Με φόντο τις φλόγες ενός νέου πολέμου στη Μέση Ανατολή και τη διαρκή αιμορραγία της Ουκρανίας, και με το βλέμμα καρφωμένο στην παρουσία του Ντόναλντ Τραμπ, ανοίγει σήμερα στη Χάγη η αυλαία μίας κρίσιμης ΝΑΤΟϊκής Συνόδου Κορυφής, η οποία έχει σχεδιαστεί προσεκτικά και μεθοδικά ώστε να επικεντρωθεί σε μία καθαρή πολιτική δέσμευση: την αύξηση των αμυντικών δαπανών στο 5% του ΑΕΠ. Ζητούμενο, να αποσπαστεί μία συμβολική και ουσιαστική νίκη για τον Αμερικανό πρόεδρο και να διατηρηθεί η εύθραυστη συνοχή της Συμμαχίας σε περίοδο μέγιστης αβεβαιότητας.
Η συγκυρία στην οποία διεξάγεται η διήμερη Σύνοδος Κορυφής προσδίδει ακόμα μεγαλύτερο βάρος στις αποφάσεις που θα ληφθούν - ή και σε εκείνες που δεν θα ληφθούν. Με το μέτωπο στην Ουκρανία να παραμένει ενεργό και την πρόσφατη κλιμάκωση στη Μέση Ανατολή, όπου οι ΗΠΑ ενεπλάκησαν ενεργά σε επιθέσεις κατά στόχων στο Ιράν, τα μέλη της Συμμαχίας θα κληθούν να διαχειριστούν τις νέες γεωπολιτικές ισορροπίες με περιορισμένες δυνατότητες κοινής στρατηγικής.
Η ευρωπαϊκή πλευρά προσέρχεται στη Χάγη με προβληματισμό, ιδιαίτερα μετά τη διαπίστωση ότι οι ΗΠΑ προχώρησαν σε συντονισμένες επιχειρήσεις κατά των ιρανικών πυρηνικών εγκαταστάσεων, χωρίς να έχει προηγηθεί ενημέρωση των συμμάχων τους - πέραν, κατά πληροφορίες, του Ηνωμένου Βασιλείου. Το γεγονός αυτό έχει εντείνει την αίσθηση αποκλεισμού των Ευρωπαίων από τις μεγάλες στρατηγικές αποφάσεις της Ουάσινγκτον και θα επηρεάσει αναμφίβολα τη συζήτηση περί του μέλλοντος των διατλαντικών σχέσεων.
Ωστόσο, η ήδη συμφωνηθείσα σε επίπεδο μόνιμων αντιπροσώπων δέσμευση για τις αμυντικές δαπάνες είναι εκείνη που θα αποτελέσει τον πυρήνα της Συνόδου. Η πρόταση που θα τεθεί προς έγκριση από τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων προβλέπει αύξηση των δαπανών στο 5% του ΑΕΠ κάθε χώρας και κατανέμεται σε δύο σκέλη: 3,5% για τη «σκληρή άμυνα», δηλαδή εξοπλισμούς, στρατεύματα, πυρομαχικά, και 1,5% για ευρύτερες επενδύσεις σχετιζόμενες με την άμυνα (κυβερνοασφάλεια, υποδομές, στρατιωτική κινητικότητα).
Η απόφαση αυτή αντανακλά τόσο την αυξανόμενη πίεση που ασκεί η ρωσική απειλή στην ανατολική Ευρώπη όσο και την ανάγκη προσαρμογής στην πραγματικότητα της σταδιακής απομάκρυνσης των Ηνωμένων Πολιτειών από την παραδοσιακή τους θέση ως «ασπίδα» της ευρωπαϊκής ηπείρου. Πρόκειται για «άλμα» στις αμυντικές δαπάνες σε σχέση με τον έως τώρα στόχο του 2%, σε ευθυγράμμιση με την απαίτηση Τραμπ από τους συμμάχους να «βάλουν το χέρι στην τσέπη». Ο ίδιος αναμένεται στην προγραμματισμένη για την Τετάρτη ομιλία του να προβάλλει ως προσωπική επιτυχία τις νέες δεσμεύσεις των συμμάχων και να τους καλέσει να κάνουν ακόμα περισσότερα.
