Του Alexander Hammond
Τους τελευταίους μήνες, οι χώρες της Αφρικής βρίσκονται στη διαδικασία της σύνταξης, υπογραφής και επικύρωσης της συμφωνίας για τη δημιουργία της Περιοχής Ελεύθερου Εμπορίου της Ηπειρωτικής Αφρικής (African Continental Free Trade Area - AfCFTA). Η συμφωνία αυτή είναι ένα από τα μεγαλύτερα εγχειρήματα φιλελευθεροποίησης του εμπορίου από την ίδρυση του Διεθνούς Οργανισμού Εμπορίου το 1995.
Την περασμένη Κυριακή, κατά την 31η Σύνοδο της Αφρικανικής Ένωσης στο Nouakchott της Μαυριτανίας, ο συνολικός αριθμός των κρατών που υπέγραψαν την AfCFTA έφτασε τα 49 από τα 55 μέλη της Αφρικανικής Ένωσης. Μήπως λοιπόν το ελεύθερο εμπόριο γίνεται δημοφιλές στην αφρικανική πολιτική σκηνή;
Αν όλα τα 55 κράτη-μέλη της Αφρικανικής Ένωσης επικύρωσαν την προτεινόμενη συμφωνία, η AfCFTA θα δημιουργήσει μια περιοχή εμπορίου με 1.2 δισεκατομμύρια ανθρώπους και συνολικό ΑΕΠ 2,5 τρισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ. Ως σκοπό έχει τη βελτίωση του εμπορίου εντός της ηπείρου, καταργώντας αμέσως τους δεσμούς στο 90% των αγαθών, με το υπόλοιπο 10% των δασμών σε «ευαίσθητα αγαθά» να πρόκειται να καταργηθεί σταδιακά.
Η δυνατότητα διεξαγωγής ελεύθερου εμπορίου από μία χώρα με τους γείτονές της έχει ζωτική σημασία για την οικονομική ανάπτυξη. Το 2016, μόλις το 18% των συνολικών εξαγωγών της Αφρικής έγιναν εντός της αφρικανικής ηπείρου. Στην Ευρώπη και την Ασία το ενδοηπειρωτικό εμπόριο αφορούσε το 69% και το 59% των συνολικών εξαγωγών αντιστοίχως.
Υπό την AfCFTA, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Οικονομικής Επιτροπής για την Αφρική των Ηνωμένων Εθνών, το ενδοαφρικανικό εμπόριο θα αυξηθεί κατά 52,3% μέχρι το 2022. Θα μπορούσε να διπλασιαστεί ξανά, αφού εξαλειφθεί το τελικό 10% των δασμών. Αν η AfCFTA υιοθετηθεί, θα έχει το δυναμικό να φέρει επανάσταση στο αφρικανικό εμπόριο και να προσθέσει δισεκατομμύρια στο ΑΕΠ της ηπείρου.
Ακόμη, η ποιότητα της διακυβέρνησης μπορεί να βελτιωθεί μέσω του ανταγωνισμού για να δημιουργήσει φιλόξενα και σταθερά επιχειρηματικά περιβάλλοντα.
Για να εφαρμοστεί η AfCFTA θα πρέπει να επικυρωθεί από 22. Προς το παρόν, έχει επικυρωθεί από έξι. Δυστυχώς, μέχρι και το περασμένο σαββατοκύριακο, η AfCFTA δεν είχε την υποστήριξη των δύο πλουσιότερων κρατών της ηπείρου. Ενώ η Νιγηρία παραμένει απρόθυμη να συνεργαστεί, η Νότια Αφρική, η μεγαλύτερη οικονομία της ηπείρου, εντέλει υπέγραψε τη συμφωνία.
Ομολογουμένως, η Αφρικανική Ένωση έχει μια μακρά ιστορία χαμένων ευκαιριών και δράσεων χωρίς νόημα. Αν πετύχει η AfCFTA, θα σηματοδοτήσει μια σημαντική μετακίνηση μακριά από τις σοσιαλιστικές πολιτικές του παρελθόντος της Αφρικής. Όπως εξηγεί ο πρόεδρος του Free Africa Foundation, καθηγητής George Ayittey:
«Τα περισσότερα αφρικανικά κράτη κινήθηκαν προς τον σοσιαλισμό μετά την ανεξαρτησία τους… Σε πολλά μέρη της Αφρικής, ο καπιταλισμός ήταν ταυτισμένος με την αποικιοκρατία, και εφόσον η τελευταία ήταν κακή και εκμεταλλευτική, θεωρήθηκε πως το ίδιο ισχύει και για τον πρώτο. Ο σοσιαλισμός, το αντίθετο του καπιταλισμού, προτάθηκε ως ο μόνος δρόμος για την ευημερία της Αφρικής… και ακολούθησε οικονομική ατροφία, καταπίεση και δικτατορίες».
