Κράτος δικαίου και προσφυγικό

Κράτος δικαίου και προσφυγικό

Του Ευσταθίου Κ. Βεργώνη*

Η διάκριση των εξουσιών δεν έχει αξία μόνο ως εξειδίκευση μαθημάτων δημοσίου δικαίου ή αντικείμενο δημοσίου διαλόγου. Έχει πρώτα από όλα σημασία για την ρύθμιση της καθημερινότητας των πολιτών, για την δημιουργία του ελεύθερου χώρου της κάθε είδους ατομικής ή συλλογικής κοινωνικής δραστηριότητας. Η δικαστική εξουσία - ας την ονομάσουμε εδώ δικαστικό σύστημα - θα πρέπει, εντός του δημοκρατικά θεσπισθέντος νομικού πλαισίου, να επεμβαίνει αυτεπάγγελτα σε κάθε περίπτωση περιορισμού του ελεύθερου αυτού χώρου.

Από τους σημαντικότερους παράγοντες περιορισμού του χώρου αυτού είναι η εγκληματική δραστηριότητα. Δηλαδή, η επίθεση στα ποινικά προστατευόμενα ατομικά και κοινωνικά αγαθά, οπότε με επέμβαση του, ανεξάρτητου από την εκτελεστική εξουσία, δικαστικού συστήματος - και χωρίς να απαιτείται η έγκριση ή η επιδοκιμασία της - αίρεται η παράνομη κατάσταση και αποκαθίσταται η λειτουργία του ελεύθερου αυτού χώρου.

Ένα κλασσικό παράδειγμα σε επίπεδο καθημερινότητας είναι ότι όταν περιορίζεται η ελευθερία κίνησης ανθρώπων ή αγαθών, όταν με πρωτοβουλία πολιτών αποκλείονται δρόμοι, λιμάνια ή σιδηροδρομικές γραμμές ή όταν κάποιος επιχειρεί να εισβάλει στην κατοικία κάποιου άλλου, χωρίς την συναίνεση του τελευταίου. Τότε το δικαστικό σύστημα παρεμβαίνει ώστε άμεσα να άρει την προσβολή, απελευθερώνοντας τον δρόμο ή αποτρέποντας την παραβίαση του οικιακού ασύλου, συλλαμβάνοντας ταυτόχρονα τον δράστη των πράξεων αυτών, ώστε να οδηγηθεί στον αρμόδιο εισαγγελέα. Στο δικαστικό σύστημα δεν περιλαμβάνονται μόνο οι δικαστές και οι εισαγγελείς, αλλά και οι λεγόμενοι ανακριτικοί υπάλληλοι. Συνήθως αυτοί είναι οι αστυνομικοί, οι οποίοι ως προς την εκτέλεση των δικαστικών τους καθηκόντων, που είναι η αποτροπή ή η άρση της παράνομης κατάστασης και η ανακάλυψη και σύλληψη των δραστών, υπάγονται στις εντολές και οδηγίες του αρμόδιου εισαγγελέα, επιλαμβάνονται δε και χωρίς προηγούμενη παραγγελία του σε περίπτωση αυτόφωρου εγκλήματος. Και χωρίς να υπάρχει δυνατότητα η παρέμβασή τους να αποτραπεί από φορέα της εκτελεστικής εξουσίας, είτε άμεσο όπως είναι ο υπουργός είτε έμμεσο, όπως μπορεί να είναι ο άμεσος διοικητικός του προϊστάμενος, όπως ο αστυνομικός διευθυντής.

