Γιατί η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία; Γιατί αιφνιδιαστήκαμε, ειδικά στην Ευρώπη; Ποιες είναι οι συνέπειες της εισβολής της Ρωσίας και πώς θα τελειώσει ο πόλεμος;
Σε αυτά τα τέσσερα ερωτήματα κλήθηκε να απαντήσει η Alexandra Vacroux, Εκτελεστική Διευθύντρια του Davis Center for Russian and Eurasian Studies του Πανεπιστημίου του Harvard, στο πλαίσιο του 10ου Διεθνούς Συμποσίου της Θεσσαλονίκης*.
Η παγκοσμίου φήμης επιστήμονας, σε 20 λεπτά, έδωσε με εντυπωσιακή ευκρίνεια και αμεσότητα όλο το πλαίσιο και τα βασικά θέματα που διατρέχουν την εισβολή στην Ουκρανία. Είχα το προνόμιο να δω ολόκληρη την ομιλία, η οποία λόγω περιορισμού χρόνου δεν προβλήθηκε πλήρης στο Συμπόσιο και παραθέτω τα βασικά σημεία.
Γιατί η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία;
Ο πόλεμος ξεκίνησε στην πραγματικότητα το 2014 με την εισβολή της Ρωσίας στην Κριμαία. Ως προς για ποιο λόγο εισέβαλε υπάρχουν δύο θεωρίες. Από τη μία πλευρά, έχουμε τους ρεαλιστές, όπως ο Χένρι Κίσινγκερ ή ο Τζον Μίρσχαϊμερ, οι οποίοι ουσιαστικά υποστήριξαν ότι το ΝΑΤΟ ανάγκασε τη Ρωσία να το κάνει. Η Ρωσία, από την αυτοκρατορική εποχή, είχε πάντα μια ζώνη απομόνωσης μεταξύ της ίδιας και των εχθρών της και ως μεγάλη δύναμη έχει δικαίωμα να τη διατηρεί. Αν όμως πράγματι όμως αυτό ανησυχούσε τη Ρωσία, θα την ανησυχούσε περισσότερο η ένταξη της Φινλανδίας και της Σουηδίας καταλήγει η κα. Vacroux.
Η δεύτερη θεωρία ακολουθεί το αφήγημα του Πούτιν, όπως έγραψε και σε μακροσκελές άρθρο του το 2021 (1), της ορθόδοξη εκκλησία και των ρωσικών ελίτ, ότι η ύπαρξη της Ουκρανίας ήταν ουσιαστικά πάντα ένα λάθος,(2) και ότι ο Λένιν με μια κίνηση της πένας του δημιούργησε ένα σύνορο εκεί που δεν έπρεπε να υπάρχει. Σύμφωνα με την κα. Vacroux, ο Πούτιν θα προτιμούσε να το κάνει αυτό εγκαθιστώντας μία κυβέρνηση μαριονέτα, αλλά αφού ο Ζελένσκι δεν μπορούσε να πειστεί, αναγκάστηκαν να επιτεθούν, πιστεύοντας ότι θα καταλάβουν το Κίεβο μέσα σε λίγες μέρες, ώστε να εγκαταστήσουν μία φιλική προς αυτούς κυβέρνηση.
Συνεπώς η Ρωσία και μόνο είναι υπαίτια για την επίθεση, και όχι το ΝΑΤΟ.
Γιατί αιφνιδιαστήκαμε, ειδικά στην Ευρώπη;
Υπάρχει η αντίληψη ότι αιφνιδιαστήκαμε, ειδικά στην Ευρώπη, αλλά στην πραγματικότητα είχαμε πολλές ενδείξεις ότι θα γίνει η εισβολή. Μετά τα πολεμικά παιχνίδια Zapad, (3) που πραγματοποίησε η Ρωσία στη Λευκορωσία το καλοκαίρι του 2021, είχε αφήσει πολλά στρατεύματα και υλικά γύρω από την Ουκρανία, και υπήρχαν και δορυφορικές φωτογραφίες από την Αμερικανική Κυβέρνηση που αποδείκνυαν συλλογή υλικού στα σύνορα. Όλα αυτά έδειχναν ότι στην πραγματικότητα, μια σύγκρουση ήταν πολύ πιθανή.
Η κα. Vacroux επισήμανε ότι δεν ήταν μόνο οι Ευρωπαίοι οι οποίοι δεν ήταν απόλυτα πεπεισμένοι ότι αυτό επρόκειτο να συμβεί. Κανείς δεν εξεπλάγη περισσότερο από τη ρωσική ελίτ όταν η Ρωσία όντως κινήθηκε προς την Ουκρανία από τρεις κατευθύνσεις. Χαρακτηριστικά ανέφερε ότι μία εβδομάδα πριν την εισβολή έδινε μία ομιλία στο Harvard Club της Μόσχας με τίτλο "Γιατί θα μπορούσε η Ρωσία να εισβάλει στην Ουκρανία;" και η Λέσχη Χάρβαρντ της Μόσχας θεώρησε ότι αυτό ήταν απλά γελοίο και μετονόμασαν την ομιλία σε "Γιατί η Δύση πιστεύει ότι η Ρωσία θα εισβάλει στην Ουκρανία;".