Η σοσιαλιστική εμπειρία της Αφρικής ξεκίνησε στην Γκάνα, την πρώτη αμερικανική αποικία που κέρδισε την ανεξαρτησία της το 1957. Ο Kwame Nkrumah, ο άνθρωπος που πολλοί θεωρούν «πατέρα του αφρικανικού σοσιαλισμού» επεδίωξε τον πλήρη κρατικό έλεγχο της οικονομίας. Ο Nkrumah ενθάρρυνε τους Αφρικανούς να μην εφησυχάσουν μέχρι «να γκρεμίσουμε αυτή την άθλια δομή της αποικιοκρατίας και να οικοδομήσουμε στη θέση της έναν πραγματικό παράδεισο».
Ο Ahmed Sekou Toure της Γουινέας το 1958, ο Modibo Keita του Μαλί και ο Leopold Sedar Senghor της Σενεγάλης το 1960, ο Kenneth Kaunda της Ζάμπιας το 1964 and ο Agostinho Neto της Ανγκόλας το 1975 είναι κάποιοι μόνο από τους ηγέτες που ακολούθησαν το παράδειγμα του Nkrumah.
«Κατά τρόπο προβλέψιμο και με θανάσιμη συνέπεια, στη μία χώρα μετά την άλλη επήλθε η οικονομική καταστροφή, η δικτατορία και η καταπίεση… Στην Αφρική, ο σοσιαλισμός εφαρμόστηκε μέσω του μηχανισμού του μονοκομματικού κράτους. Τα πάντα ανήκαν στο κράτος και αυτό κατηύθυνε την οικονομική δραστηριότητα» όπως εξηγεί ο Ayittey.
Συγκρίνετε το παρελθόν της Αφρικής με το παρόν της. Υποστηρικτής της AfCFTA είναι ο πρόεδρος της Αφρικής Ένωσης και της Ρουάντα Paul Kagame. Ο Kagame αυτοπροσδιορίζεται ως ένθερμος υποστηρικτής του ελεύθερου εμπορίου και ακόλουθος του Lee Kuan Yew, του πρώτου ηγέτη του κράτους ελευθέρου εμπορίου της Σιγκαπούρης.
Δεν είναι μόνος: ο Mahamadou Issoufou, πρόεδρος του Νίγηρα επεσήμανε ότι η κινητοποίηση των ομολόγων του για την υπογραφή της συμφωνίας ήταν εύκολη καθώς «οι περισσότεροι ηγέτες ήδη ήθελαν να δημιουργήσουν μια περιοχή ελεύθερου εμπορίου στην Αφρική». Η AfCFTA θα σημάνει «περισσότερο ενοποίηση και ανάπτυξη για ολόκληρη την ήπειρο» όπως διακήρυξε ο Issoufou.
Πέρα από την AfCFTA, οι συνολικές τάσεις στην ήπειρο καταδεικνύουν την αλλαγή των στάσεων στην κατεύθυνση της ελεύθερης επιχειρηματικότητας.
Όπως επισημαίνει ο Marian L. Tupy από το Ινστιτούτο Cato: «Το ειδύλλιο της Αφρικής με τον σοσιαλισμό άντεξε μέχρι τη δεκαετία του 1990, όταν επιτέλους η Αφρική άρχισε την επανένταξή της στην παγκόσμια οικονομία». Σύμφωνα με την έκθεση για την Οικονομική Ελευθερία στον Κόσμο (Economic Freedom of World), η οικονομία της Αφρικής γίνεται πιο ελεύθερη - η επίδοση οικονομικής ελευθερίας της είναι τώρα ίση με τον παγκόσμιο μέσο όρο το 1996.
Ο Tupy συνεχίζει: «Οι εμπορικές σχέσεις με τον υπόλοιπο κόσμο κάπως απελευθερώθηκαν (μετά το 1990), και τα κράτη της Αφρικής άρχισαν να απορρυθμίζουν τις οικονομίες τους, ανεβαίνοντας στην κατάταξη της έκθεσης για την Ευκολία Επιχειρηματικής Δράσης (Ease of Doing Business) της Παγκόσμιας Τράπεζας».
Παρά την τάση αυτή στην κατεύθυνση της φιλελευθεροποίησης, πολλά αφρικανικά κράτη συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν έντονα προβλήματα διαφθοράς, να κυβερνιούνται από δικτάτορες και να πλήττονται από επίμονη φτώχεια. Η AfCFTA όμως, και η επιθυμία 49 κρατών να διεξάγουν ελεύθερο ενδοαφρικανικό εμπόριο είναι ένα σύμβολο ότι οι στάσεις στην κάποτε «ήπειρο χωρίς ελπίδα» αλλάζουν.
Από τις σοσιαλιστικές δικτατορίες στο ελεύθερο εμπόριο, οι αναπτυξιακές προοπτικές της Αφρικής φαίνονται καλύτερες από ποτέ. Ας ελπίζουμε ότι αυτή η συμφωνία θα προσθέσει δισεκατομμύρια δολάρια στην οικονομία της ηπείρου, βγάζοντας εκατομμύρια ανθρώπους από τη φτώχεια.
--
Ο Alexander C.R. Hammond είναι βοηθός ερευνητής στο HumanProgress.org.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 9 Ιουλίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ «Μάρκος Δραγούμης».