Ένα από τα ισχυρότερα όπλα στον αγώνα κατά της τυραννίας ήταν, διαχρονικά το χιούμορ. Στην Σοβιετική Ένωση, ήταν σύνηθες φαινόμενο, να επιστρέφουν τα μέλη της οικογένειας το απόγευμα στο σπίτι και αφού κάθονταν στην κουζίνα (το μόνο μέρος όπου ήταν δύσκολο να τους ακούσουν από πιθανές συσκευές παρακολούθησης, λόγω των θορύβων) αντάλλασαν τα νέα ανέκδοτα που άκουσαν κατά την διάρκεια της ημέρας.
Το χιούμορ επέλεξε και το σημαντικός Ρώσος συγγραφέας Βλαντίμιρ Βοϊνόβιτς (1932-2018) για να διαμαρτυρηθεί δημόσια για την καταστολή του δικαιώματός του ως ανθρώπου και πολίτη, να επικοινωνεί με ανθρώπους σε άλλους χώρες, χωρίς να υποκλέπτονται οι συνομιλίες του.
Το κείμενο που ακολουθεί είναι μία από τις ανοιχτές επιστολές που είχε στείλει τότε ο συγγραφέας, πριν τον απελάσουν από την Ε.Σ.Σ.Δ, ως «επικίνδυνο και ταραχοποιό, αντισοβιετικό στοιχείο». Το κείμενο αυτό είναι ένα μνημείο όχι μόνο στην ελευθεροφροσύνη, αλλά και στο καλό χιούμορ, το οποίο μπορεί να υπονομεύσει κάθε τυραννία.
* * *
ΑΚΡΩΣ ΑΠΟΡΡΗΤΟ
Προς τον Υπουργό Επικοινωνιών της Ε.Σ.Σ.Δ.
Σύντροφο Ταλίζιν Ν. Β.
Αξιότιμε Νικολάι Βλαντίμιριβοτς!
Με βαθύτατη ανησυχία θέτω υπ’ όψιν σας ότι στον κλάδο της λαϊκής οικονομίας, του οποίο προΐσταστε, κρύβεται ένας εχθρός της ύφεσης στην διεθνή έντασης, ο οποίος κατέχει την υπεύθυνη θέση του διευθυντή του αστικού τηλεφωνικού δικτύου της Μόσχας.
Να, τι κατάφερα να ανακαλύψω.
Στις 20 Σεπτεμβρίου ενεστώτος έτους, έχοντας αποφασίσει να χρησιμοποιήσω τις υπηρεσίες που προσφέρονται από το τηλεφωνικό δίκτυο προς τους συνδρομητές του, τηλεφώνησα στην πόλη της Βοστόνης (ΗΠΑ) στον προσωπικό μου φίλο, ποιητή ΝΑΟΥΜ ΚΟΡΖΑΒΙΝ, και είχα μαζί του μία συζήτηση, το περιεχόμενο της οποίας σας μεταφέρω στο περίπου:
- Αλο, είπα στον ποιητή Κορζάβιν.
- Αλο, μου αποκρίθηκε.
- Πώς τα πας;
- Καλά. Εσύ;
- Κι εγώ καλά.
Εκείνη την ώρα, στην πρωτεύουσα της πατρίδας μας ήταν ημέρα. Μία φωτεινή ημέρα του δέκατου πεντάχρονου πλάνου. Οι άνθρωποι μας, σε μία έκρηξη εργατικού ενθουσιασμού ύψωναν νέα κτίρια, λειτουργούσαν διάφορα μηχανήματα, έδεναν τ’ ατσάλι και προσέφεραν άνθρακα στην χώρα.
Την ίδια στιγμή στην πόλη της Βοστόνης, όπως ήταν φυσικό, ήταν νύχτα. Υπό την σκέπη της νύχτας κυκλοφορούσαν οι οπλισμένες συμμορίες των γκάνγκστερ, έλαμπαν οι δαυλοί της Κουκ Κλουξ Καν, ευωδίαζε η μαριχουάνα, έπεφτε ασυγκράτητη η τιμή του δολαρίου, οι απελπισμένοι άνεργοι στέκονταν σε ουρές για την εξεύρεση εργασίας, παρόμοιες με τις δικές μας, όταν αγοράζουμε χαλιά ή αλλαντικά.
