεχνητών ενισχύσεων, το τίμημα το πληρώνουν οι παραγωγοί που λειτουργούν δίκαια, οι εργαζόμενοι που χάνουν δουλειές, και οι καταναλωτές που χάνουν την ελευθερία της επιλογής μέσα σε μια πραγματικά ανταγωνιστική αγορά.
Αν εστιάσουμε πιο συγκεκριμένα θα δούμε ότι κατά τα τελευταία χρόνια, υπήρξε μια εξαιρετικά γρήγορη ανάπτυξη της βιομηχανίας ηλεκτρικών οχημάτων. Μια ανάπτυξη που φαινομενικά είναι ευπρόσδεκτη. Προσφέρει λύσεις στο πρόβλημα των ρύπων, της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα και οδηγεί σε τεχνολογικές καινοτομίες. Όμως, κάτω από την επιφάνεια, η εικόνα είναι πολύ πιο σύνθετη.
Ορισμένα κράτη – και κυρίως η Κίνα – έχουν επιλέξει να επενδύσουν τεράστια ποσά μέσω κρατικών επιδοτήσεων σε συγκεκριμένους βιομηχανικούς τομείς, επιτρέποντας στις εταιρείες τους να προσφέρουν προϊόντα σε εξαιρετικά χαμηλές τιμές. Όχι γιατί είναι πιο αποτελεσματικές ή πιο καινοτόμες, αλλά γιατί λαμβάνουν τεχνητή οικονομική στήριξη από το κράτος. Αυτό δεν είναι ελεύθερη αγορά. Είναι στρατηγική εξαγωγής υπερπλεονάσματος που προσδίδει στην Κίνα υπερπλεόνασμα $1,3 τρισ. Είναι ένα είδος οικονομικού ιμπεριαλισμού.
Και είναι επικίνδυνο για όλο τον κόσμο και για την ίδια την Κίνα. Η τελευταία χώρα που προσπάθησε να κάνει κάτι παρόμοιο ήταν η Ιαπωνία την δεκαετία το 1990 και από τότε έχει «τιμωρηθεί» με απουσία ανάπτυξης και τεράστιο δημόσιο χρέος 240% του ΑΕΠ στην προσπάθεια της να δημιουργήσει ανάπτυξη με το δημόσιο δανεισμό.
Όταν μια κινεζική αυτοκινητοβιομηχανία μπορεί να πουλάει ένα ηλεκτρικό όχημα 30% φθηνότερα από έναν Ευρωπαίο ή Αμερικανό ανταγωνιστή, όχι επειδή έχει καλύτερη τεχνολογία ή χαμηλότερο κόστος παραγωγής, αλλά επειδή λαμβάνει τεράστιες κρατικές ενισχύσεις και έχει πρόσβαση σε υπερπλεονάσματα κεφαλαίου, τότε δεν έχουμε να κάνουμε με υγιή ανταγωνισμό. Έχουμε να κάνουμε με τη μεθοδευμένη καταστροφή των ελεύθερων αγορών.
Το αποτέλεσμα είναι ότι οι ευρωπαϊκές και αμερικανικές βιομηχανίες πλήττονται. Εργαζόμενοι απολύονται. Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις κλείνουν. Η καινοτομία παγώνει, καθώς η πίεση τιμών καθιστά αδύνατη τη μακροπρόθεσμη έρευνα και ανάπτυξη.
Και στο τέλος, όταν το τοπίο έχει καθαρίσει από ανταγωνιστές, ο παγκόσμιος μονοπωλιακός παίκτης αυξάνει τις τιμές και περιορίζει την επιλογή. Το βλέπουμε ήδη αυτό να συμβαίνει στον τομέα των φωτοβολταϊκών, στον τομέα των μπαταριών, ακόμα και σε νευραλγικά πεδία όπως τα φαρμακευτικά και τα τεχνολογικά εξαρτήματα.
Η απάντηση που δίνουν ορισμένοι να μειώσουμε τους δασμούς και να αφήσουμε την αγορά να αυτορρυθμιστεί δεν είναι ρεαλιστική. Δεν μπορούμε να μιλάμε για αυτορύθμιση, όταν ένας παίκτης παραβιάζει όλους τους κανόνες με την χρήση αθέμιτων πρακτικών διεθνούς εμπορίου.
Πρέπει να επαναφέρουμε τη δίκαιη ισορροπία. Η ελεύθερη αγορά δεν είναι χαοτική, ούτε μπορεί να λειτουργήσει χωρίς κανόνες. Είναι ένα σύστημα που βασίζεται στην ισότιμη συμμετοχή. Αν επιτρέπουμε σε παίκτες να λειτουργούν με επιδοτήσεις, νομισματικούς χειρισμούς ή κρατικές εντολές παραγωγής, τότε η ίδια η αγορά μετατρέπεται σε μηχανισμό καταστροφής του ανταγωνισμού.