Αυτό που έχει δημιουργήσει τη μεγαλύτερη έκπληξη είναι η αντίσταση των Ουκρανών. Σαφώς τα στρατεύματα που συγκέντρωσαν οι Ρώσοι δεν ήταν αρκετά . Αυτό που κανείς όμως, ούτε οι Αμερικανοί, ούτε οι Ευρωπαίοι, ούτε οι Ρώσοι εκτίμησαν σωστά, ήταν το πώς η διεξαγωγή ενός εμφυλίου πολέμου για οκτώ χρόνια οδήγησε τους Ουκρανούς να μεταρρυθμίσουν το στρατό τους, με τη βοήθεια των Αμερικανών και του ΝΑΤΟ. Ακόμη σημαντικότερα, δημιούργησε μία αίσθηση κοινού εθνικισμού, αυτού που αποκαλούμε πολιτειακό εθνικισμό, που δεν υπήρχε πριν.
Η προσάρτηση της Κριμαίας έπεισε ακόμη και τους ρωσόφιλους πληθυσμούς ότι στην πραγματικότητα ήταν Ουκρανοί και ήθελαν να υπερασπιστούν την ουκρανική κυριαρχία.
«Και οι Ρώσοι δεν το πρόσεξαν αυτό, επειδή είχαν συνηθίσει να σκέφτονται την Ουκρανία ως εσωτερικό ζήτημα και όχι ως ζήτημα διεθνών σχέσεων…», είπε χαρακτηριστικά η κα. Vacroux.
Ποιες είναι οι συνέπειες της εισβολής της Ρωσίας;
Ως προς τις συνέπειες της εισβολής, η κυρία Vacpux αναφέρθηκε επιλεκτικά στις πιο σημαντικές. Πρώτον, η Ουκρανία θα καταστραφεί ολοσχερώς μέχρι να τελειώσει ο πόλεμος, οπότε η προσπάθεια και το ποσό της χρηματοδότησης που θα απαιτηθεί μετά το τέλος του πολέμου, θα είναι τουλάχιστον εξίσου σημαντικό με αυτό που έχουμε βάλει μέχρι στιγμής. Δεύτερον, η Ρωσία θα αποδυναμωθεί επίσης από τον πόλεμο, αλλά δεν θα διαλυθεί. Δεν είναι στο συμφέρον μας να διασπαστεί σε διάφορα κομμάτια με πυρηνικά όπλα. Ως προς το αν θα πέσει ο Πούτιν, δεν θεωρεί ότι είναι χρήσιμη ερώτηση γιατί «δεν έχουμε πρόβλημα Πούτιν. Έχουμε πρόβλημα Ρωσίας». Ακόμη και αν κάτι συνέβαινε στον Πούτιν θα τον αντικαθιστούσε κάποιος από τον κύκλο του με τις ίδιες αντιλήψεις.
Μπορεί επίσης να αναρωτηθεί κανείς αν είναι δυνατή μία επανάσταση - κάποιοι πίστευαν ότι αυτός ήταν στην πραγματικότητα ο στόχος των κυρώσεων. Η μέχρι τώρα στάση των Ρώσων, οι οποίοι δεν έχουν βγει στους δρόμους να διαμαρτυρηθούν, δείχνει ότι η πιθανότητα μίας επανάστασης είναι μηδενική σε αυτό το σημείο.
Σχετικά με αυτό το επιχείρημα της κα. Vaxroux, αξίζει να παραθέσω την επισήμανση του Στάθη Καλύβα (4), ως προς την παρατήρηση του πολιτικού επιστήμονα Vitali Silitski το 2005, σχετικά με τις επαναστάσεις στη Σερβία, στη Γεωργία και την Ουκρανία, ότι και στις τρεις οι παρατηρητές έβλεπαν τις κοινωνίες ως παθητικές, υποτακτικές, ανέτοιμες για τη δημοκρατία, μέχρι που τελικά… ήταν έτοιμες.
Ως προς τις οικονομικές συνέπειες και τις κυρώσεις η κα. Vacroux είπε ότι το κύμα κυρώσεων που επιβλήθηκε στη Ρωσία είναι πρωτοφανές, όχι μόνο επειδή είναι εξαιρετικά σκληρό, αλλά και επειδή επιβάλλεται στην 11η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου. Και αυτό που διαπιστώσαμε είναι ότι ο αντίκτυπος είναι αρκετά μικρότερος από αυτό που θα περιμέναμε. Τουλάχιστον κατά το πρώτο έτος, φαίνεται ότι το ΑΕΠ θα μειωθεί ίσως κατά 3,5 -4,5 %, ενώ στην Ουκρανία θα έχει πτώση τουλάχιστον 50%.
