Του Matt Warner
Η μεγάλη λύση της παγκόσμιας φτώχειας είναι μικρότερη απ' όσο νομίζετε, αλλά προϋποθέτει μια νέα φιλανθρωπική στρατηγική ώστε να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τους εαυτούς μας και εκείνους που ελπίζουμε να βοηθήσουμε.
Σε μια υπό δημοσίευση ετήσια έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας για το 2018, ποσοτικοποιείται για πρώτη φορά η σχέση μεταξύ των μικρών θεσμικών μεταρρυθμίσεων, όπως η ενίσχυση των δικαιωμάτων ιδιωτικής ιδιοκτησίας, και της φτώχειας. Τα ευρήματα καταδεικνύουν ότι για κάθε αύξηση πέντε μονάδων στην επίδοση μιας χώρας στην έκθεση “Doing Business”, η φτώχεια πέφτει κατά 1%. Με άλλα λόγια, όσο πιο εύκολο κάνει ένα κράτος στους φτωχούς να ασκούν τα οικονομικά τους δικαιώματα, τόσο λιγότερο πιθανό είναι βρει κανείς φτώχεια σ' αυτή τη χώρα.
Τίμιες προσπάθειες, απρόβλεπτες συνέπειες
Το εύρημα αυτό καταδεικνύει ότι οι φτωχοί γνωρίζουν καλύτερα από μας το πώς να ξεφύγουν από τη φτώχεια. Γιατί λοιπόν δεν τους αφήνουμε να το κάνουν; Η απάντηση είναι διότι το μεγαλύτερο μέρος της σημερινής οικονομικής και αναπτυξιακής βοήθειας διαιωνίζει έναν πατερναλισμό που βασίζεται υπερβολικά στις τεχνικές συμβουλές εξωτερικών εμπειρογνωμόνων και αγνοεί, εσφαλμένα, την υπόρρητη γνώση που διαθέτουν μόνο οι ντόπιοι ωφελούμενοι.
Να ένα παράδειγμα: εξωτερικοί εμπειρογνώμονες από το Millenium Villages Project, πρότειναν και υποστήριξαν χρηματικά την εισαγωγή νέων καλλιεργειών και μεθόδων καλλιέργειας σε ένα χωριό της Ουγκάντας. Το σχέδιο δούλεψε. Οι σοδειές αυξήθηκαν σημαντικά, αλλά οι κάτοικοι του χωριού δεν χάρηκαν - αντιθέτως μετάνιωσαν που ακολούθησαν τις συμβουλές αυτές καθώς δεν υπήρχε αγορά για τη σοδειά αυτή που έτσι σύντομα σάπισε. Όπως αποδείχθηκε, το κόστος να έρθουν φορτηγά στο χωριό για να μεταφέρουν τη σοδειά που περίσσεψε στην αγορά υπερέβαινε την αξία των προϊόντων. Αν οι ντόπιοι κάτοικοι του χωριού γνώριζαν το πραγματικό κόστος αυτού του σχεδίου και είχαν περισσότερο έλεγχο, τότε πιθανότατα θα το εμπλούτιζαν με την υπόρρητη γνώση τους και θα εξέταζαν κριτικά την στρατηγική της εφαρμογής του.
Παρά τις τίμιες προσπάθειες να μάθουμε από τέτοιου είδους λάθη, υπάρχουν αμέτρητες ιστορίες σαν κι αυτή του χωριού αυτού στην Ουγκάντα. Το αποτέλεσμα είναι ότι ο αναπτυσσόμενος κόσμος είναι σήμερα γεμάτος από τις απρόβλεπτες συνέπειες των μεγάλων σχεδίων των εξωτερικών εμπειρογνωμόνων. Ίσως το πιο ανησυχητικό απ' όλα είναι το σχεδόν αδιάλειπτο μοτίβο του πατερναλισμού που συνδέει την ύπουλη αποικιοκρατία του παρελθόντος με τον σημερινό, φαινομενικά έντιμο κλάδο της αναπτυξιακής βοήθειας.
