Η οικονομική και γεωπολιτική σύγκρουση ΗΠΑ - Κίνας δεν αφορά μόνο δασμούς ή τεχνολογία. Είναι πολιτισμική, ιδεολογική, και πλέον δομικά οικονομική. Η στρατηγική σημασία της Ταϊβάν για την Αμερική είναι αντίστοιχη του Ισραήλ: αποτελεί γραμμή άμυνας στον Ειρηνικό, πολιτισμικό σύμβολο ελευθερίας και δημοκρατίας στην Ανατολική Ασία και κλειδί για τη γεωπολιτική ισορροπία της περιοχής. Φαίνεται ότι ο πολιτισμός που πρεσβεύει την δημοκρατία πρέπει να αγωνιστεί σκληρά με τις αυταρχικές χώρες για ποιο μοντέλο διακυβέρνησης θα επικρατήσει.
Τα αυταρχικά καθεστώτα όπως αυτά του Ιράν, της Τουρκίας, της Ρωσίας της Κίνας κλπ., καταπνίγουν κάθε δυνατότητα μεταρρύθμισης, επειδή η υπεροχή του κόμματος και του ηγέτη είναι απόλυτη. Κάθε λειτουργία του κράτους υποτάσσεται στο κόμμα.
Όταν έχεις πλήρη έλεγχο των ΜΜΕ, του στρατού, της πολιτικής ζωής, και γενικά όλα τα "εργαλεία" μιας δικτατορίας στα χέρια σου, δεν θέλεις να τα αφήσεις. Έχοντας στερήσει τον πλούτο της παγκόσμιας ανάπτυξης των τελευταίων 30 ετών, από τους λαούς τους, -καθώς τον χρησιμοποίησαν για να εξοπλιστούν στρατιωτικά, - είναι έτοιμες να κάνουν το «απονενοημένο άλμα» της στρατιωτικής σύγκρουσης, καθώς θα βρίσκονται σε οικονομικές δυσκολίες και πολιτικά αδιέξοδα. Έχουν ήδη προετοιμάσει τους λαούς τους καλλιεργώντας την ελπίδα ότι μπορούν να ξανά-αναβιώσουν τις απολεσθείσες αυτοκρατορίες τους.
Οι δημοκρατικές δυτικές κοινωνίες βλέπουν τον κόσμο εντελώς διαφορετικά καθώς δίνουν αξία στα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, στην ιδιοκτησία ακινήτων, στο κράτος δικαίου, στην τάξη. Τα αυταρχικά καθεστώτα δεν έχουν καμία αντίληψη αυτών των αξιών αφού τα πάντα γίνονται προς όφελος του κόμματος και προσωπικά των ηγετών τους, η δε εσωτερική τάξη και συνοχή επιβάλλεται με τον φόβο και την βία.
Πρόκειται για έναν εντελώς διαφορετικό κόσμο. Και αφού η Δύση δεν μοιράζετε κοινές αξίες με τις αυταρχικές χώρες, δεν υπάρχει πολιτισμική συνοχή, αλλά μόνο οικονομικά συμφέροντα, και αυτή τη στιγμή η Δύση έχει εξαρτηθεί πλήρως από την Κίνα για την παραγωγή βασικών προϊόντων. Οπότε υπάρχει το ενδεχόμενο οι ΗΠΑ και άλλες δυτικές χώρες να αντιστρέψουν αυτή την εξάρτηση - και να επαναπατρίσουν μεγάλο μέρος της παραγωγής, για να μειώσουν την εξάρτηση από την Κίνα.
Η ρωσική εισβολή αποσταθεροποίησε λίγο την Ευρώπη και τον κόσμο, η επίθεση του Ισραήλ στο Ιράν δεν είχε το ίδιο αποτέλεσμα. Όμως η περίπτωση της Κίνας θα αποσταθεροποιήσει τον κόσμο σε βάθος.
