Του Κωνσταντίνου Χαροκόπου
Παγκοσμίως, όλα τα συνταξιοδοτικά συστήματα, βασίζονται στις αποδόσεις των ασφαλιστικών εισφορών των εργαζομένων. Οι εισφορές αθροίζονται και επενδύονται σε διάφορα επενδυτικά μέσα. Σε μετοχές, σε ομόλογα, σε ακίνητα και σε τραπεζικές καταθέσεις ή μετρητά. Κι έτσι σε βάθος χρόνου, οι εισφορές αποδίδουν και επιστρέφουν στους συνταξιούχους με την μορφή συντάξεων.
Η σύνθεση των επενδυτικών χαρτοφυλακίων των κρατικών συνταξιοδοτικών ταμείων, διαφέρει από χώρα σε χώρα, βασιζόμενη κυρίως στη νομοθεσία της κάθε χώρας ξεχωριστά. Η Πολωνία αποτελεί ένα ακραίο παράδειγμα. Εκεί το 85% των περιουσιακών στοιχείων των συνταξιοδοτικών ταμείων έχει επενδυθεί σε μετοχές και μόλις το 9% σε έντοκα γραμμάτια και ομόλογα. Η τακτική αυτή δικαιολογείται εν μέρει από την ραγδαία μεταστροφή της πολωνικής αντίληψης υπέρ της ιδιωτικής οικονομίας και τις αποδόσεις των ιδιωτικών πολωνικών εταιριών και των μετοχών τους.
Σε άλλες χώρες όπως είναι η Αυστραλία, η Ολλανδία, η Φινλανδία και η Νορβηγία το ποσοστό των επενδύσεων σε μετοχές κινείται ανάμεσα στο 33% και στο 45%. Αντίθετα σε χώρες όπως η Γερμανία, το Λουξεμβούργο και το Μεξικό, το μεγαλύτερο βάρος των επενδύσεων των συνταξιοδοτικών ταμείων πέφτει στα ομόλογα, με ποσοστά συμμετοχής από 50% έως 60%.
Το πλεονέκτημα που προσφέρουν οι επενδύσεις στα ομόλογα είναι η ασφάλεια, η σταθερότητα των χρηματοροών μέσω των ετήσιων κουπονιών των τίτλων σταθερού εισοδήματος και η αμεσότητα στην ρευστοποίηση αυτών των τίτλων στις δευτερογενείς αγορές ομολόγων. Το πλεονέκτημα των επενδύσεων στις μετοχικές αξίες, είναι οι αποδόσεις σε υπεραξίες που είναι υψηλότερες από τον πληθωρισμό, τα ικανά μερίσματα και το “μεγάλωμα” τους σύμφωνα με την γενικότερη πορεία της οικονομίας. Βέβαια στις μετοχικές επενδύσεις, πάντα ελλοχεύει ο κίνδυνος της πτώσης των κεφαλαιαγορών και οι αυξομειώσεις των τιμών, που μπορούν να εξανεμίσουν το ενεργητικό των συνταξιοδοτικών ταμείων. Ένα κλασσικό τέτοιο παράδειγμα, αποτέλεσε η συμπεριφορά των εγχώριων κρατικών συνταξιοδοτικών ταμείων, στην άνοδο και στην πτώση του Χρηματιστηρίου Αθηνών το 1999.
Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει. Ένα μεγάλο ερωτηματικό γεννιέται για το μέλλον της ραχοκοκαλιάς του παγκόσμιου συνταξιοδοτικού συστήματος που είναι οι επενδύσεις σε κρατικούς τίτλους χρέους. Μετά από την ιστορικά χαμηλή απόδοση των κρατικών ομολόγων στης Γερμανίας, της Ελβετίας, της Ιαπωνίας αλλά και των υπόλοιπων οικονομιών των μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, φαίνεται πως και η Fed θα οδηγήσει τα αμερικανικά ομόλογα σε χαμηλότερα επίπεδα. Έτσι, τα μεν κράτη δανείζονται με σχεδόν μηδενικά ή και αρνητικά ομόλογα από τις αγορές, τα δε συνταξιοδοτικά ταμεία χάνουν την σιγουριά των σταθερών και ικανών χρηματοροών, σε βάθος χρόνου. Πως θα διασφαλιστεί μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον το ύψος των συντάξεων;
Μέχρι τώρα όλοι οι εργαζόμενοι γνωρίζουν, ότι όταν συνταξιοδοτηθούν θα λαμβάνουν ως σύνταξη, ένα προκαθορισμένο ποσοστό του τελευταίου τους μισθού. Κι αυτό θα είναι το αποτέλεσμα των συσσωρευμένων αποδόσεων των ασφαλιστικών εισφορών τους, κατά τη διάρκεια του εργασιακού τους βίου. Πίσω από αυτήν την λογική, υπήρχε η γνωστή θέση των κεντρικών τραπεζών, για έλεγχο του πληθωρισμού στα επίπεδα του 2%. Όμως σήμερα, οι αποδόσεις κάποιων ομολόγων είναι χαμηλότερες από τον πληθωρισμό. Πως θα μπορέσουν τα συνταξιοδοτικά ταμεία να ανταποκριθούν στον προορισμό τους, με αποδόσεις, χαμηλότερες από τον πληθωρισμό; Η αλλαγή στη σύνθεση των χαρτοφυλακίων τους δεν είναι εύκολη υπόθεση και απαιτεί σε πολλές περιπτώσεις, αλλαγή και στη νομοθεσία κάποιων χωρών.
Η αντασφαλιστική εταιρία Swiss Re, εκτιμά πως αν δεν επανέλθουν σύντομα τα επιτόκια σε ένα επίπεδο κανονικότητας, τότε αναμένεται πως το παγκόσμιο συνταξιοδοτικό έλλειμμα θα φτάσει τα $133 τρισ. μέσα στην επόμενη δεκαετία, με δεδομένη την ετήσια συρρίκνωση των συνταξιοδοτικών διαθεσίμων κατά 5%. Αν η συρρίκνωση αυτή αγγίξει το 7% σε ετήσια βάση, τότε το παγκόσμιο συνταξιοδοτικό έλλειμμα θα φτάσει τα $164 τρισ., δηλαδή στο διπλάσιο του παγκόσμιου ακαθάριστου προϊόντος.
Ο κίνδυνος θα είναι ακόμα μεγαλύτερος αν η παγκόσμια οικονομία εισέλθει σε ένα υφεσιακό περιβάλλον, που θα οδηγήσει σε πτώση των χρηματιστηρίων. Ένα γεγονός που θα επιβαρύνει τις αποτιμήσεις των ενεργητικών των συνταξιοδοτικών ταμείων και το ύψος των μελλοντικών συντάξεων.
Δυστυχώς στην χώρα μας, που ευδοκιμεί η φαιδρά πορτοκαλέα και το αειφόρο λεφτόδενδρο, ελάχιστοι γνωρίζουν την λειτουργία του συνταξιοδοτικού συστήματος και ακόμα λιγότεροι έχουν το θάρρος να παρουσιάζουν την πραγματική εικόνα του προβλήματος. Οι περισσότεροι ομιλούν με απόλυτη σιγουριά για εξασφαλισμένες συντάξεις και για ένα πλήρως βιώσιμο ασφαλιστικό σύστημα. Όμως τα χαμηλά επιτόκια, θα οδηγήσουν το συνταξιοδοτικό σύστημα σε ένα περιβάλλον με μικρότερες αποδόσεις και μεγαλύτερο ρίσκο και προφανώς σε χαμηλότερες συντάξεις για τους δικαιούχους.
*Ο αρθρογράφος είναι οικονομικός αναλυτής, με ειδίκευση στο σχεδιασμό σύνθετων επενδυτικών στρατηγικών.
Αποποίηση Ευθύνης: Το περιεχόμενο της στήλης, είναι καθαρά ενημερωτικό και πληροφοριακό και δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση επενδυτική συμβουλή, ούτε υποκίνηση για συμμετοχή σε οποιαδήποτε συναλλαγή. Ο αρθρογράφος δεν ευθύνεται για τυχόν επενδυτικές και λοιπές αποφάσεις που θα ληφθούν με βάση τις πληροφορίες αυτές.