Μια από τις χειρότερες εκφάνσεις της στέρησης της δημοκρατικής ελευθερίας του ατόμου, σε συντεταγμένη πολιτεία είναι η χωρίς δικαστική προστασία, προσβολή των ποινικά προστατευόμενων έννομων αγαθών του. Δηλαδή η τέλεση εγκλημάτων σε βάρος της ζωής, της τιμής, της ελευθερίας, της σωματικής του ακεραιότητας, χωρίς την άμεση επέμβαση του δικαστικού συστήματος, όπως περιγράφηκε πιο πάνω. Η προστασία δε της πολιτείας δεν αφορά μόνο τους υπηκόους του Ελληνικού κράτους αλλά εκτείνεται σε όλα τα πρόσωπα που βρίσκονται στην χώρα, καταλαμβάνει δηλαδή και τους πρόσφυγες και μετανάστες.

Οι ποινικές διατάξεις που τιμωρούν σε βαθμό κακουργήματος όλες τις πράξεις που κατατείνουν στην διασυνοριακή προώθηση ή διευκόλυνση  προώθησης υπηκόων τρίτων χωρών (πρόσφυγες-μετανάστες), έχουν τεθεί και για την προστασία εννόμων αγαθών των προσώπων αυτών. Δηλαδή της ζωής τους (ναυάγια στο Αιγαίο), της περιουσίας τους (υπέρογκες αμοιβές διακινητών), της ελευθερίας και της τιμής τους. Συνεπώς η μη δίωξη των εγκλημάτων αυτών, αλλά και η διευκόλυνση της τέλεσής τους, μέσω της μη αποτροπής δημιουργίας ανεξέλεγκτης συγκέντρωσης προσφύγων και μεταναστών, σε διάφορα σημεία της επικράτειας, είναι πρακτικές που στερούν τα πρόσωπα αυτά από την δημοκρατική προστασία, που αποτελεί κρατική υποχρέωση. Κοντολογίς : Μέριμνα για τον αδύναμο άνθρωπο είναι κυρίως η εξασφάλιση περιβάλλοντος ευνομίας.

Αφορμή για τις σκέψεις αυτές υπήρξε η ανακοίνωση του επαγγελματικού μας σωματείου με τα περισσότερα μέλη, δηλαδή της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων, για την διοργάνωση ''συνεδρίου'' με θέμα «Μεταναστευτικό  -  Προσφυγικό:   Ευρωπαϊκό  πρόβλημα   ή  αφορμή   για επανακαθορισμό της σχέσης αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών – μελών - Νομική  διάσταση στην εσωτερική νομοθεσία».

Η ανακοίνωση διεξαγωγής της εκδήλωσης αυτής, συνοδεύτηκε και από εκτενές κείμενο, με το οποίο το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΔΕ, εντοπίζει ως αποκλειστικό αίτιο δημιουργίας του οξύτατου προβλήματος, την γεωγραφική θέση της χώρας αλλά και ως αποκλειστικό αίτιο της μη λύσης του, την μη τήρηση της αρχής της αλληλεγγύης από τις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το τελευταίο εξειδικεύεται στην αναλογική κατανομή των μετακινούμενων, χωρίς να διευκρινίζεται αν αυτή αφορά σε όλους τους μετακινούμενους ή σε αυτούς που κρίνονται ότι χρήζουν προστασίας ως πρόσφυγες ή δικαιούμενοι πολιτικού ασύλου.

Βέβαια η Ελληνική Πολιτεία με τον πλέον πρόσφατο νόμο της τον ν. 4375/2016 (ημερομηνία δημοσίευσης η 3.4.2016) προχωρεί στον διαχωρισμό αυτό, καθορίζοντας λεπτομερώς και την διαδικασία μέσα από την οποία διακρίνονται οι δικαιούμενοι διεθνούς προστασίας, που θα κατανέμονται στις ευρωπαϊκές χώρες από τους μη δικαιούμενους, οι οποίοι θα φυλάσσονται σε κλειστά κέντρα, μέχρι την απέλασή τους.