Οι ΗΠΑ δεν μπορούν να επιτρέψουν την κατάληψη διά της βίας μιας ευημερούσας δημοκρατίας σχεδόν 27 εκατομμυρίων ανθρώπων με τριπλάσιο κατά κεφαλή ΑΕΠ από την Κίνα. Η Ταϊβάν είναι μια εικόνα του τι θα μπορούσε να είναι η Κίνα, αν είχε εκδημοκρατιστεί. Η εταιρεία Taiwan Semiconductor Manufacturing Company (TSMC) στην Ταϊπέι είναι η πιο προηγμένη εταιρεία μικροτσίπ στον κόσμο. Κατασκευάζει τσιπ 2 νανομέτρων (2nm) – το πιο εξελιγμένο επίπεδο τεχνολογίας. Τα δύο εργοστάσια που κατασκευάζει η TSMC στις ΗΠΑ, στην Αριζόνα, είναι για 5nm και 3nm. Όμως το μόνο εργοστάσιο στον κόσμο που παράγει
2nm είναι στην Ταϊβάν. Η μετάβαση από τα 5nm στα 4nm και στα 3nm είναι λογαριθμική, όχι γραμμική. Πρόκειται για τεράστια τεχνολογικά άλματα. Αυτά τα τσιπ είναι ζωτικής σημασίας για την τεχνητή νοημοσύνη και τους κβαντικούς υπολογιστές. Και όποιος "σπάσει" πρώτος τον κβαντικό κώδικα, όποιος νικήσει στη μάχη της τεχνητής νοημοσύνης, θα ελέγχει τα δεδομένα του κόσμου. Άρα, τα δημοκρατικά συστήματα διακυβέρνησης της Δύσης και ειδικά οι ΗΠΑ πρέπει να κερδίσουν αυτή τη μάχη. Το πρώτο κύμα τεχνητής νοημοσύνης βασίστηκε στην «αντίληψη», έχει εξελιχθεί σημαντικά τα τελευταία 30 έτη.
Το δεύτερο κύμα, η γενετική ΤΝ διακρίνεται από την ικανότητα δημιουργίας νέου περιεχομένου: κειμένου, εικόνων, ήχου, ακόμη και κώδικα. Το παρόν κύμα – στο οποίο βρισκόμαστε ήδη – ονομάζεται συλλογιστική ΤΝ και μαθαίνει να επιλύει προβλήματα, ακόμη και όταν αυτά είναι νέα και μη προβλέψιμα.
Το προσεχές κύμα, που ήδη διαφαίνεται στον ορίζοντα, είναι εκείνο στο οποίο η ΤΝ θα ενσωματώσει φυσική κατανόηση του κόσμου. Δεν πρόκειται απλώς για αλγοριθμική πρόβλεψη ή γλωσσική επάρκεια, αλλά για ικανότητες πρόβλεψης φυσικών αλληλεπιδράσεων, όπως κάνουν τα παιδιά μέσα από την εμπειρία τους και θα απαιτήσει συνδυασμό γλώσσας με αισθητηριακά δεδομένα, ΤΝ που «μαθαίνει» από τη φυσική αλληλεπίδραση. Θα ακολουθήσει, περίπου σε μια δεκαετία, το μεγάλο εξελικτικό άλμα της ανθρωπότητας, η τεχνητή υπερνοημοσύνη που θα είναι 10.000 φορές πιο έξυπνη από τον πιό έξυπνο άνθρωπο.
Η τεχνητή υπερνοημοσύνη στα χέρια αυταρχικών καθεστώτων θα είναι μια παγκόσμια απειλή πολύ μεγαλύτερη από αυτήν της πυρηνικής βόμβας.
Η Κίνα έχει εκμεταλλευτεί τη βιομηχανική εξάρτηση της Δύσης, αλλά εξαρτάται απόλυτα από τη Δύση για ενέργεια, τρόφιμα, τεχνολογία και δολάρια. Εάν η Κίνα επιλέξει να κινηθεί στρατιωτικά κατά της Ταϊβάν, ο κόσμος θα διχαστεί οριστικά, και η οικονομική αλληλεξάρτηση δεν θα είναι πλέον επαρκής για να αποτρέψει τη σύγκρουση.
Η Κίνα ήδη από το 2021 υπέγραψε με το Ιράν μια 25ετή στρατηγική συμφωνία που καλύπτει την ενέργεια, τις υποδομές, τις τηλεπικοινωνίες και τη στρατιωτική συνεργασία. Η συμφωνία αυτή επέτρεψε στην Κίνα να αποκτήσει προνομιακή πρόσβαση στο ιρανικό πετρέλαιο και να επεκτείνει τους κινέζικους δρόμους του μεταξιού στη Μέση Ανατολή.