Πίσω όμως από τις δημόσιες διακηρύξεις, παραμένουν έντονες διαφωνίες μεταξύ των 32 κρατών-μελών. Η Ισπανία, με αμυντικές δαπάνες στο 1,24% του ΑΕΠ της -το χαμηλότερο ποσοστό στη Συμμαχία- έχει ήδη ζητήσει και εξασφαλίσει εξαίρεση, εκφράζοντας σοβαρές ενστάσεις για τις κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες μιας τέτοιας αύξησης. Ο Ισπανός πρωθυπουργός, Πέδρο Σάντσεθ, διαμήνυσε ότι η χώρα του δεν μπορεί να ανταποκριθεί σε αυτόν τον στόχο χωρίς περικοπές σε κοινωνικές δαπάνες ή σημαντικές φορολογικές αυξήσεις. Έπειτα από διαβουλεύσεις, φαίνεται πως βρέθηκε ένας διπλωματικός συμβιβασμός, με διατύπωση του τελικού κειμένου να επιτρέπει μία ερμηνευτική «ασάφεια»: η φράση «οι σύμμαχοι δεσμεύονται» αντί του «δεσμευόμαστε» επιτρέπει στην Ισπανία να δηλώσει ότι νέος στόχος δεν την δεσμεύει.
Παρόμοια ελαστικότητα αναμένεται να ισχύσει και για τις ΗΠΑ, παρά το γεγονός ότι η πρόταση προήλθε από την ίδια την Ουάσινγκτον. Ο Τραμπ έχει ήδη δηλώσει ότι ο στόχος του 5% δεν θα αφορά και δεν θα πρέπει να αφορά τις ΗΠΑ -που ήδη δαπανούν περίπου 3,2 με 3,4% του ΑΕΠ τους για την άμυνα- επικαλούμενος δεκαετίες στρατιωτικής στήριξης της Ευρώπης από την αμερικανική πλευρά.
Το χρονοδιάγραμμα εφαρμογής του στόχου επίσης έχει προκαλέσει συζητήσεις. Στη γραμμή ότι «δεν είμαστε σε πόλεμο, αλλά ούτε και σε ειρήνη», η αρχική πρόταση του γενικού γραμματέα του ΝΑΤΟ, Μαρκ Ρούτε, ήταν να επιτευχθεί ο στόχος έως το 2032. Τελικώς, σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, η συμφωνία προβλέπει το 2035 ως καταληκτικό έτος, με ενδιάμεση επανεξέταση της πορείας το 2029.
Ο Ρούτε, πρώην πρωθυπουργός της Ολλανδίας, θα κληθεί να ισορροπήσει μεταξύ της ανάγκης για ενότητα εντός της Συμμαχίας και της πίεσης από τον Τραμπ, έχοντας αναλάβει ουσιαστικά την αποστολή του «μεσολαβητή» ανάμεσα στον Αμερικανό πρόεδρο και τους υπόλοιπους ηγέτες. Παρά την αναγνώριση των διπλωματικών του ικανοτήτων, ορισμένοι Ευρωπαίοι διπλωμάτες εκφράζουν ανησυχίες ότι ο Μαρκ Ρούτε είναι υπερβολικά «συμβιβαστικός» απέναντι στις απαιτήσεις της Ουάσινγκτον.
Στη συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε χθες εν όψει της διεξαγωγής της Συνόδου Κορυφής, ο Μαρκ Ρούτε δήλωσε ότι οι σύμμαχοι θα επενδύσουν σε χιλιάδες άρματα μάχης και τεθωρακισμένα, τονίζοντας ότι η Ρωσία παραμένει η σημαντικότερη και η πιο άμεση απειλή που αντιμετωπίζει η Συμμαχία. Ως προς το στόχο του 5%, επισήμανε πως πρόκειται για «ένα άλμα προς τα εμπρός, βήμα φιλόδοξο, ιστορικό και θεμελιώδες για την διασφάλιση του μέλλοντός μας». Στο ζήτημα του Ιράν, επανέλαβε ότι δεν πρέπει να αναπτύξει πυρηνικά όπλα, σημειώνοντας πως οι σύμμαχοι έχουν κατ’ εξακολούθηση καλέσει την Τεχεράνη να τηρήσει τις υποχρεώσεις της που απορρέουν από τη Συνθήκη Μη Διασποράς των Πυρηνικών Όπλων (NPT).
Παρά τις αλλεπάλληλες συγκρούσεις του στο παρελθόν με Ευρωπαίους ηγέτες, στη Χάγη ο Ντόναλντ Τραμπ θα τύχει ιδιαίτερης μεταχείρισης. Η παρουσίαση της συμφωνίας ως επιτυχία για τον Τραμπ είναι όχι απλώς αναμενόμενη αλλά και οργανωμένη μεθοδικά, ενώ η ατζέντα της φετινής Συνόδου έχει σχεδιαστεί με αξιοσημείωτη... οικονομία χρόνου.
