του Σωτήρη Σέρμπου?
Η τρισέλιδη Διακήρυξη της Ρώμης της 25ης Μαρτίου 2017 παρουσιάζει με τρόπο ευσύνοπτο και περιεκτικό το κεντρικό πολιτικό μήνυμα των 27 κρατών-μελών και των θεσμικών οργάνων της ΕΕ. Εξέλιξη που κρίθηκε αναγκαία έως και επιβεβλημένη εξαιτίας των πολλαπλών ευρωπαϊκών κρίσεων που έχουν φτάσει σε σημείο έντονης αμφισβήτησης της ίδιας της κατεύθυνσης της Ευρώπης για τα χρόνια που έρχονται. Καθιστώντας την μάλιστα επιπλέον ευάλωτη. Πολύ ωραία! Και τι κάναμε γι' αυτό στη Ρώμη; Αυτό που συμφωνήσαμε είναι να βάλουμε μπροστά το σκληρό πυρήνα των κρατών-μελών της ΕΕ (core Europe) προκειμένου να εξασφαλιστεί το ευρωπαϊκό οικοδόμημα σε μόνιμη βάση. Τα οποία και αποφάσισαν να αναθερμάνουν και να ενισχύσουν την πορεία της ενοποιητικής διαδικασίας.
Το λοιπόν, κρίθηκε αναγκαίο, περισσότερο από ποτέ άλλοτε, να σταματήσει η αμφισβήτηση του πρότζεκτ και το κυριότερο να εξασφαλιστεί η ενιαία κατεύθυνση που θα προχωρήσει παρακάτω το ευρωπαϊκό εγχείρημα. Δηλαδή τι ακριβώς καλείται να κάνει ο πυρήνας; Λαμβάνοντας υπόψη την κρίση του ευρώ, o πυρήνας είναι αποφασισμένος να προχωρήσει στη διάσωση του κοινού νομίσματος. Διασώζει το ευρώ! Προχωρώντας την ενοποιητική διαδικασία θέτει τα ορόσημα και για τους υπόλοιπους που θα ακολουθήσουν. Πάντα στο πλαίσιο μιας ενιαίας κατεύθυνσης, ανοικτής προς όλα τα κράτη-μέλη. Σε διαφορετική περίπτωση, αν δεν βάλεις στο ευρωπαϊκό τραπέζι την έννοια της κατεύθυνσης, ελλοχεύει ο κίνδυνος ανάπτυξης φυγόκεντρων δυνάμεων. Σωστά, αλλά τι σημαίνει η έννοια κατεύθυνση; Βασικά σημαίνει ευρώ!
Ο συνδυασμένος αντίκτυπος των ευρωπαϊκών κρίσεων είχε ως αποτέλεσμα να συντηρείται ένα επίμονο έλλειμμα ηγεσίας, μια κρίση ηγεσίας ουσιαστικά, καθώς η θεσμική αρχιτεκτονική που χρειάζεται στη Ευρώπη προσκρούει στην απουσία πολιτικής πυξίδας και κεντρικής καθοδήγησης. Με βάση το περιεχόμενο της Διακήρυξης της Ρώμης, ο σκληρός πυρήνας αναλαμβάνει να αντιμετωπίσει το πρόβλημα και (επιτέλους) να ηγηθεί. Τα κράτη-μέλη που θα συμμετέχουν στον πυρήνα είναι εκείνα που θα εξασφαλίζουν τη συνέχεια της Ευρώπης και ταυτόχρονα θα δίνουν τον τόνο και την κατεύθυνση. Επίσης, και πολύ ορθά, η συγκεκριμένη στρατηγική χτυπάει και τη λογική της γερμανοκρατούμενης Ευρώπης που σήμερα αποφασίζει για τις κεντρικές πολιτικές στα ζητήματα οικονομικής διακυβέρνησης της Ευρωζώνης.
Όλα τα παραπάνω δεν σημαίνουν πως δεν θα υπάρξουν σοβαρά προβλήματα στην επόμενη φάση του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Κάθε άλλο! Για παράδειγμα, αν η ενιαία κατεύθυνση είναι να έχεις τους πιστωτές να εκμεταλλεύονται τους πλέον αδύναμους, προφανώς και ο κίνδυνος ατυχήματος αυξάνεται με γεωμετρική πρόοδο. Ειδικά σε μία εποχή που οι λαοί της Ευρώπης δεν δείχνουν διατεθειμένοι να στηρίξουν το ενωσιακό πρότζεκτ με κάθε κόστος. Αν επικρατήσουν μονόπλευρες εθνικές πολιτικές, τότε ας προσδεθούμε προκειμένου -μεταξύ άλλων- να υποδεχθούμε ισχυρές δοσολογίες από το υβριδικό μείγμα λαϊκιστικού συντηρητισμού, όπως εύστοχα το περιγράφει ο Μαραντζίδης.
Σε κάθε περίπτωση, είναι πολύ σημαντικό πως ξεκινάμε το επόμενο στάδιο με καταγεγραμμένη την πολιτική βούληση περί ενιαίας κατεύθυνσης. Με μια ενιαία γραμμή ως προς την ενίσχυση της ενοποιητικής διαδικασίας αλλά και της ανάγκης να προχωρήσει πιο γρήγορα η λογική της Ευρωζώνης, ανοίγοντας το παιχνίδι σε χώρες που θα κινηθούν με μεγαλύτερη ταχύτητα. Ισχυροποιώντας έναν πυρήνα κρατών-μελών που θα θεραπεύσει τα συμπτώματα του ημιτελούς κοινού νομίσματος και θα καταφέρει εν τέλει να το ολοκληρώσει (τραπεζική ενοποίηση υπό την ΕΚΤ, Ευρωπαϊκός προϋπολογισμός και μεταβιβάσεις πληρωμών, συντονισμός μακροικονομικών πολιτικών).
