Του Gary M. Galles
Στις 25 Οκτωβρίου συμπληρώθηκαν 250 χρόνια από τη γέννηση του Benjamin Constant, τον οποίο ο Nicholas Capaldi χαρακτήρισε “τον κορυφαίο στοχαστή της γαλλικής κλασικής φιλελεύθερης παράδοσης ανάμεσα στον Montesquieu και τον Tocqueville” και ο Isaiah Berlin “τον πιο εύγλωττο απ' όλους τους υπερασπιστές της ελευθερίας και της ιδιωτικής σφαίρας”.
Θα περίμενε κανείς ότι με τέτοια εγκώμια, η επέτειος αυτή θα προσέλκυε την έντονη προσοχή μας. Όμως ο Constant παραμένει σχεδόν άγνωστος στον αγγλόφωνο κόσμο. Ο βασικός λόγος γι' αυτό είναι ότι έγραψε στα γαλλικά, με το σημαντικότερο έργο του, τις Αρχές Πολιτικής, Εφαρμόσιμες σε Όλες τις Κυβερνήσεις (1810) να μην έχει μεταφραστεί στα αγγλικά παρά μόνο το 2003, πάρα πολλά χρόνια αφότου οι καταχρήσεις της Γαλλικής Επανάστασης και ο απολυταρχισμός του Ναπολέοντα έδωσαν την αφορμή για τη συγγραφή του.
Ο Constant, αντλώντας έμπνευση σε μεγάλο βαθμό από τον Σκωτσέζικο Διαφωτισμό, επιχειρηματολόγησε υπέρ των ιδεών του κλασικού φιλελευθερισμού στη Γαλλία, υποστηρίζοντας κάθε πτυχή της ελευθερίας ως ένα οργανικό όλο. Και αυτά τα κομβικά επιχειρήματα παρουσιάζονται στις Αρχές Πολιτικής. Ακόμη, η πολύ καλή μετάφραση του Dennis O'Keefe αναδεικνύει τον Constant μεταξύ των πιο ευφυών, εύγλωττων και αξιοπαράθετων μελετητών της ελευθερίας.
Υπάρχουν πολύ περισσότερες σπουδαίες ιδέες στις Αρχές Πολιτικής απ' όσες μπορώ να αναφέρω σ' αυτό το σύντομο σημείωμα. Για όσους θέλουν να δουν μια πιο εκτεταμένη εξέτασή τους, συνιστώ τη σχετική βιβλιοπαρουσίασή μου στο τεύχος του Χειμώνα 2005 του Journal of Libertarian Studies (σ. 97-104). Ο Constant όμως αξίζει την προσοχή μας επ' αφορμή της επετείου του. Το 15ο Βιβλίο του για το Αποτέλεσμα της Προηγηθείσας Εξέτασης της Δράσης της Κυβέρνησης, συνοψίζει ιδιαίτερα εύστοχα το κεντρικό του θέμα, το ακαταμάχητο επιχείρημα υπέρ της ελευθερίας. Αναλογιστείτε κάποια αποσπάσματα από το κεφάλαιο αυτό:
“Έχουμε εξετάσει σχεδόν όλα τα ζητήματα στα οποία το κράτος, υπερβαίνοντας τα όρια της αυστηρής αναγκαιότητας, μπορεί να αναλάβει δράση επικαλούμενο μια υποτιθέμενη χρησιμότητα. Βρήκαμε ότι σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, αν οι άνθρωποι είχαν αφεθεί στην ησυχία τους, λιγότερα κακά πράγματα και περισσότερα καλά θα είχαν συμβεί.
Η ιθύνουσα τάξη δημιουργεί καθήκοντα για τα μέλη της ώστε να διευρύνονται τα προνόμιά τους. Οι υπερδραστήριοι αυτοί φορείς του έθνους επιδράμουν συνεχώς εναντίον της ελευθερίας του… στο όνομα της δικής μας ευτυχίας.
Τα κράτη θα πρέπει να βρίσκονται σε επιφυλακή ώστε τίποτε να μην παρεμποδίζει τις διάφορες δεξιότητές μας… Τι θα έλεγαν οι κάτοικοι ενός σπιτιού αν οι φύλακες που έβαλαν στις πύλες ώστε να σταματούν τους ξένους από το να εισβάλουν σ' αυτό και να αντιμετωπίζουν κάθε οικιακή παρενόχληση, έδιναν στους εαυτούς τους το δικαίωμα να ελέγχουν τις δράσεις των κατοίκων αυτών και να ορίζουν γι' αυτούς έναν τρόπο ζωής, με το πρόσχημα ότι εμποδίζουν αυτές τις εισβολές και τις παρενοχλήσεις;
Οι κυβερνήτες είναι αυτοί οι φύλακες, που ορίστηκαν από τα άτομα που ενώθηκαν ακριβώς ώστε τίποτε να μην ενοχλεί την ησυχία τους και τις δράσεις τους. Αν οι κυβερνήτες προχωρήσουν πέρα απ' αυτό, τότε οι ίδιοι γίνονται πηγή ενόχλησης και αναστάτωσης.
