Ήταν ο Κωστής Παλαμάς φιλελεύθερος;

Ήταν ο Κωστής Παλαμάς φιλελεύθερος;

Ακαταπόνητος και εργατικός, ο Γιώργος Ανδρειωμένος, μας προσφέρει το ένα βιβλίο μετά το άλλο. Όλα αποτελούν σημαντικές φιλολογικές εκδόσεις, καθώς κάθε φορά ασχολείται με θέματα πρωτόγνωρα, για τα οποία υπάρχει μεγάλη ανάγκην διερεύνησης, αν θέλουμε να γνωρίζουμε σωστά πρόσωπα και εποχές. Και το πράττει με βαθιά αφοσίωση αλλά και γνώση, με ατέλειωτες ώρες έρευνας και συγγραφής.

Η σχέση του Κωστή Παλαμά με τον φιλελευθερισμό, ως πολιτική και κοινωνική ιδεολογία, δεν έχει επαρκώς μελετηθεί. Αναφερόμαστε στον φιλελευθερισμό όπως προσδιοριζόταν στα χρόνια της μακράς παλαμικής λογοτεχνικής παραγωγής. Αυτό το κενό καλύπτει με το νέο του βιβλίο, «Ο Παλαμάς και ο Πολιτικός Φιλελευθερισμός», (εκδόσεις Ι. Σιδέρης) στο οποίο ο άξιος μελετητής κάνει συνοπτική αναφορά στις πολύμορφες εκδοχές του συγκεκριμένου κινήματος στον ευρωπαϊκό χώρο, αλλά και στον βαθμό ενσωμάτωσης των φιλελευθέρων ιδεών στο ελλαδικό βασίλειο.

Επίσης, αναφέρεται, σε προσωπικότητες της διεθνούς και εγχώριας σκηνής που πρωταγωνίστησαν στην κατίσχυση του φιλελευθερισμού, από την εμφάνιση και εδραίωσή του ίσαμε τα χρόνια του δημιουργού. Μέσα από όλα αυτά, επιχειρείται να αναδειχθεί και η πνευματική επαφή του Παλαμά με τις φυσιογνωμίες αυτές και τις αντιλήψεις τους, όπως αυτή προκύπτει από τα ποικίλα γραπτά του.

Ο Γιώργος Ανδρειωμένος είναι Διδάκτορας του Πανεπιστημίου του Μπέρμιγχαμ και καθηγητής της Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Έχει δημοσιεύσει αρκετά βιβλία, στα οποία πραγματεύεται τη σχέση της λογοτεχνίας και λογοτεχνών με την πολιτική. Ανάμεσά τους βρίσκονται τα «Λογοτεχνικά Περιοδικά της Αριστεράς και ο Διονύσιος Σολωμός», «Η Μασσαλιώτιδα στα Επτάνησα, ξαναδιαβάζοντας τους "προσολωμικούς" ποιητές», «Από τη Στράτευση στην Αμφισβήτηση», σχετικό με τον διάλογο που ανοίχτηκε στις σελίδες του περιοδικού «Επιθεώρηση Τέχνης» κ.α.. Επίσης, θησαύρισε τα ανέκδοτα νεανικά ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου, και ανέλυσε τη δημιουργία του ποιητή κατά τον μεσοπόλεμο.

Η σχέση του με τον Κωστή Παλαμά δεν είναι, βέβαια, τωρινή. Το 2004 είχε επιμεληθεί την έκδοση του «Ιδρύματος Κωστή Παλαμά» με τα πολιτικοκοινωνικά σατιρικά ποιήματα που ο ποιητής δημοσίευσε στις εφημερίδες «Ο Ραμπαγάς» και «Μη χάνεσαι». Έχει επίσης εκδώσει τη μελέτη «Ο Παλαμάς και η πολιτική στην  πρώιμη και ύστερη φάση της ζωής του», το 2014, διερευνώντας την ανάμειξη του ποιητή στις πολιτικές διεργασίες της εποχής του.

Πολύ σεμνά δηλώνει στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, ότι αυτό αποτελεί μια πρώτη προσέγγιση του θέματος, στοχεύοντας να συμβάλει στη συστηματικότερη σπουδή της πολυσχιδούς σχέσης του ποιητή με την πολιτική του καιρού του. Παρότι, όπως σε όλα τα έργα του, έχει διερευνήσει το θέμα σε μεγάλο βάθος και με σπουδαία κρίση.

Ο Γ. Ανδρειωμένος διαπιστώνει πως «ο Παλαμάς υπήρξε φιλελεύθερος ως προς τις καταβολές του και τις πολιτικές του επιλογές» και συνεχίζει: «(...) πίστεψε στις δυνατότητες του ατόμου και στην προστασία των δικαιωμάτων του, συμμετείχε, με τον τρόπο του, στην κοινή προσπάθεια για την επίτευξη ενός καλύτερου μέλλοντος, νοιάστηκε για τη μόρφωση ενός ευρύτερου κοινού, είδε με ενδιαφέρον τις προσπάθειες για την προώθηση των γυναικείων ζητημάτων...».

Κορυφαίοι εκπρόσωποι του φιλελευθερισμού αναδεικνύονται στην πολιτική σκηνή της Ελλάδας τρεις πρωθυπουργοί της: ο Επαμεινώνδας Δεληγιώργης, ο Χαρίλαος Τρικούπης και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, κορυφαίος Έλληνας πολιτικός ο οποίος με το κόμμα των Φιλελεύθερων πραγματοποίησε μια σειρά εκσυγχρονιστικών μεταρρυθμίσεων. Είναι χαρακτηριστικό πως ο ποιητής, απευθυνόμενος στον τελευταίο, τον συμβουλεύει να μην ενισχύει το κράτος μόνο με στρατό και στόλο αλλά και με τη μόρφωση, που θα ανοίξει τα μάτια των Ελλήνων και θα τους απαλλάξει από προκαταλήψεις και στερεότυπα.

Η μελέτη αυτή έρχεται να συμπληρώσει την εικόνα του σημαντικού μας ποιητή άλλα και να φέρει στο φως τις πολιτικές κοινωνικές του αντιλήψεις που εντάσσονται τόσο στην κοινωνική του προσφορά όσο και στη διαμόρφωση του πνευματικού του έργου. Ο συγγραφέας στήνει μπροστά στα μάτια μας τον ποιητή που πια δε γνωρίζουμε όσο θα έπρεπε, καθιστώντας τον, έναν επί της ουσίας προοδευτικό άνθρωπο των γραμμάτων με πρωτοποριακές ιδέες αλλά και βαθιά γνώση της πραγματικότητας. Έναν διανοούμενο, που δεν περιοριζόταν στον στενό ελληνικό χώρο αλλά επεκτεινόταν εντυπωσιακά στον διεθνή στίβο.

Το βιβλίο είναι γραμμένο με τον γνωστό γλαφυρό και εύληπτο, αλλά και άρτια επιστημονικό, τρόπο γραφής του Γιώργου Ανδρειωμένου. Στο τελευταίο κεφάλαιο ασχολείται με την αποδοχή του φεμινιστικού κινήματος της εποχής και την εκτίμηση του μεγάλου ποιητή στο πρόσωπο της Καλλιρόης Παρρέν. Για να δείξει ότι και σε αυτό τον τομέα, ο Παλαμάς υπήρξε πρωτοπόρος και ρηξικέλευθος και σωστά τον σέβονταν όλοι στην Ελλάδα μέχρι τον θάνατό του, που υπήρξε ευκαιρία μεγάλης διαδήλωσης κατά των Γερμανών κατακτητών.