Προξενεί εντύπωση η απουσία από το εκτεταμένο κείμενο της ανακοίνωσης της ΕΔΕ κάποιας αναφοράς στην αναγκαιότητα της προστατευτικής για τα πρόσωπα αυτά ευνομίας καθώς και κάποιας διαπιστωτικής αναφοράς στη διαμορφωθείσα από το καλοκαίρι του 2015 κατάσταση, μέχρι την δημιουργία των ανεξέλεγκτων από το κράτος χώρων συγκέντρωσης (Ειδομένη, λιμάνι Πειραιά, Ελληνικό).  Μάλιστα στο κείμενο της ίδιας ανακοίνωσης η Ειδομένη χαρακτηρίζεται ως '' κέντρο υποδοχής – άφιξης (hot spot)'', ενώ η πολιτεία με τα όργανά της (υπουργικές ανακοινώσεις κλπ.) δεν το αναγνωρίζει αυτό και δηλώνει την επιθυμία της να σταματήσει η ανεξέλεγκτη συγκέντρωση προσφύγων μεταναστών.

Κι όμως, η νομιμότητα σε σχέση με το ζήτημα και οι υποχρεώσεις του ελληνικού κρατικού μηχανισμού καθορίζονταν από το 2011 μέχρι την 3.4.2016, δηλαδή σε όλο το χρονικό διάστημα δημιουργίας του προβλήματος και της πραγματικά απάνθρωπης κατάστασης, από τον ν. 3907/2011, ο οποίος είχε παρόμοιες ρυθμίσεις με τον νέο νόμο, σχετικά με την αντιμετώπιση των εισερχομένων χωρίς συνοριακό έλεγχο υπηκόων τρίτων χωρών ή ανιθαγενών.

Αυτό σημαίνει ότι και τότε η Πολιτεία είχε την υποχρέωση να ελέγχει τα αιτήματα για ένταξη σε καθεστώς προστασίας και την απέλαση ή επαναπροώθηση όσων δεν ζητούσαν την προστασία αυτή ή απορριπτόταν η αίτησή τους. Μέχρι τις ενέργειες αυτές δεν επιτρέπονταν - αλλά ούτε και τώρα, με το νέο νόμο  επιτρέπεται- η ελεύθερη κυκλοφορία τους, η δε αξιοπρεπής διαβίωσή τους μέχρι την υπαγωγή σε καθεστώς προστασίας ή την επαναπροώθηση, εξασφαλίζονταν σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους. Η ανεξέλεγκτη κίνηση, καθοριζόμενη όχι από την ατομική βούληση, αλλά από άλλους παράγοντες, κυρίως τους σκοπούς και τις επιλογές των διακινητών, διαμορφώνει χώρους συγκέντρωσης (''πιάτσες'', όπως πλ. Βικτωρίας, Ειδομένη) με αυξημένη δράση εγκληματικών κυκλωμάτων.

Πρέπει επομένως να είναι κατανοητό ότι η τήρηση της νομιμότητας, όπως διαμορφώνεται από τους νόμους της πατρίδας μας, είναι το πρώτο μέτρο που θα ανακουφίσει τους προσερχόμενους στην Ελλάδα και θα προστατέψει τα δικαιώματά τους, ενώ από την άλλη θα καταστήσει υποχρεωτική για τους εταίρους μας την αποδοχή των αναλογούντων προσφύγων και μεταναστών. Στην έννοια της νομιμότητας περιλαμβάνεται οπωσδήποτε και η ποινική καταστολή, και με την αυτόφωρη διαδικασία, των προσώπων εκείνων που με οποιοδήποτε κίνητρο, οικονομικό ή άλλο, επιδιώκουν την παράνομη διασυνοριακή μετακίνηση των μεταναστών και προσφύγων στις χώρες του ενιαίου Ευρωπαϊκού χώρου, στον οποίο ανήκει και η Ελλάδα.

Και  ως εκ τούτου πρέπει να είναι αυτονόητο ότι το κύριο ζήτημα που θα έπρεπε να διέπει την θέση της Ένωσης των εφαρμοστών του δικαίου, είναι η τήρηση της νομιμότητας. Αυτή που η ίδια η Πολιτεία έχει καθορίσει, ώστε να προστατευτούν αποτελεσματικά τα δικαιώματα των προσώπων αυτών, αλλά και τα συμφέροντα της χώρας, με την αποτροπή της σημερινής δεινής κατάστασης.