Προφανώς, στεναχωρημένος από αυτή την άθλια κατάσταση, ίσως, όμως, απλά επειδή νύσταζε, ο ποιητής Κορζάβιν απαντούσε στα ερωτήματα μου χαλαρά και αφηρημένα.
- Πώς είναι η Λιούμπα; Ρώτησα για να μάθω σχετικά με την υγεία της συζύγου του.
- Η Λιούμπα; Με ξαναρώτησε ανόητα, σε πλήρη αντιστοιχία με την κουρασμένη κοσμοθεώρησή του. - Η Λιούμπα κοιμάται. Η Ίρα τι κάνει;
Νομίζω πως θα σας είναι ευχάριστο να μάθετε ότι το σύστημα, επικεφαλής του οποίου είστε, δούλεψε καταπληκτικά. Η ακουστική ήταν τέτοια, θαρρείς και ο νυσταλέος ποιητής Κορζάβιν βρίσκεται όχι στην άλλη πλευρά του πλανήτη, αλλά κάπου δίπλα μου. Η συζήτησή μας, καθεαυτή δεν είχε κανένα ενδιαφέρον για ένα τρίτο αυτό (έτσι πίστευα), ήταν παρόλα αυτά μία εύγλωττη επιβεβαίωση πως ζούμε στην εποχή της ύφεσης της διεθνούς έντασης, όταν οι ήπειροι έρχονται κοντά, όταν οι επαφές και η ανταλλαγή πληροφοριών (έστω ανόητων), ανάμεσα στους ανθρώπους όχι μόνο είναι προσιτά πράγματα, αλλά ενθαρρύνονται και από τις χώρες, οι οποίες έχουν υπογράψει την συμφωνία στο Ελσίνκι.
Φευ, ο θρίαμβος της ύφεσης δεν κράτησε πολύ.
Το πρωί της επόμενης ημέρας, σηκώνοντας το ακουστικό του τηλεφώνου, με οδύνη διαπίστωσα πως είναι σιωπηλό σαν ψάρι. «Κάτι θα χάλασε», είπα στον εαυτό μου και πήγα στον πλησιέστερο τηλεφωνικό θάλαμο.
- 151-28-53- με ρώτησε με γοητευτική γυναικεία φωνή το γραφείο βλαβών. - Αυτό είναι το τηλέφωνό σας;
- Αυτό.
- Έχει διακοπεί η σύνδεση, λόγω αλητείας.
Τα έχασα κι έκλεισα το τηλέφωνο. Στην συνέχεια, όμως, τηλεφώνησε ξανά:
- Με συγχωρείτε, μπορεί να μην άκουσα καλά, για ποιο λόγο έχει διακοπεί η σύνδεση;
- Είναι δικό σας αυτό το νούμερο; Με ρώτησαν ξανά.
- Όχι, δεν είναι δικό μου, απάντησα αυτή την φορά.
- Έχει διακοπεί η σύνδεση, επειδή δεν έχει πληρωθεί ο λογαριασμός.
Σε αντίθεση με την φήμη του αλήτη, προσπάθησα να είμαι ευγενικός:
- Μόλις πριν λίγο αναφέρατε άλλη αιτία. Σας παρακαλώ, σκεφτείτε καλά και απαντήστε με μεγαλύτερη ακρίβεια, για ποιο λόγο διακόπηκε η σύνδεση του τηλεφώνου μου.
Νομίζω πως ταράχτηκε. Ίσως και όχι, όμως.
- Το τηλέφωνό σας διακόπηκε με άνωθεν εντολή.
- Από ποιον συγκεκριμένα;
- Δεν το γνωρίζετε;
- Δεν το γνωρίζω.
- Παράξενο. - Προφανώς η κυρία δεν με πίστευε. - Τότε τηλεφωνήστε στον τάδε και θα σας πουν.