Το 2016, η αναπτυξιακή βοήθεια έφτασε παγκοσμίως στο νέο υψηλό των 143 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Αυτά τα νέα θα ήταν αισιόδοξα αν η αναπτυξιακή βοήθεια συνέβαλλε στην επίτευξη μιας διατηρήσιμης οικονομικής αλλαγής. Αυτό όμως δεν συμβαίνει. Ένας ολοένα και μεγαλύτερος αριθμός διαπρεπών εμπειρογνωμόνων της οικονομικής ανάπτυξης, μεταξύ των οποίων και ο βραβευμένος το 2015 με Νόμπελ Angus Deaton, προειδοποιούν σήμερα ότι το υφιστάμενο μοντέλο χορήγησης βοήθειας για την ανακούφιση της συστημικής φτώχειας ανά τον κόσμο κάνει μεγαλύτερη ζημιά απ' ό,τι καλό και πρέπει να σταματήσει.
Βεβαίως, το να γυρίσουμε τις πλάτες μας στους φτωχούς του πλανήτη φαίνεται το ίδιο ανησυχητικό με το να συνειδητοποιούμε ότι οι καλύτερες φιλανθρωπικές μας προσπάθειες των τελευταίων 60 ετών μπορεί να εμπόδισαν την οικονομική επιτυχία κάποιων από τους ανθρώπους που την χρειάζονται περισσότερο. Είναι όμως παρήγορο το γεγονός ότι πλέον αναγνωρίζουμε πως υπάρχει ένας καλύτερος δρόμος.
Αυτοί πρέπει να οδηγούν, κι εμείς να ακολουθούμε
Πέρσι στην Ινδία, το Center for Civil Society, μια ανεξάρτητη δεξαμενή σκέψης, πίεσε και πέτυχε την εξάλειψη των προϋποθέσεων ελάχιστου κεφαλαίου για νέες επιχειρήσεις, μια πρακτική που επιβάλλει ένα δυσανάλογο βάρος στους φτωχούς. Αυτή η αλλαγή αύξησε την επίδοση της Ινδίας στην έκθεση “Doing Business” της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Αν κοιτάξουμε πέρα από τα σωρρευτικά μεγέθη, αυτό ισοδυναμεί με 321.000 ανθρώπους που κατάφεραν να ξεφύγουν από τη φτώχεια. Πλέον, η Ινδία αντί να εμποδίζει τους φτωχούς από το να προκόβουν, απεκατέστησε ένα οικονομικό δικαίωμα στους ανθρώπους που διαθέτουν τη γνώση που χρειάζεται ώστε να πετύχουν διατηρήσιμη πρόοδο αν τους δοθεί η ευκαιρία.
Έρευνες δείχνουν ότι όταν φτωχοί άνθρωποι μετεγκαθίστανται σε χώρες με οικονομικά δικαιώματα, προκόβουν. Ο ειδικός επί της ανάπτυξης Lant Pritchett από το Χάρβαρντ εξηγεί: “Δεν υπάρχουν φτωχοί άνθρωποι. Υπάρχουν άνθρωποι που ζουν σε φτωχά μέρη”. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζονται μεταρρυθμίσεις στις χώρες αυτές, αλλά όχι μεταρρυθμίσεις που να έχουν σχεδιαστεί από ξένους που συνδέονται με την αναπτυξιακή βοήθεια.
Το Center for Civil Society, με ετήσιο προϋπολογισμό περίπου ενός εκατομμυρίου δολαρίων, πετυχαίνει αυτό που τα δισεκατομμύρια δεν έχουν πετύχει. Και υπάρχουν παρόμοιοι οργανισμοί σε ολόκληρο τον κόσμο που κάνουν το ίδιο.
Για τους εξωτερικούς παρατηρητές, η ιδιωτική φιλανθρωπία που στηρίζει αυτές τις τοπικές οργανώσεις είναι ο αποτελεσματικότερος τρόπος βοήθειας, καθώς οι οργανώσεις αυτές εργάζονται για την αποκατάσταση των οικονομικών δικαιωμάτων σε ολόκληρο τον κόσμο. Αυτές πρέπει να οδηγούν, κι εμείς να ακολουθούμε ξεκινώντας να συμβάλλουμε στην ανάπτυξη διαφορετικά.
--
Ο Matt Warner είναι ο εκτελεστικός διευθυντής του Atlas Network, ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού με βάση την Ουάσινγκτον που προάγει την αποτελεσματική έρευνα και υποστήριξη θέσεων από δεξαμενές σκέψεις μέσω των 481 συνεργαζόμενων οργανισμών της σε 96 χώρες.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 28 Σεπτεμβρίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