Η Κίνα έχει καίριο συμφέρον να διατηρήσει τη σταθερότητα στο Ιράν και γενικότερα στον Περσικό Κόλπο, καθώς περίπου το 53% των εισαγωγών της σε πετρέλαιο βασίζεται στη συγκεκριμένη περιοχή, με το 16% να προέρχεται άμεσα από το Ιράν. Σε περίπτωση καταστροφής των ιρανικών ενεργειακών υποδομών ή αποκλεισμού των Στενών του Ορμούζ, η κινεζική ενεργειακή ασφάλεια τίθεται υπό σοβαρή απειλή. Η Κίνα, εξαρτώμενη σε μεγάλο βαθμό από τις θαλάσσιες ροές καυσίμων, δεν μπορεί να μείνει απαθής σε μια κρίση που θέτει σε κίνδυνο την ενεργειακή της επάρκεια.
Πέρα από την ενεργειακή ασφάλεια, η Κίνα διακρίνει στον πόλεμο Ιράν-Ισραήλ μια μοναδική ευκαιρία να αποσπάσει την προσοχή και τους πόρους των ΗΠΑ από την Ασία και ιδιαίτερα από την Ταϊβάν. Ένας εκτεταμένος πόλεμος στη Μέση Ανατολή μπορεί να εγκλωβίσει την Ουάσιγκτον σε μια νέα "αιώνια σύγκρουση", αντίστοιχη της Ουκρανίας για τη Ρωσία, αποδυναμώνοντας την αποφασιστικότητα και τη δυνατότητά της να παρέμβει σε δεύτερα μέτωπα.
Η Κίνα δεν επιδιώκει το Ιράν να "κερδίσει" τον πόλεμο υπέρ του. Αρκεί το Ιράν να επιβιώσει και να απορροφήσει επαρκείς πόρους από τις ΗΠΑ ώστε να επιτραπεί στο Πεκίνο να ενισχύσει τη στρατιωτική του παρουσία στον Ειρηνικό, να ασκήσει πίεση στην Ταϊβάν και να διαμορφώσει αφηγήματα που ενισχύουν την ήπια ισχύ της. Η Ρωσία ήδη αποσπά σημαντικούς πόρους από την Δύση για να τροφοδοτεί την Ουκρανία.
Η Τουρκία κάθε άλλο παρά υποστηρίζει τα συμφέροντα των δυτικών χωρών. Διαφαίνεται ότι αυτές οι χώρες δρουν συντονισμένα ως πληρεξούσιοι της Κίνας για να κρατούν απασχολημένη την Δύση σε συνεχή προβλήματα και απώλειες πόρων.
Τα τελευταία χρόνια, η επανάσταση των εμπορικών δορυφόρων έχει μειώσει την απόσταση μεταξύ κρατικής και ιδιωτικής γνώσης για γεωστρατηγικά φαινόμενα. Το μοντέλο που παλαιότερα ανήκε αποκλειστικά σε κυβερνητικές υπηρεσίες πληροφοριών, τώρα είναι διαθέσιμο σε πανεπιστημιακά ιδρύματα, ερευνητικά ινστιτούτα και δημοσιογραφικούς οργανισμούς.
Οι ιδιωτικές δορυφορικές εταιρείες, όπως η Maxar, η Planet Labs και η BlackSky, έχουν καταστήσει δυνατή τη συνεχή παρακολούθηση στρατιωτικών εγκαταστάσεων. Μέσω αυτών, εντοπίζονται στην Κίνα αλλαγές σε βάσεις, αναπτύξεις μονάδων, δραστηριότητα λιμένων και τεχνικές υποδομές που υποδηλώνουν πρόθεση για μελλοντική χρήση στρατιωτικών δυνάμεων από την Κίνα.
Οι εικόνες δείχνουν αύξηση της παραγωγής σε εργοστάσια πυραύλων, δορυφορικής επικοινωνίας και ηλεκτρονικού πολέμου. Εντοπίζεται επίσης αποθεματοποίηση πρώτων υλών, καυσίμων και κρίσιμων εξαρτημάτων. Απέναντι από την Ταϊβάν, οι δορυφορικές εικόνες εντοπίζουν δραστηριότητα που σχετίζεται με μεγάλες αποβατικές δυνάμεις.