Ο πραγματικός αντίκτυπος των κυρώσεων θα έρθει στις αλυσίδες εφοδιασμού. Οι Ρώσοι δυσκολεύονται να αντικαταστήσουν όλα τα εισαγόμενα εξαρτήματα που χρησιμοποιούσαν για να ολοκληρώσουν τα αυτοκίνητά τους, τις δεξαμενές τους, τα πλυντήρια ρούχων και οτιδήποτε άλλο χρησιμοποιούσαν εισαγόμενα, ιδίως ημιαγωγούς και τσιπ. Αυτό θα έχει αντίκτυπο στη ρωσική οικονομία και σε όλα τα είδη της μεταποίησης, το οποίο θα δούμε μόνο από το επόμενο έτος. Το ίδιο ισχύει και για τα άρματα μάχης και τους πυραύλους ακριβείας.
Πώς θα τελειώσει ο πόλεμος;
Υπάρχουν 4 σενάρια.
Το 1ο είναι η ολοκληρωτική νίκη- που είναι διαφορετικό πράγμα για τη Ρωσία και για την Ουκρανία. Για τη Ρωσία σημαίνει να κλειδώσει την απόκτηση των τεσσάρων εδαφών που προσάρτησε, τα περισσότερα τα οποία δεν ελέγχει καν. Για την Ουκρανία σημαίνει την πλήρη εκδίωξη της Ρωσία από το ουκρανικό έδαφος, συμπεριλαμβανομένης της Κριμαίας. Δύσκολο σενάριο.
Το 2ο είναι η ανακωχή. Δηλαδή μια επίσημη κατάπαυση του πυρός, με όρους διαχωρισμού των μαχητών, είτε με μια στρατιωτικοποιημένη ζώνη, όπως αυτή που διέτρεχε τη Γερμανία κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, είτε μια αποστρατιωτικοποιημένη, ζώνη κατά τα πρότυπα αυτής που έχουμε στην Κορέα
Το 3ο σενάριο θα ήταν ένας διακανονισμός με διαπραγμάτευση. Κάτι τέτοιο είναι το πιο όλο ασυνήθιστο, επειδή το διεθνές δίκαιο έχει πολλαπλασιαστεί σε αυτόν τον τομέα και γίνεται όλο και πιο δύσκολο να επιτευχθεί ένας αποδεκτός διακανονισμός
Έτσι μένει το 4ο και ίσως το πιο καταθλιπτικό αποτέλεσμα, που είναι η παρατεταμένη σύγκρουση, τύπου Ιράν- Ιράκ. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του πανεπιστημίου της Ουψάλα (5) το 50% των πολέμων που δεν τελειώνουν τον 1ο χρόνιο τείνουν να συνεχίζουν για μεγάλο διάστημα
Ο Πούτιν παίζει πραγματικά μακροπρόθεσμο παιχνίδι εδώ και βασίζεται στο ότι η Ουκρανία είναι σε θέση να πολεμήσει μόνο λόγω της υποστήριξης που λαμβάνει από τη Δύση, η οποία κάποια στιγμή θα φθίνει. Πιστεύει ότι η θεμελιώδης αδυναμία των δημοκρατιών είναι ότι οι αντιδημοφιλείς πρόεδροι ή πρωθυπουργοί τελικά καταψηφίζονται. Ότι ο πληθυσμός, ο οποίος μπορεί εύκολα να χειραγωγηθεί μέσω εκστρατειών παραπληροφόρησης, θα αρχίσει να αναρωτιέται γιατί πληρώνει υψηλές τιμές για το φυσικό αέριο ή για το ντίζελ, ενώ οι πολιτικοί ξοδεύουν όλα αυτά τα χρήματα για να στηρίξουν την Ουκρανία, για την οποία δεν ενδιαφέρονται καν. Ο Πούτιν πιστεύει ότι μετά από έναν κρύο χειμώνα, όπου η Ευρώπη θα πληρώνει πάρα πολλά για το φυσικό αέριο, θα βρει νέους πολιτικούς ή μια νέα στάση και λιγότερη υποστήριξη για την Ουκρανία. Και σε εκείνο το σημείο, μπορεί θα μπορεί πάρει ό,τι θέλει στην Ουκρανία.
*1- http://en.kremlin.ru/events/president/news/66181
Article by Vladimir Putin ”On the Historical Unity of Russians and Ukrainians“
(το Κρεμλίνο δημοσίευσε ένα δοκίμιο 7.000 λέξεων κάτω από το όνομα του Πούτιν, με τίτλο «Σχετικά με την ιστορική ενότητα Ρώσων και Ουκρανών».)
2. https://www.foreignaffairs.gr/articles/73927/anna-reid/o-polemos-toy-poytin-me-tin-istoria
3 https://www.ft.com/content/05506540-ece3-4c45-9306-33d013306c94
4. https://twitter.com/SKalyvas/status/1601011643567468544
5. https://www.csis.org/analysis/how-does-it-end-what-past-wars-tell-us-about-how-save-ukraine
*https://thessalonikisymposium.org/