Τηλεφώνησα στον τάδε, μετά σε κάποιον άλλο τάδε, μετά σε άλλον, και σε άλλον, και σε άλλον. Τα πρόσωπα, με τα οποία μίλησα, αρνήθηκαν να μου αναφέρουν την θέση και το όνομά τους, απαντήσουν με γρίφους και υπαινιγμούς ότι εγώ ο ίδιος γνωρίζω πολύ καλά (αν και δεν καταλαβαίνω) και γενικά, είχα την αίσθηση πως τηλεφωνώ όχι στο τηλεφωνικό κέντρο, αλλά σε κάποια παράνομη οργάνωση. Με απίστευτο κόπο κατάφερα, παρ’ όλα αυτά, να μάθω ότι διακόπηκε η τηλεφωνική μου σύνδεση με εντολή του διευθυντή του αστικού τηλεφωνικού δικτύου της Μόσχας, του Βίκτωρα Φαντέγιεβιτς Βασίλιεφ. Για ποιον λόγο;
Κάθομαι τώρα, αγαπητέ Νικολάι Βλαντίμιροβιτς, στο αποκομμένο από τον υπόλοιπο κόσμο, διαμέρισμά μου και αναρωτιέμαι το ίδιο πράγμα: για ποιον λόγο;
Εννοείται, φυσικά, πως η μη έγκαιρη πληρωμή του λογαριασμού, είναι ψέμα. Τις υπηρεσίες, τις οποίες μου παρέχουν οι οργανισμοί επικοινωνιών, τις πληρώνω πάντα με τον πλέον επιμελή τρόπο. Το πορτραίτο μου, ως ενός εκ των πλέον υποδειγματικών συνδρομητών, θα μπορούσατε να το κρεμάσετε με τόλμη στο γραφείο σας ή ακόμη και στον δρόμο, μπροστά στο κτίριο του υπουργείου σας.
Αλητεία; Μα, γιατί τότε την ποινή δεν την ορίζει το δικαστήριο, αλλά ο διευθυντής τηλεφωνίας; Και τι θα γίνει, αν ακολουθήσουν το παράδειγμά του οι διευθυντές του ηλεκτρικού ρεύματος, του ανελκυστήρα, του φυσικού αερίου, της υδροδότησης και της αποχέτευσης; Δεν είναι αστεία πράγματα αυτά! Μπορεί να διαρρεύσει στις εφημερίδες. Μπορεί να γίνει κτήμα των διψασμένων για σκάνδαλα δυτικών «φωνών» και του αρμενικού ραδιοφώνου1.
Πώς όμως εκφράστηκε η αλητεία μου; Στον ποιητή Κορζάβιν δεν είπα τίποτα το επιλήψιμο. Μπορείτε να του τηλεφωνήσετε και να το ελέγξετε, αν, φυσικά, δεν φοβάστε ότι μετά από αυτό η τηλεφωνική σας σύνδεση θα διακοπεί. (Άλλωστε, νομίζω πως έχετε αρκετές τηλεφωνικές συσκευές και αν σε μία από αυτές διακοπεί η σύνδεση, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τις άλλες). Μήπως, αλητεία να θεωρείται το ίδιο το γεγονός με κάποιον σε άλλη χώρα; Για ποιο λόγο τότε προσφέρονται στους συνδρομητές παρόμοιες αλήτικες υπηρεσίες;
Δεν θεωρώ ικανοποιητική, επίσης, την απάντηση: «ξέρετε εσείς». Δεν ξέρω Νικολάι Βλαντίμιροβιτς.
Παρά την χαρακτηριστική για εμένα αυτοκριτική στάση, δεν μπορώ να διακρίνω στις πράξεις μου καμιά αλητεία. Το γεγονός όμως πως ο υφιστάμενός σας Βασίλιεφ κρυφακούει ξένες συζητήσεις, ψεύδεται, υποχρεώνει άλλους να πουν ψέματα και στερεί την δυνατότητα από τους ανθρώπους να επικοινωνούν, είναι η πραγματική αλητεία. Μπορούμε, βέβαια, να επιλέξουμε και άλλους όρους: ανομία, αυθαιρεσία, τυραννία, δεν ξέρω, επιλέξτε μόνος σας όποιον ταιριάζει στο γούστο σας.