Τι θα πρέπει να γίνει: Πρώτον, να αναγνωρίσουμε το πρόβλημα. Και αυτό είναι κάτι που πολύ λίγοι τολμούν να κάνουν με σαφήνεια. Η Ευρώπη, για παράδειγμα, συχνά διστάζει να ονομάσει την πρακτική των κρατικών ενισχύσεων της Κίνας ως αθέμιτη. Φοβάται τα αντίποινα, φοβάται την απώλεια της πρόσβασης στην κινεζική αγορά. Όμως το τίμημα της σιωπής είναι βαρύτερο, καθώς η ΕΕ είχε εμπορικά έλλειμμα το 2024 με την Κίνα ύψους 303 δις.
Δεύτερον, να απαιτήσουμε συμμετρικούς όρους εμπορίου. Αν μια χώρα στηρίζει τα βιομηχανικά της προϊόντα με κρατικές ενισχύσεις, πρέπει να υπάρχει μηχανισμός αντίδρασης. Αυτό μπορεί να σημαίνει δασμούς, μπορεί να σημαίνει περιορισμούς, μπορεί να σημαίνει και στοχευμένες αντι-επιδοτήσεις για τις δικές μας επιχειρήσεις.
Τρίτον, να επενδύσουμε σε στρατηγική αυτάρκεια. Δεν μπορούμε να εξαρτόμαστε για την τεχνολογία του μέλλοντος από εξωτερικούς προμηθευτές. Η ΕΕ πρέπει να οικοδομήσει δικά της οικοσυστήματα στην Τεχνητή Νοημοσύνη, στην ηλεκτροκίνηση, στην ψηφιακή παραγωγή. Όχι από εθνικιστική εμμονή, αλλά από γεωοικονομική ανάγκη και εθνική ασφάλεια.
Τέταρτον, να εκπαιδεύσουμε την κοινή γνώμη. Πολίτες που καταναλώνουν χωρίς γνώση της προέλευσης, χωρίς επίγνωση του τι ενισχύουν με τα χρήματά τους, γίνονται άθελά τους συμμέτοχοι στην απορρύθμιση της αγοράς. Η ενημέρωση είναι όπλο της Δημοκρατίας. Και η Δημοκρατία είναι το πιο ισχυρό μας πλεονέκτημα.
Πέμπτον, να συνεργαστούμε διεθνώς. Οι ΗΠΑ με το μεγαλύτερο εμπορικό έλλειμμα ύψους $1,2 τρισ., ο Καναδάς, η Ιαπωνία, η Αυστραλία και η Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν κοινό συμφέρον να διαμορφώσουν ένα νέο πλαίσιο παγκόσμιου εμπορίου, το οποίο δεν θα επιτρέπει την κατάχρηση από αυταρχικά καθεστώτα ή συστήματα κρατικού καπιταλισμού.
Η προστασία της δίκαιης αγοράς δεν είναι προστατευτισμός. Είναι υπεράσπιση του δικαιώματος στην ισότιμη συμμετοχή. Είναι ηθική ευθύνη και οικονομική αναγκαιότητα. Το να επιτρέπεις την αθέμιτη συμπεριφορά, από φόβο ή απάθεια, δεν είναι δημοκρατικό. Είναι παραίτηση και άρνηση της πραγματικότητας.
Η ελεύθερη αγορά δεν είναι ένα σύστημα χωρίς κανόνες, αλλά ένα σύστημα όπου οι κανόνες είναι ίδιοι για όλους. Για να υπάρχουν όμως ίσοι κανόνες για όλους χρειάζεται μηχανισμός επιβολής, επιτήρησης των ίσων κανόνων για όλους. Και επίσης χρειάζεται μηχανισμός αποτροπής των κρατών που παραβιάζουν τους κανόνες. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, έχει αποτύχει σε αυτόν τον ρόλο.
Ας εστιάσουμε λοιπόν σε αυτό που σήμερα αγνοούμε. Ας επαναφέρουμε την ισορροπία εκεί που έχει διαταραχθεί. Ας υπερασπιστούμε το δίκαιο εμπόριο, όχι από φόβο για το αθέμιτο, αλλά από πίστη στη δύναμη της δημοκρατικής οικονομίας.
Η εξισορρόπηση του διεθνούς εμπορίου θα αποσβέσει πολλές γεωπολιτικές εντάσεις ανά τον κόσμο και θα αποτρέψει φιλόδοξα αυταρχικά καθεστώτα να αναβιώσουν τα αυτοκρατορικά τους όνειρα εκμεταλλευόμενα την ανοχή που δείχνουν οι δημοκρατικές χώρες.
*Ατσαλάκης Γιώργος, Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης, Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης
