Η Μέση Ανατολή βρίσκεται ξανά στο κέντρο μιας κρίσης που απειλεί να εξελιχθεί σε πόλεμο μεγάλης κλίμακας με παγκόσμιες συνέπειες για τις οικονομίες και τις κοινωνίες. Από την 16η Ιουνίου, οι Ηνωμένες Πολιτείες πραγματοποιούν μια άνευ προηγουμένου στρατιωτική αερογέφυρα, μετακινώντας δεκάδες αεροσκάφη ανεφοδιασμού και ομάδες κρούσης αεροπλανοφόρων προς το μέτωπο Ισραήλ-Ιράν.
Η δυναμική που εκτυλίσσεται δείχνει ότι, για πρώτη φορά μετά από χρόνια, οι ΗΠΑ δεν αποκλείεται να εμπλακούν άμεσα - όχι ως μεσολαβητής, αλλά ως επιχειρησιακός συντελεστής.
Η αναχώρηση 32 αεροσκαφών ανεφοδιασμού από αμερικανικές βάσεις προς ευρωπαϊκούς και μεσανατολικούς κόμβους σημαίνει ότι μια διαρκής αεροπορική επιχειρησιακή υποστήριξη, ικανή να κρατήσει περισσότερα από 200 μαχητικά στον αέρα ταυτόχρονα. Ταυτόχρονα, η αποχώρηση της ομάδας κρούσης του αεροπλανοφόρου USS Nimitz από την Ασία και η κατεύθυνσή της προς τη Μέση Ανατολή υποδηλώνει ότι οι ΗΠΑ θέλουν να έχουν πλήρη αεροναυτική υπεροχή σε περίπτωση πλήρους σύγκρουσης.
Η δημόσια απαίτηση του Νετανιάχου για άνευ όρων παράδοση του Ιράν και οι διαρροές ότι οι ΗΠΑ γνωρίζουν την ακριβή τοποθεσία του Ανώτατου Ηγέτη, αλλά δεν τον στοχεύουν ακόμη, δείχνουν μια κλιμακούμενη ψυχολογική πίεση. Στην ουσία, η Ουάσιγκτον αιωρείται μεταξύ της λογικής αποτροπής και της πολιτικής γραμμής «τέλος στους αιώνιους πολέμους». Η ρήξη στο αμερικανικό εσωτερικό είναι εμφανής: Tο στρατιωτικό κατεστημένο προετοιμάζεται για άμεση εμπλοκή, ενώ το πολιτικό σύστημα προσπαθεί να αποφύγει ένα νέο μέτωπο.
Οι ισραηλινές αεροπορικές επιθέσεις ήταν εντυπωσιακά αποτελεσματικές σε βασικούς στόχους με την καταστροφή κρίσιμων κτιρίων εμπλουτισμού ουρανίου στο Νατάνζ, εξόντωση κορυφαίων επιστημόνων και παράλυση βασικών εγκαταστάσεων επεξεργασίας ουρανίου. Ωστόσο, το πραγματικό πρόβλημα παραμένει το Fordo όπου οι εγκαταστάσεις είναι θαμμένες βαθιά στο βουνό, καλυμμένες με οπλισμένο σκυρόδεμα, πέρα από την εμβέλεια κάθε γνωστού ισραηλινού όπλου.
Η κατασκευή ακόμη πιο βαθιών εγκαταστάσεων, όπως το Pickax Mountain Plant, επιδεινώνει το αδιέξοδο, όσο δεν υπάρχει ικανό διατρητικό οπλικό σύστημα, η Τεχεράνη διατηρεί έναν σκληρό πυρήνα υποδομών που δεν μπορεί να εξουδετερωθεί χωρίς αμερικανική συμβολή. Οι καλύτερες βόμβες του Ισραήλ (π.χ. GBU-28) δεν μπορούν να διαπεράσουν περισσότερο από 6 μέτρα σκυροδέματος - ανεπαρκές για τέτοια βαθιά θωρακισμένα συγκροτήματα. Το μοναδικό διαθέσιμο όπλο που θεωρείται ικανό να τα πλήξει είναι η GBU-57 των ΗΠΑ, που μπορεί να διαπεράσει περίπου 60 μέτρα σκυροδέματος και μεταφέρεται αποκλειστικά από το βομβαρδιστικό B-2. Το Ισραήλ δεν διαθέτει B-2.
Άρα, η αμερικανική εμπλοκή είναι επιχειρησιακά αναπόφευκτη, αν ο στόχος είναι η οριστική εξουδετέρωση των υπόγειων πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν.
Μέσα σε όλα αυτά, ένα νέο πολιτικό δεδομένο αναδύεται καθώς ο εξόριστος πρίγκιπας Ρεζά Παχλαβί κάλεσε ανοιχτά τις ιρανικές δυνάμεις ασφαλείας να εγκαταλείψουν το καθεστώς και να στηρίξουν μαζική εξέγερση. Μέχρι τώρα, όλες οι εξεγέρσεις στο Ιράν απέτυχαν λόγω έλλειψης ενιαίας ηγεσίας. Με την εμπλοκή Παχλαβί, μπορεί να δημιουργηθεί συνεκτική αντιπολίτευση - κάτι που οι σύμμαχοι του Ιράν δεν περίμεναν και οι Δυτικοί παρακολουθούν με προσοχή.
Το Ισραήλ φαίνεται να προετοιμάζεται για τη δεύτερη φάση του πολέμου, εφαρμόζοντας χρήση υπερβολικής ισχύος, επιθέσεις σε πολιτικές υποδομές, εκφοβισμός του άμαχου πληθυσμού ώστε να στραφεί εναντίον τοπικών αρχών. Η λογική φαίνεται να είναι ότι αν εκτοξευτεί ρουκέτα από ένα χωριό, ολόκληρο το χωριό γίνεται νόμιμος στόχος. Αυτή η λογική ενδέχεται να εφαρμοστεί στην Τεχεράνη και εξηγεί την αποστολή επιπλέον tanker για συνεχή αεροπορική υποστήριξη. Σε αυτήν την περίπτωση η ανθρωπιστική κρίση προβλέπεται τεράστια, καθώς ήδη παρατηρείται μαζική έξοδος αμάχων.
Η συντονισμένη αερογέφυρα, η συσσώρευση στόλου και η πολιτική δυναμική στο Ιράν συνθέτουν μια εξαιρετικά ρευστή στρατηγική εικόνα:
- Αν οι ΗΠΑ εμπλακούν άμεσα, το καθεστώς μπορεί να δεχθεί πλήγμα χωρίς ιστορικό προηγούμενο.
- Αν το Ιράν χάσει την εσωτερική του συνοχή παράλληλα με την εξωτερική πίεση, η πτώση του θα αναδιαμορφώσει τον χάρτη της Μέσης Ανατολής.
- Αντίστροφα, αν το Fordo και το Pickax μείνουν άθικτα, και το καθεστώς επιβιώσει, το μήνυμα που θα σταλεί είναι ότι ο άξονας της απολυταρχίας είναι ανθεκτικός ακόμη και σε συντονισμένα πλήγματα.
Το Ιράν έχει αποθηκεύσει το μεγαλύτερο μέρος των υπερηχητικών πυραύλων του σε υπόγεια καταφύγια, προστατευμένα από ισραηλινές επιθέσεις. Αυτοί οι πύραυλοι δεν προορίζονται για συμβολικά πλήγματα αλλά για στοχευμένες επιθέσεις σε βάσεις στην Κύπρο, στο κέντρο διοίκησης των ΗΠΑ στο Κατάρ, σε βάσεις σε Ιράκ, Κουβέιτ, ΗΑΕ, Ιορδανία, Σαουδική Αραβία, στον 5ο Αμερικανικό Στόλο στο Μπαχρέιν και σε αμερικανικές ομάδες κρούσης αεροπλανοφόρων στην Ερυθρά Θάλασσα και την Ανατολική Μεσόγειο.
Σε περίπτωση ευρείας κλίμακας απάντησης, το Ιράν μπορεί να χρησιμοποιήσει «βρώμικες βόμβες» για να διασπείρει ραδιενέργεια σε στρατιωτικές βάσεις και πλοία.
Η επόμενη εβδομάδα μπορεί να καθορίσει αν αυτή η κρίση θα μείνει στην ιστορία ως μια «ατελής νίκη» ή ως η αρχή μιας νέας τάξης πραγμάτων στην περιοχή καταγράφοντας ίσως μια ιστορική καμπή όπου, είτε το Ιράν θα υποχρεωθεί σε στρατηγική υποχώρηση, είτε θα δούμε τη γέννηση μιας πυρηνικής δύναμης υπό καθεστώς πολιορκίας. Αν το Ιράν αντεπιτεθεί σε αμερικανικά συμφέροντα, η σύγκρουση θα εξελιχθεί σε περιφερειακό πόλεμο, με ανυπολόγιστες απώλειες
Σε κάθε περίπτωση, η στρατηγική και η πολιτική βούληση θα καθορίσουν αν αυτή η κρίση θα κλείσει οριστικά ή αν θα ανοίξει έναν νέο, ανεξέλεγκτο κύκλο πυρηνικής αποτροπής στη Μέση Ανατολή. Ο στρατηγικός στόχος - η εξουδετέρωση του πυρηνικού δυναμικού του Ιράν - ίσως είναι η μόνη εναλλακτική για να αποφευχθεί μια μελλοντική πυρηνική Μέση Ανατολή.
Υπάρχει όμως ο κίνδυνος της ατελούς νίκης. Η ιστορία των στρατηγικών επεμβάσεων στη Μέση Ανατολή μάς διδάσκει ότι η μισή νίκη ισοδυναμεί συχνά με ήττα. Αν το Ισραήλ, παρά την τεράστια στρατιωτική επιχείρηση και το υψηλό πολιτικό κόστος, δεν κατορθώσει να εξαλείψει πλήρως το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και αν το θεοκρατικό καθεστώς παραμείνει στο τιμόνι της χώρας, τότε το μήνυμα που θα σταλεί όχι μόνο στους Ιρανούς αλλά και σε άλλες φιλόδοξες χώρες όπως η Τουρκία είναι ξεκάθαρο: «Μπορείς να επιβιώσεις ακόμη και της πιο σκληρής εκστρατείας των ισχυρών».
Αν το μήνυμα είναι ότι «το Ιράν είναι άτρωτο», τότε ένας νέος κύκλος ασταμάτητων συγκρούσεων και εξοπλισμών θα είναι αναπόφευκτος. Θα συνεχίσει η διατάραξη των εφοδιαστικών αλυσίδων και θα πάρουν θάρρος και άλλες δυνάμεις όπως η Τουρκία να συνεχίσουν τις απειλές κατά της Ελλάδος.
Αν όμως πετύχει η καταστροφή του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν, η Μέση Ανατολή μπορεί να δει το πρώτο βήμα προς μια ισορροπία δυνάμεων χωρίς πυρηνική απειλή και με χώρες που ξέρουν ότι δεν μπορούν να παραβιάζουν κόκκινες γραμμές χωρίς συνέπειες. Επίσης, θα αποκατασταθεί η ηρεμία στις εφοδιαστικές αλυσίδες που ωθούσε τον πληθωρισμό, θα κατασκευαστεί ο Ινδικός Δρόμος του Μεταξιού (IMEC), και θα επανέλθει η ειρήνη και η ευημερία στην περιοχή. Η ισραηλινή επιχείρηση αποδεικνύει μια νέα τάση όπου οι αυταρχικές δυνάμεις (Ιράν, Ρωσία, Τουρκία) αρχίζουν να εμφανίζουν εσωτερικές ρωγμές όταν βρεθούν υπό ισχυρή στρατιωτική και οικονομική πίεση.
Ο «άξονας του αυταρχισμού» δεν είναι πανίσχυρος — είναι εύθραυστος αν ο αντίπαλος χτυπήσει γρήγορα, στοχευμένα και αδιάκοπα. Για να έχει οφέλη η παγκόσμια οικονομία και ή παγκόσμια κοινότητα πρέπει να εξαλειφθεί η στρατηγική του Ιράν που προκαλεί τα προβλήματα στην περιοχή μέσω πληρεξούσιών. Το Ιράν «κολυμπάει» μέσα στο πετρέλαιο και στο φυσικό αέριο με τα τεράστια αποθέματα που έχει, δεν χρειάζεται το πυρηνικό πρόγραμμα για επί πλέον ενέργεια.
Το χρειάζεται για άλλους σκοπούς που μόνο ένα αυταρχικό κράτος μπορεί να ξέρει, αλλά ο καθένας μπορεί να φανταστεί, εναντίον ποιανού θα χρησιμοποιηθεί. Και αυτό για να μην πάρουν «αέρα τα μυαλά» και άλλων δυνάμεων και θέλουν πυρηνικά όπως την Τουρκία. Αλλά θα είναι και ένα μάθημα για την Τουρκία η οποία ίσως έρθει «η σειρά της» καθώς ακολουθεί την ίδια στρατηγική με το Ιράν και ενισχύει στρατιωτικά διάφορους πληρεξουσίους για να αναστήσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
*Ατσαλάκης Γιώργος, Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης, Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης
