Ο σχέσεις της Τουρκίας με το Ισραήλ βρίσκονται πλέον στο «σημείο μηδέν», ενώ με τη Δύση και κυρίως με τις Ηνωμένες Πολιτείες το ρήγμα φαίνεται πλέον αγεφύρωτο καθώς ο στρατηγικός προσανατολισμός της Άγκυρας βρίσκεται σε συγκρουόμενη τροχιά με τους κατά τα άλλα συμμάχους και σημαντικότερους εμπορικούς εταίρους της. Το γεγονός αυτό πέραν από τις πολιτικές επιπτώσεις -τους κινδύνους των οποίων η Τουρκία λογικά λαμβάνει υπόψη- θα έχει και οικονομικό κόστος. Πρόκειται για μία επιλογή υψηλού ρίσκου για τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Τα τελευταία τρία εικοσιτετράωρα υπήρξαν δύο σημαντικές εξελίξεις που κατέστησαν πιο διακριτές τις διαχωριστικές γραμμές: Στο μεγάλο συλλαλητήριο στην Κωνσταντινούπολη ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν διατράνωσε ότι η Χαμάς δεν είναι τρομοκρατική οργάνωση αλλά διεξάγει «απελευθερωτικό αγώνα» και δήλωσε ότι η Τουρκία εργάζεται για να κηρυχθεί το Ισραήλ «εγκληματίας πολέμου», ενώ ο εκπρόσωπός του Φαχρετίν Αλτούν έκανε στη συνέχεια λόγο για «παιχνίδι» που παίζεται στη Λωρίδα της Γάζας όχι μόνο κατά των Παλαιστινίων, αλλά ιδιαίτερα ενάντια στην Τουρκία.
Οι θέσεις αυτές σαφώς υπονομεύουν την προσέγγιση της Τουρκίας με το Ισραήλ που ξεκίνησε δειλά από τις αρχές του 2022, έπειτα από μακρά περίοδο «παγωμένων» σχέσεων που ακολούθησε την ισραηλινή επέμβαση στο πλοίο «Mavi Marmara» με προορισμό την αποκλεισμένη Γάζα. Αιχμή της προσπάθειας αυτής ήταν η σύναψη ενεργειακής συμφωνίας για τη μεταφορά του ισραηλινού αερίου μέσω της Τουρκίας. Ο Ισραηλινός υπουργός Εξωτερικών, Έλι Κοέν, δήλωσε ότι πλέον επανεξετάζονται οι σχέσεις της χώρας του με την Τουρκία και ήδη ανακλήθηκε διπλωματικό προσωπικό.
Η στάση Ερντογάν υπέρ της Χαμάς θα μπορούσε όμως να διαταράξει και την τουρκική «εκστρατεία» προσέλκυσης επενδύσεων από τις χώρες του Κόλπου, δεδομένου ότι οι περισσότερες -με εξαίρεση το Κατάρ, όπου βρίσκεται και η έδρα του Ισμαήλ Χανίγε- είναι καχύποπτες, αν όχι εχθρικές, προς τη Χαμάς, η οποία αποτελεί παρακλάδι των Αδελφών Μουσουλμάνων. Μόλις προ ημερών ο Τούρκος υπουργός Οικονομικών, Μεχμέτ Σιμσέκ, πραγματοποιούσε την τρίτη περιοδεία του στον Κόλπο για να προσελκύσει επενδυτές.
Τα προσκείμενα στην κυβέρνηση μέσα ενημέρωσης καταγγέλλουν την ίδια στιγμή την ενισχυμένη στρατιωτική παρουσία των ΗΠΑ στην περιοχή ως μέρος μιας νέας σκοτεινής αμερικανικής συνωμοσίας. Οι θέσεις περί αμερικανικού σχεδίου εις βάρος της Τουρκίας εκφράζονταν αρχικά από εθνικιστικούς, ενίοτε ακραίους κεμαλικούς κύκλους. Τώρα, τη θέση υιοθέτησε ο ίδιος ο εκπρόσωπος του Ερντογάν, χωρίς να κατονομάζει ευθέως τις ΗΠΑ.
Η συμπόρευση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν με τη Χαμάς -ή άλλως η «αγιοποίησή»- ταυτόχρονα με τη στοχοποίηση Ηνωμένων Πολιτειών και Δύσης μπορεί να κοστίσει ακριβά σε μία οικονομία που ήδη νοσεί βαριά, αλλά ενδεχομένως μελλοντικά και στο ίδιο το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) σύμφωνα τουλάχιστον με μετρήσεις που καταδεικνύουν ότι στην πραγματικότητα η πλειονότητα της κοινής γνώμης -και ακόμη και ψηφοφόροι του AKP- θα ήθελε να «δει» την Τουρκία αμέτοχη ή σε μεσολαβητικό ρόλο στη Μέση Ανατολή, πάντως όχι καθαρό σύμμαχο της Χαμάς.
Σε ΕΕ, ΗΠΑ και Ισραήλ το 50% των εξαγωγών
Στο οικονομικό πεδίο, τον κίνδυνο για σημαντικές απώλειες στο εξωτερικό εμπόριο προβάλλει συγκεκριμένα δημοσίευμα της εθνικιστικής αντιπολιτευόμενης εφημερίδα Yenicag (πρόσκειται στο Καλό Κόμμα της Μεράλ Ακσενέρ). Το 50% των εξαγωγών της Τουρκίας κατευθύνεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ισραήλ. Η Τουρκία είχε το 2022 εμπορικό πλεόνασμα 9,8 δισ. δολαρίων με την ΕΕ, 1,7 δισ. δολαρίων με τις ΗΠΑ και 2,6 δισ. δολαρίων με το Ισραήλ.
Από την άλλη, η Ρωσία και η Κίνα -που επίσης δεν καταδικάζουν τη Χαμάς ως τρομοκρατική οργάνωση, μπλοκάροντας και σχετικά ψηφίσματα στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ- αντιπροσωπεύουν μόνο το 4% των εξαγωγών της Τουρκίας, με το εμπορικό έλλειμμα έναντι της Ρωσίας να φτάνει τα 49,5 δισ. δολάρια και τα 38 δισ. δολάρια έναντι της Κίνας.
Το 2022, το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών ήταν 48,5 δισεκατομμύρια δολάρια. Εάν η Τουρκία επέβαλε ποσοστώσεις στις εισαγωγές αγαθών από αυτές τις δύο χώρες, το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της θα μπορούσε να εξαλειφθεί εκτιμά ο αρθρογράφος Εφεντέρ Κορκμάζ της Yenicag.
Προκειμένου να καλυφθούν τα εξωτερικά χρέη της Τουρκίας και να χρηματοδοτηθεί το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, ο Ερντογάν πρέπει να βρει ξένο συνάλλαγμα. Όλες οι διαθέσιμες πηγές πίστωσης ελέγχονται από τις δυτικές αγορές, αλλά και τα αραβικά κεφάλαια «σταθμεύουν» επίσης σε δυτικές τράπεζες.
Τα ξένα επενδυτικά κεφάλαια που αποτελούν μοχλό τεχνολογικής ανάπτυξης είναι επίσης δυτικά. Η πώληση ακινήτων σε Άραβες επενδυτές είναι μία προσφιλής πρακτική προς εξεύρεση πόρων, αλλά και εκεί απαιτούνται εγγυήσεις. Όσο η Τουρκία απομακρύνεται από τη Δύση, αντιμετωπίζει τον κίνδυνο να μειωθούν οι επενδύσεις από το εξωτερικό, να μειωθεί η εισροή συναλλάγματος και να αυξηθεί το εξωτερικό χρέος, σημειώνει το σχετικό δημοσίευμα.
Ως προς το ενδεχόμενο πολιτικό κόστος του εναγκαλισμού Ερντογάν με τη Χαμάς, ενδιαφέροντα είναι τα συμπεράσματα δημοσκόπησης της εταιρείας Metropol, για τη στάση που πρέπει να τηρήσει η Τουρκία έναντι των γεγονότων στη Μέση Ανατολή.
Παρά το έντονο και διάχυτο στην τουρκική κοινωνία αντι-ισραηλινό κλίμα και τη θέρμη με την οποία οι Τούρκοι υποστηρίζουν τις παλαιστινιακές θέσεις, χωρίς ενίοτε να διαχωρίζουν τους Παλαιστινίους από τη δράση της Χαμάς, στην ερώτηση «ποια θέλουν να είναι η θέση της [τουρκικής] κυβέρνησης στον πόλεμο Ισραήλ-Χαμάς» οι απαντήσεις δίνουν μια διαφορετική εικόνα προβληματισμού της κοινής γνώμης.
Το 34,5% των ερωτηθέντων λέει ότι η Τουρκία πρέπει να παραμείνει ουδέτερη, ενώ το 26,4% πιστεύει ότι πρέπει να ενεργήσει ως διαμεσολαβητής. Δεδομένου ότι στην πραγματικότητα μόνο μία ουδέτερη χώρα (θα έπρεπε να) μπορεί να μεσολαβήσει, θα μπορούσε και να προκύψει το συμπέρασμα ότι το 60,9% των ερωτηθέντων επιθυμεί η Τουρκία να παραμείνει ουδέτερη ή τουλάχιστον να μην αποτελέσει μέρος της σύγκρουσης. Ωστόσο, η απάντηση περί διαμεσολάβησης δεν συνεπάγεται αυτόματα και ουδετερότητα.
Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, το 11,3% των συμμετεχόντων δήλωσε ότι η Τουρκία πρέπει «να υποστηρίξει Χαμάς». Μεταξύ των μελών του AKP το ανάλογο ποσοστό είναι 12,6%, ενώ αθροιστικά το 53,8% επιθυμεί η χώρα να παραμείνει ουδέτερη ή να αναλάβει μεσολαβητικό ρόλο. Το 18,1% του συνόλου των ερωτηθέντων θέλει η Τουρκία «να υιοθετήσει τον αγώνα των Παλαιστινίων τηρώντας όμως αποστάσεις από τη Χαμάς». Αντιθέτως, μόνο το 3% λέει ότι η Τουρκία πρέπει να υποστηρίξει το Ισραήλ.
Η έρευνα διεξήχθη μετά την τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ, μεταξύ 10 και 16 Οκτωβρίου 2023, μέσω τηλεφωνικών συνεντεύξεων σε δείγμα 1.691 ατόμων.