Πρόκειται για τις χώρες που ουσιαστικά «θα βάλουν πλάτη» και θα σπρώξουν την νομισματική ενοποίηση, εξασφαλίζοντας τόσο την ύπαρξη όσο και την ενδυνάμωση της Ευρωζώνης. Προς αυτή την κατεύθυνση, δεν είναι τυχαίο πως στο κείμενο της Διακήρυξης η «εξελισσόμενη ενιαία αγορά» πηγαίνει χέρι-χέρι με «ένα σταθερό και ισχυρότερο ενιαίο νόμισμα». Πολύ απλά, χωρίς το ένα δεν μπορεί να υπάρξει και το άλλο. Εν τέλει, στη Ρώμη εγκρίθηκε ως κατεύθυνση εκείνη που προκρίνει την (προοδευτική) είσοδο όλων των κρατών-μελών στο ευρώ. Προσοχή! Η Διακήρυξη της Ρώμης δεν βάζει στο τραπέζι της συζήτησης το αντίθετο. Δεν φωτογραφίζει δηλαδή την Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων με δύο ευρώ. Ειλικρινά, αιφνιδιάζομαι από τις τοποθετήσεις αναλυτών που βλέπουν δύο ευρώ, όπως εκείνο του Βορρά και του Νότου. Τους Βόρειους τους ρωτήσατε αν επιθυμούν ένα ευρώ ανατιμημένο κατά 40% και τι αυτό συνεπάγεται για το εξαγωγικό τους μοντέλο;
Από την άλλη πλευρά, δεν θα πρέπει να παραγνωρίσουμε το γεγονός πως αν και το θέμα των πολλαπλών ταχυτήτων με την έννοια και της ανάπτυξης φυγοκέντρων δυνάμεων, δεν υπάρχει ως πολιτική εκ μέρους του σκληρού πυρήνα, εξακολουθεί να υφίσταται ως ρίσκο. Είναι όμως εξίσου επικίνδυνο, στην παρούσα φάση, η Ευρωζώνη να χρειαστεί πολύ χρόνο για να κάνει πολύ λίγα. Με αποτέλεσμα να σπαταλήσει το οπλοστάσιο της, την ώρα που οι επιλογές και τα εργαλεία πολιτικής δεν θα βρίσκονται εσαεί πάνω στο ευρωπαϊκό τραπέζι. Ως εκ τούτου, εσκεμμένοι αποκλεισμοί χωρών δεν θα υπάρξουν όπως επίσης δεν υπάρχει το χρονικό περιθώριο για να παραμείνουν αδρανή ή στάσιμα τα μέλη του πυρήνα που έχουν τόσο την πολιτική βούληση όσο και τις ικανότητες για να προχωρήσουν. Εξασφαλίζοντας το οικοδόμημα και δρώντας ως εγγυητές του εγχειρήματος. Ταυτόχρονα, είναι προφανές πως δεν παύει να υφίσταται η λογική της κοινοτικής αλληλεγγύης.
Το γεγονός πως η Ευρωζώνη θα αποτελεί το επιστέγασμα της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής αποδεικνύεται και από την ετοιμότητα της ΕΕ να αναλάβει επιπλέον βάρη και ευθύνες στους νευραλγικούς τομείς της ασφάλειας και της άμυνας. Ταυτόχρονα, δεν μπορούν να μπουν στο τραπέζι της συζήτησης μεγάλα και εξόχως φιλόδοξα σχέδια με την ενοποίηση απούσα. Είναι δυνατόν να προχωρήσεις στην άμυνα χωρίς την ΟΝΕ και την Ευρωζώνη; Αντιθέτως, στο πλαίσιο ενίσχυσης της ενοποιητικής διαδικασίας, η άμυνα και η ασφάλεια με βεβαιότητα θα αποτελούν οργανικό της κομμάτι. Πολύ απλά, χωρίς περισσότερη Ευρωζώνη δεν μπορεί να υπάρχει περισσότερη άμυνα. Η Διακήρυξη της Ρώμης αντανακλά την ψύχραιμη και ρεαλιστική ανάλυση της πραγματικότητας. Πρέπει δηλαδή να συνεχίζει να υφίσταται η λογική της ενοποίησης για να προχωρήσουν τα παραπάνω μείζονος σημασίας και γεωπολιτικής αναγκαιότητας ζητήματα. Σε διαφορετική περίπτωση, για ποιον ακριβώς λόγο να δεσμευτούν σε μακροχρόνιες πολιτικές προοδευτικής ολοκλήρωσης τα κράτη-μέλη;
Συμπερασματικά, τα αποτελέσματα των επόμενων εκλογικών αναμετρήσεων εντός του 2017, θα μας προετοιμάσουν για λιγότερη, ίδια ή και περισσότερη «Ρώμη» το 2018. Προκειμένου οι λαοί της Ευρώπης να κληθούν να απαντήσουν, για το εάν και κατά πόσο οι σύγχρονες κοινωνίες και δημοκρατίες δεν κρίνονται μόνο από το ιστορικό τους παρελθόν, αλλά κυρίως από τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται το παρόν και χτίζουν το μέλλον τους. Με περισσότερη η λιγότερη Ευρώπη; Σίγουρα όχι με την ίδια. Alea jacta est!
(1. «μια Ένωση που θα προωθεί […] και θα εργάζεται για την ολοκλήρωση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης». Βλ. σελ. 2, παράγραφος 2 στη Διακήρυξη της Ρώμης.)
*Ο Σωτήρης Σέρμπος υπηρετεί ως Επίκουρος Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής στο Δημοκρίτειο Παν/μιο Θράκης.