Δεν είναι έγκλημα κάποιος άνθρωπος να θέλει να διαχειρίζεται τον εαυτό του με τα δικά του φώτα, ακόμη και όταν το κράτος βλέπει ατέλειες σ' αυτά. Είναι όμως έγκλημα το κράτος να τιμωρεί τα άτομα γιατί δεν υιοθέτησαν ως συμφέροντος αυτό που φαίνεται έτσι σε άλλους ανθρώπους… εφόσον, εντέλει κάθε άτομο είναι ο τελικός κριτής.
Η καθυπόταξη των επιθυμιών των ατόμων στη γενική βούληση, χωρίς αυτό να είναι απολύτως αναγκαίο, δημιουργεί αχρείαστα εμπόδια στην πρόοδο όλων μας. Το ατομικό συμφέρον είναι πάντα πιο σοφό ως προς τα ζητήματα που το αφορούν απ' ό,τι η συλλογική εξουσία, της οποίας το λάθος είναι θυσιάζει για τους σκοπούς της χωρίς δισταγμό, οτιδήποτε αντιτίθεται σ' αυτήν. Θα πρέπει να ελεγχθεί και όχι να ενθαρρύνεται.
Η αύξηση της ισχύος της συλλογικής αρχής δεν είναι ποτέ τίποτε άλλο από την απόδοση εξουσίας σε κάποια άτομα. Αν η φαυλότητα των ανθρώπων είναι ένα επιχείρημα εναντίον της ελευθερίας, είναι ακόμη ισχυρότερο επιχείρημα εναντίον της εξουσίας. Κι αυτό γιατί ο δεσποτισμός είναι μόνο η ελευθερία του ενός ή των λίγων έναντι των υπολοίπων.
Πρέπει διαρκώς να τονίζουμε ότι η γενική βούληση δεν αξίζει περισσότερο από την ατομική, όταν ξεφεύγει από το προσήκον πεδίο της.
Το δημόσιο συμφέρον είναι απλώς τα ατομικά συμφέροντα όταν εμποδίζονται από το να βλάπτουν το ένα το άλλο.
Οι άνθρωποι δεν έχουν κατανοήσει ότι τα κράτη θα πρέπει να διατηρούν μόνο εγγυήσεις ελευθερίας, ανεξαρτησίας των ατομικών δεξιοτήτων και, προς τούτο, της φυσικής ασφάλειας των ατόμων.
Για να προοδεύσει ένας λαός, αρκεί το κράτος να μην τον ποδηγετεί… Το κράτος που αφήνει τους ανθρώπους ανενόχλητους, τους ευνοεί αρκετά.
Από την ικανότητα του κράτους να κάνει μεγάλη ζημιά κάποιοι συμπεραίνουν ότι μπορεί να κάνει και μεγάλο καλό. Αυτά τα δύο ζητήματα είναι πολύ διαφορετικά μεταξύ τους”.
Οι Αρχές Πολιτικής αξίζουν μια θέση στη βιβλιοθήκη κάθε φίλου της ελευθερίας (όπως και το άλλο έργο του Constant Η Ελευθερία των Αρχαίων Συγκρινόμενη με την Ελευθερία των Συγχρόνων. Στο βιβλίο αυτό, ο Constant εξετάζει την πολιτική εξουσία, τον νόμο, την ελευθερία της σκέψης και της θρησκείας, την ιδιοκτησία, τη φορολόγηση, τον πόλεμο και άλλα ζητήματα, έχοντας ως επίκεντρο την ελευθερία. Αντίθετα με τις κυρίαρχες σήμερα ιδέες, αναγνωρίζει ότι “είναι αχρείαστο να θυσιάζεται έστω και το μικρότερο κομμάτι των αρχών της ελευθερίας προς χάρη της οργάνωσης της θεμιτής και επαρκούς εξουσίας του κράτους”. Έτσι, αντί για τον αυταρχισμό της εξουσίας που υπερβαίνει τη θεμιτή της εξουσία σε σχεδόν κάθε πτυχή, είδε την υπόσχεση ενός καλύτερου κόσμου αρκεί “να μπορέσουμε να εγκαταστήσουμε στη θέση της κάτι που λέγεται ελευθερία”. Στην επέτειο των 250ων γενεθλίων του Constant, αξίζει να γιορτάσουμε αυτή την υπόσχεση στο όνομά του.
--
Ο Gary M. Galles είναι καθηγητής οικονομικών στο Pepperdine University. Ανάμεσα στα πιο πρόσφατα βιβλία του περιλαμβάνοντα το Faulty Premises, Faulty Policies (2014) και Apostle of Peace (2013). Είναι μέλος του Δικτύου Στελεχών του FEE.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 18 Οκτωβρίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