Αντί για τις συνήθεις τριήμερες εργασίες, το πρόγραμμα των ηγετών έχει συμπτυχθεί σε ένα επίσημο δείπνο σήμερα και μόνο μία συνεδρίαση εργασίας την Τετάρτη, ακριβώς για να αποφευχθεί οποιαδήποτε πιθανότητα πρόωρης αποχώρησης του Αμερικανού προέδρου, όπως στην περίπτωση της Συνόδου της G7 στον Καναδά, δεδομένου ότι ο Τραμπ δε φημίζεται για την υπομονή για χρονοβόρες συζητήσεις. Με άλλα λόγια, πρόκειται για ένα πρόγραμμα κομμένο και ραμμένο στα μέτρα του Αμερικανού προέδρου - όσο σύντομο χρειάζεται ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος για απρόοπτα, τριβές και αποκλίσεις, αλλά αρκετά ουσιαστικό ώστε να μπορεί να καταγραφεί ως πολιτική επιτυχία.
Ωστόσο, η εικόνα ενότητας είναι εύθραυστη. Οι Ευρωπαίοι εξακολουθούν να αισθάνονται αποκλεισμένοι από τις γεωπολιτικές αποφάσεις των ΗΠΑ, όπως κατέδειξε η επίθεση με αμερικανικά βομβαρδιστικά σε ιρανικούς στόχους. Η σύγκρουση στη Μέση Ανατολή, με την εμπλοκή πλέον και των ΗΠΑ, έχει επισκιάσει ακόμη και τον πόλεμο στην Ουκρανία, που ωστόσο παραμένει πυλώνας της συζήτησης στο ΝΑΤΟ.
Στα… προληπτικά μέτρα της συνόδου συγκαταλέγεται και η απουσία του Ουκρανού προέδρου, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, από τη βασική συνεδρίαση, πιθανότατα για να αποφευχθεί ο κίνδυνος μίας πιθανής αντιπαράθεσης με τον Ντόναλντ Τραμπ. Το ενδεχόμενο μίας διμερούς συνάντησης με τον Τραμπ δεν έχει μεν αποκλειστεί αλλά δεν είναι ορατό. Σε νέες δεσμεύσεις για στρατιωτική υποστήριξη προσβλέπει το Κίεβο, ενώ όπως είναι προφανές, ουδέν νεότερο αναμένεται στο ζήτημα πιθανής ένταξης στο ΝΑΤΟ, το οποίο και έχει κηρύξει λήξαν ο Αμερικανός πρόεδρος.
Την ίδια ώρα, ενδιαφέρον θα προκαλέσει η «επίσημη πρώτη» σε ΝΑΤΟϊκή Σύνοδο Κορυφής τόσο του καγκελάριου της Γερμανίας, Φρίντριχ Μερτς, όσο και του Βρετανού πρωθυπουργού Κιρ Στάρμερ. Ο νέος καγκελάριος των Χριστιανοδημοκρατών έχει δεσμευτεί να καταστήσει τον γερμανικό στρατό τον ισχυρότερο στην Ευρώπη και μια στροφή προς μεγαλύτερη ευρωπαϊκή αμυντική αυτονομία. Η στάση του αναμένεται να καταδείξει αν το Βερολίνο είναι έτοιμο να υλοποιήσει τις φιλοδοξίες του, ιδίως στον τομέα των κοινών ευρωπαϊκών εξοπλιστικών προγραμμάτων.
Στην περίπτωση του Σοσιαλιστή πρωθυπουργού της Ισπανίας, Πέδρο Σάντσεθ, η αμετακίνητη στάση του ως προς την αύξηση των αμυντικών δαπανών έχει προκαλέσει ανησυχίες για μία πιθανή μετωπική με τον Τραμπ στην Χάγη. Η Ισπανία είναι σταθερά «κόκκινο πανί» για τον πρόεδρο των ΗΠΑ, ο οποίος και δήλωσε προ ημερών πως «πρέπει να πληρώσει ό,τι πληρώνουν και οι υπόλοιποι», προσθέτοντας ότι η Μαδρίτη είναι «διαβόητη» για τα χαμηλά επίπεδα αμυντικών δαπανών της.
Αμηχανία έχει προκαλέσει την ίδια στιγμή, η απρόσμενη τοποθέτηση του Σλοβάκου πρωθυπουργού Ρόμπερτ Φίτσο, ο οποίος έθεσε θέμα αποχώρησης της χώρας του από το ΝΑΤΟ και υιοθέτησης ουδετερότητας, παρά το γεγονός ότι υπάρχει διακομματική συναίνεση στη Μπρατισλάβα υπέρ του νέου στόχου του 5% στις αμυντικές δαπάνες. Μένει να διαφανεί εάν ο Ρόμπερτ Φίτσο θα επαναλάβει ανάλογες δηλώσεις από τη Χάγη.