Εκεί εδρεύουν ειδικά αποβατικά πλοία, αμφίβια τεθωρακισμένα οχήματα, και υποδομές logistics. Η παρουσία μαζικών αποθηκών καυσίμων, σημείων επαναφόρτωσης πυρομαχικών και υπόγειων εγκαταστάσεων μεταφοράς δείχνει στρατηγική προετοιμασία για παρατεταμένη σύγκρουση.
Η Κίνα έχει αυξήσει θεαματικά την ετοιμότητα του Ναυτικού και των Πεζοναυτών της, προσομοιώνοντας επιχειρήσεις κατάληψης νησιών υπό ταχύτατες συνθήκες αποβίβασης. Πολλές φορές, τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη προσομοιώνουν επιθέσεις σε θαλάσσιους στόχους. Η στρατηγική της Κίνας δείχνει έγκαιρη καταστροφή της ταϊβανικής αεράμυνας, ραντάρ και επικοινωνιών – ένα δόγμα «αποκεφαλισμού» που φαίνεται σε κάθε πτυχή των δορυφορικών ενδείξεων.
Όλα αυτά συνθέτουν ένα πρότυπο που παραπέμπει σε προετοιμασία για σύγκρουση μεγάλης διάρκειας, παρόμοια με τα πρότυπα που είχαν προηγηθεί των συγκρούσεων στην Ουκρανία. Η ταχύτητα και η ακρίβεια με την οποία το Ισραήλ και μετέπειτα οι ΗΠΑ, κατάφεραν να εξουδετερώσουν το Ιράν, ήταν τόσο εντυπωσιακή και καίρια, που σίγουρα τράβηξε την προσοχή της Κίνας. Πιθανώς σόκαρε και αναθεώρησε το πώς η Κίνα βλέπει τον σύγχρονο πόλεμο.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες εξακολουθούν να διαθέτουν τον ισχυρότερο και πιο αποτρεπτικό στρατό στον κόσμο - και δεν διστάζουν να τον χρησιμοποιήσουν όταν το κρίνουν απαραίτητο. Στο πλαίσιο της γεωπολιτικής έντασης με την Κίνα και την αυξανόμενη απειλή για την Ταϊβάν, οι ΗΠΑ ενδέχεται να αποτελούν πλέον ένα νέο είδος αποτροπής, βασισμένο όχι μόνο στη στρατιωτική τους ισχύ, αλλά και στην τεχνολογική και οικονομική τους υπεροχή.
Αν οι ΗΠΑ καταφέρουν να στείλουν επαρκώς σαφή και πειστικά σήματα αποτροπής προς την Κίνα, κάνοντας ξεκάθαρο ότι μια επίθεση στην Ταϊβάν θα έχει τεράστιο κόστος σε όλα τα επίπεδα — στρατιωτικό, οικονομικό, στον κυβερνοχώρο και στο διάστημα - τότε ίσως η Κίνα επιλέξει να μην προχωρήσει σε εισβολή στην Ταϊβάν. Αυτό θα μπορούσε να είναι το αποτέλεσμα εάν οι Αμερικανοί αλλά και άλλες δυτικές χώρες έχουν στρατηγική και σκέφτονται σε βάθος.
Αν η Κίνα εγκατέλειπε τα επεκτατικά της σχέδια έναντι της Ταϊβάν, η διεθνής κοινότητα θα είχε την ευκαιρία να επιστρέψει στη σταθερότητα μιας και το Ιράν είναι ήδη αποδυναμωμένο και η Ρωσία έχει τελματώσει σε ένα τριετή πόλεμο χωρίς διέξοδο. Η Τουρκία βλέπει τι μπορεί να τις συμβεί από το παράδειγμα του Ιράν. Ένας τέτοιος κόσμος θα ήταν βαθιά διαφορετικός. Η απουσία της απειλής ενός πυρηνικού πολέμου μεταξύ δύο υπερδυνάμεων θα επέτρεπε στην ανθρωπότητα να εστιάσει σε πρόοδο και ειρήνη. Ίσως τότε να μπορούσαμε όλοι να κοιμόμαστε πιο ήσυχοι τα βράδια.
* Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Επιστημονικών Δεδομένων.
