Της Μαριάννας Σκυλακάκη 

Λίγο μετά την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ το 2016, Αμερικανοί διπλωμάτες που εργάζονταν στην πρεσβεία των ΗΠΑ στην Κούβα, η οποία είχε ανοίξει εκ νέου το 2015 για πρώτη φορά από το 1951, άρχισαν να παρουσιάζουν μια σειρά από περίεργα συμπτώματα. Προβλήματα στην ακοή και σε κάποιες περιπτώσεις και στην όραση, ημικρανίες, ιλίγγους, κόπωση, δυσκολία στη συγκέντρωση, στην απομνημόνευση και τον ύπνο. Κάτι τους συνέβαινε, και αυτό το κάτι δεν ήταν αποκύημα της φαντασίας τους, μπορούσε να εξακριβωθεί μέσα από εγκεφαλογραφήματα, τα οποία έδειχναν ανωμαλίες στη λευκή ύλη του εγκεφάλου τους.

Μέχρι σήμερα θα έχετε ίσως ακούσει για το μυστηριώδες φαινόμενο των «ηχητικών επιθέσεων» σε Αμερικανούς διπλωμάτες στην Κούβα, αλλά στη συνέχεια και στην Κίνα, που οδήγησε σε διπλωματική κρίση, με την απέλαση Κουβανών διπλωματών από την Ουάσινγκτον ως αντίποινα, τη μερική εκκένωση της αμερικανικής πρεσβείας στην Αβάνα, αλλά και τη συγκρότηση ειδικής ομάδας εργασίας για τη διερεύνηση των περιστατικών από τον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μάικ Πομπέο.

Οπως και ο προκάτοχός του Ρεξ Τίλερσον, ο επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματίας δεν δίστασε να κάνει λόγο για «ηχητικές επιθέσεις», παρά το γεγονός ότι οι έρευνες δεν είχαν καταφέρει να εντοπίσουν την αιτία για τα συμπτώματα, ούτε τον δράστη. Το γεγονός ότι κάποιοι από τους διπλωμάτες είχαν ακούσει έναν διαπεραστικό θόρυβο στα σπίτια τους ή στα ξενοδοχεία όπου διέμεναν ήταν αρκετό για να οδηγηθούν οι αμερικανικές αρχές στο συμπέρασμα ότι η μυστηριώδης ασθένεια των διπλωματών ήταν πιθανότατα αποτέλεσμα κάποιας ηχητικής συσκευής.

Αυτό που ίσως δεν ξέρετε είναι ότι, σύμφωνα με νέα επιστημονική έρευνα, οι ήχοι που άκουσαν οι διπλωμάτες πιθανότατα δεν προέρχονταν από κάποια σκοτεινή επίθεση ξένης δύναμης, αλλά από... γρύλους, τα γνώριμά μας τριζόνια!

Ένα μυστηριώδες ηχητικό όπλο;

Όλοι όσοι έχουμε περάσει χρόνο στην ύπαιθρο γνωρίζουμε τον χαρακτηριστικό ήχο των γρύλων, που είναι ικανοί να μας πάρουν τ'' αυτιά τους καλοκαιρινούς μήνες. Είναι δυνατόν όμως τα τριζόνια να προκαλέσουν εγκεφαλική βλάβη και τα συμπτώματα τα οποία ανέφεραν οι Αμερικανοί διπλωμάτες; Καλώς ήρθατε στην εποχή των fake news, όταν μια παρανόηση, σε συνδυασμό με άφθονη πολιτική παράνοια μπορεί να οδηγήσουν σε πραγματικά ιατρικά συμπτώματα.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Παρά το γεγονός ότι αποδεικτικά στοιχεία για την περίφημη «ηχητική επίθεση» δεν είχαν ανακύψει και από τεχνολογική σκοπιά δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή κανένα ηχητικό όπλο στον κόσμο που να μπορεί να προκαλέσει αυτή τη ζημιά στον εγκέφαλο των θυμάτων, τόσο τα μίντια όσο και συγκεκριμένοι Αμερικανοί πολιτικοί, που είχαν αντιταχθεί στο άνοιγμα των διπλωματικών σχέσεων με την Κούβα, έσπευσαν να επιλέξουν το συγκεκριμένο αφήγημα, το οποίο είχε δύο βασικά ατού: αφενός εμπεριείχε μπόλικο μυστήριο, το οποίο ως γνωστόν «πουλάει», αφετέρου λειτουργούσε υποστηρικτικά στους φόβους του Αμερικανών για ξένες δυνάμεις που απειλούν τα συμφέροντά τους, που βρίσκονται σε έξαρση κατά την εποχή Τραμπ.

Μαζική υστερία: ένας πιθανότερος ένοχος

Υπήρχαν εξ αρχής κάποιες φωνές βοώντων εν τη ερήμω που αντέδρασαν με μεγαλύτερο σκεπτικισμό απέναντι στο αφήγημα των «ηχητικών επιθέσεων». Κάποιοι αντέταξαν το επιχείρημα ότι ο πραγματικός ένοχος μπορεί να ήταν πολύ πιο... συνηθισμένος και η μυστηριώδης ασθένεια των Αμερικανών διπλωματών να μην είναι τίποτα παραπάνω και τίποτα λιγότερο από ένα φαινόμενο «μαζικής υστερίας».