Το θέμα, ωστόσο, δεν είναι οι όροι. Η ουσία είναι ότι υπάρχουν (μπορεί να το έχετε ακούσει), τα επονομαζόμενα ανθρώπινα δικαιώματα, σύμφωνα με τα οποία ο άνθρωπος έχει δικαίωμα όχι μόνο, όπως λέει το τραγούδι «στις σπουδές, τις διακοπές και την εργασία», αλλά και σε άλλες λεπτομέρειες. Συγκεκριμένα έχει δικαιώματα, όπως να διατυπώνει ελεύθερα τον γνώμη του σε όποιον θέλει, να ανταλλάσσει πληροφορίες, ιδέες και να έρχεται σε επαφή με άλλους. Εγώ με εσάς ή με τον ποιητή Κορζάβιν, ή εσείς με τον ποιητή Κορζάβιν, ή με όποιον άλλον θέλετε, χωρίς να ζητήσει την άδεια του υφισταμένου σας Βασίλιεφ. Τα δικαιώματα που έχουμε εγώ κι εσείς θεωρούνται στον πολιτισμένο κόσμο τόσο απαράγραπτα που η τήρησή τους θεωρείται ως μία από τις βασικές προϋποθέσεις της διεθνούς ύφεσης. Αναφέρονται σε διάφορες διεθνείς συμφωνίες και με επισημότητα συμπεριλήφθηκαν στην Συμφωνία του Ελσίνκι, η οποία φέρει την υπογραφή που έθεσε προσωπικά ο Λεοντίντ Ιλίτς ΜΠΡΕΖΝΙΕΦ. Για αυτό τον λόγο, διακόπτοντας την τηλεφωνική μου σύνδεση, ο Βασίλιεφ όχι μόνο ντροπιάζει τον εαυτό του ως αλήτη, αλλά προσπαθεί να διασπείρει αμφιβολίες για την ειλικρίνεια των προσπαθειών της Σοβιετικής Ένωσης για την ανάπτυξη της διαδικασίας της ύφεσης και θέτει σε πολύ άβολη θέση προσωπικά τον σύντροφο Μπρέζνιεφ.
Δεν είμαι εγώ εκείνος που θα σας πει, Νικολάι Βλαντίμιροβιτς, ότι υπάρχουν πολλοί εχθροί της ύφεσης σε όλον τον κόσμο. Βρήκαν, μάλιστα, καλό βοηθό στην χώρα μας! Βλέπετε, κανείς από αυτούς, ούτε ο διαβόητης Τζορτζ Μινι, δεν κατάφερε ακόμη να διακόψει μία τηλεφωνική σύνδεση. Ο Βασίλιεφ το κατάφερε. Άκουσα πως δεν το κάνει για πρώτη φορά, πως η τηλεφωνική τρομοκρατίας υπό την καθοδήγησή του, έχει πάρει πρωτόγνωρες διαστάσεις.
Δεν ξέρω πως νιώθετε εσείς, Νικολάι Βλαντίμιροβιτς, εγώ πάντως νομίζω πως η κατάσταση είναι απειλητική. Καταλαμβάνοντας το τηλεφωνικό δίκτυο, οι εχθροί της ύφεσης, μπορούν να προχωρήσουν κι άλλο. Και τι θα συμβεί αν πάρουν στα χέρια του το ταχυδρομείο, τον τηλέγραφο, το ραδιόφωνο και την τηλεόραση... Γνωρίζετε καλά τι συμβαίνει σε παρόμοιες περιστάσεις.
Για να προστατεύω την χώρα μας, από παρόμοιες δυσάρεστες επιπτώσεις, σας παρακαλώ άμεσα να απαλλάξετε από τα καθήκοντά του τον Βασίλιεφ και να διατάξετε τον νέο διευθυντή να επανασυνδέσει αμέσως την τηλεφωνική μου σύνδεση.
Δεχτείτε την διαβεβαίωση μου για την απόλυτη εκτίμηση στο πρόσωπό σας
Βλαντίμιρ Βοϊνόβιτς
10 Οκτωβρίου 1976
Μόσχα
Παραπομπές:
1. Στην Ε.Σ.Σ.Δ. κυκλοφορούσαν άπειρα ανέκδοτα ειρωνικού, χλευαστικού και αντιπολιτευτικού τύπου που ξεκινούσαν με την φράση «σύμφωνα με όσα μεταδίδει το αρμενικό ραδιόφωνο...» (Σ.τ.Μ.)