Τι είναι η μαζική υστερία; Το πιο γνωστό τέτοιο φαινόμενο στην Ιστορία ήταν ίσως οι δίκες μαγισσών στο Σάλεμ της Μασαχουσέττης, κατά τον 17ο αιώνα στην Αμερική. Οπως διαβάζουμε στον ιστότοπο της ψυχοθεραπεύτριας Ειρήνης Τζελέπη, πρόκειται για μια ψυχογενή ασθένεια που «αναφέρεται σε παραληρητικές ιδέες που εκδηλώνονται σε συλλογικό επίπεδο και αναφέρονται συνήθως σε κάτι που αποτελεί μια απειλή για την κοινωνία, όπως για παράδειγμα η εξάπλωση μιας νόσου, ενός μικροβίου, μια επερχόμενη καταστροφή κ.ά. Ενα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τέτοιων συμβάντων είναι η ταχύτητα με την οποία διαδίδεται στο σύνολο η συγκεκριμένη ιδέα, μέσω φήμης, κουτσομπολιού και, κυρίως, του φόβου που προκαλεί [...] Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα μαζική υστερίας είναι όταν μια ομάδα ανθρώπων πιστεύει ότι έχει ''''μολυνθεί'''' από την ίδια ασθένεια».

Πώς όμως εξηγείται το γεγονός ότι οι εξετάσεις στις οποίες υποβλήθηκαν οι Αμερικανοί διπλωμάτες έδειχναν εγκεφαλικές ανωμαλίες; «Τα περιστατικά μαζικής υστερίας συνοδεύονται παράλληλα από την εκδήλωση σωματικών συμπτωμάτων για τα οποία δεν υφίσταται οργανική αιτιολογία. Σε τέτοια επεισόδια, το ψυχολογικό άγχος μετατρέπεται και εκδηλώνεται με σωματικά συμπτώματα». Οσο για τους παράγοντες που συνήθως συμβάλλουν στη δημιουργία και διάδοση μιας μαζικής παραληρητικής ιδέας: «Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, οι φήμες, το υπέρμετρο άγχος και η υπερδιέγερση, πολιτισμικές αντιλήψεις και στερεότυπα, το κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο, αλλά και ενέργειες που επιβραβεύονται από άτομα εξουσίας, όπως είναι τα πολιτικά πρόσωπα ή άλλοι θεσμοί κοινωνικού ελέγχου».

Τι σχέση έχουν με όλα αυτά τα τριζόνια; Ομάδα Αμερικανών και Βρετανών επιστημόνων εξέδωσε τον Ιανουάριο έρευνα, σύμφωνα με την οποία μία από τις ηχογραφήσεις του περίφημου «ηχητικού όπλου» εν δράσει, την οποία είχε δώσει στη δημοσιότητα το Associated Press, είναι ο ήχος ενός τριζονιού και μάλιστα ενός συγκεκριμένου είδους, του Anurogryllus celerinictus ή ινδικού τριζονιού με την κοντή ουρά!

Τα deepfakes έρχονται

Θα μπορούσαν άραγε οι Αμερικανοί διπλωμάτες να έχουν πέσει θύματα μιας επίθεσης που να οδήγησε στα συμπτώματα τα οποία παρουσίασαν; Δεν μπορούμε να το αποκλείσουμε. Ομως, με δεδομένο το πόσο αποτελεσματικά μοιάζει να λύνει το μυστήριο μια υπαρκτή ψυχογενής ασθένεια, η μαζική υστερία, είναι μάλλον παράλογο να επιμένουμε στο αφήγημα ενός όπλου αγνώστου προελεύσεως και τεχνολογίας. Ενας ήχος που δεν τους ήταν γνώριμος, σε ένα περιβάλλον ξένο και ιστορικά εχθρικό, σε μια κλειστή κοινότητα ανθρώπων όπου οι φήμες αναπαράγονται με ταχύτητα, σε μια εποχή που η ανησυχία για παρεμβολές ξένων δυνάμεων είναι έντονη, με υψηλά ιστάμενους να επιβεβαιώνουν τους χειρότερους φόβους των θυμάτων και τα μίντια να συνεισφέρουν στην υστερία: δεν χρειάζονται πολλά παραπάνω για να ξεσπάσει ένα φαινόμενο μαζικής υστερίας!

Κι αν όλα αυτά σας φαίνονται τραβηγμένα, αν αδυνατείτε να πιστέψετε ότι το ανθρώπινο μυαλό, με λίγη βοήθεια, μπορεί να μετατρέψει μια μη-είδηση σε πραγματική κρίση, που εδράζεται σε πραγματικά, σωματικά συμπτώματα, σκεφτείτε τι μπορεί να κάνουν επιτήδειοι παίκτες στην αυγή της εποχής των deepfakes. Τα deepfakes είναι ψηφιακά πλαστά βίντεο που είναι σχεδόν αδύνατο να καταλάβει κανείς ότι είναι όντως πλαστά, και η τεχνολογία τους βελτιώνεται με αλματώδεις ρυθμούς, με ολοένα και περισσότερους να κάνουν λόγο για μια τεράστια απειλή απέναντι στους δημοκρατικούς θεσμούς σε ολόκληρο τον κόσμο. Αν ένας γρύλος έξω από το σπίτι ενός διπλωμάτη στην Κούβα μπορεί να προκαλέσει μια τέτοια αλυσιδωτή αντίδραση, τι ζημιά μπορούν να προκαλέσουν άνθρωποι με διάθεση χειραγώγησης του πληθυσμού που έχουν στα χέρια τους μια τέτοια τεχνολογία;

* Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος» στις 12.2.2019.

Φωτογραφία: AP