 * Ο κ. Ευστάθιος Βεργώνης είναι Αντιεισαγγελέας Εφετών Αθηνών

Η ανακοίνωση της Ένωσης

Με αφορμή το μείζονος σημασίας μεταναστευτικό και προσφυγικό ζήτημα στην Ευρώπη και τα όσα διαδραματίζονται ειδικώς στη χώρα μας, το τελευταίο χρονικό διάστημα, με τη συνεχή είσοδο πλήθους μεταναστών και προσφύγων εντός της Ελληνικής Επικράτειας, η Ένωση Δικαστών και Εισαγγελέων επισημαίνει τα εξής:

Ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, ανεξαρτήτως φυλής, χρώματος και θρησκείας, αποτελεί το βασικό θεμέλιο του Ευρωπαϊκού πολιτισμού. Από το σύνολο των νομικών κανόνων και αρχών, που διέπουν την Ευρωπαϊκή Ένωση, προκύπτει, κατά τρόπο αναμφισβήτητο, ότι, για λόγους προάσπισης αυτής της αξιοπρέπειας, ο αριθμός των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών προς την Ευρωπαϊκή Ένωση, που συντελείται το τελευταίο διάστημα κατά τρόπο αναπόφευκτο, μέσω της χώρας μας, εξαιτίας της γεωγραφικής της θέσης στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο, σε συνδυασμό με την εν γένει γεωγραφική διάταξη των κρατών - μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κατανέμεται αναλογικά σε όλα τα κράτη - μέλη, πρωτίστως αναλόγως του πληθυσμού αυτών.

Οι αρχές αυτές πιστεύουμε, ότι δεν αποτελούν απλά ευχολόγια. Η χάραξη συγκεκριμένης στρατηγικής όλων των κρατών - μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που θα φέρει τα χαρακτηριστικά της αλληλεγγύης, δύναται να δώσει λύση, τόσο στο στάδιο της αρχικής υποδοχής όσο και στο στάδιο, μετά την αναγκαία ταυτοποίηση, της μακροχρόνιας ένταξης των ατόμων αυτών στην κοινωνία και την οικονομία.

Αντίθετα, οι δημόσιες διακηρύξεις από Κυβερνήσεις κρατών - μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης περί απαγόρευσης εισόδου μεταναστών και προσφύγων στις χώρες τους και μάλιστα, υπό την έμμεση απειλή εγκλωβισμού αυτών στη χώρα μας, που αποτελεί σύμβολο Δημοκρατίας και με ιστορία δεκαετιών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, συνιστούν παραβίαση των παραπάνω νομικών κανόνων, αντίκεινται στο σύνολο της κοινοτικής νομοθεσίας, ευνοούν την έξαρση εθνικιστικών συμπεριφορών, πυροδοτούν ακραία αισθήματα ξενοφοβίας και προπαντός κλονίζουν, πλέον, την εμπιστοσύνη των Ελλήνων πολιτών προς το Ευρωπαϊκό Οικοδόμημα, δημιουργώντας εύλογα ερωτήματα ως προς θέση, που η Ευρωπαϊκή Ένωση επιφυλάσσει, τελικά, για τη χώρα μας, η περιουσία της οποίας, τα μέσα του 20ου αιώνα, δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι λεηλατήθηκε.

Ενόψει των παραπάνω, και της περαιτέρω διαπίστωσης ότι η χώρα μας θα εξακολουθήσει να κατέχει κομβική θέση στο χάρτη των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών στην Ευρώπη η Ένωση Δικαστών και Εισαγγελέων αποφάσισε ομόφωνα  τη  διεξαγωγή  συνεδρίου  με αντικείμενο εργασιών: «Μεταναστευτικό  -  Προσφυγικό:   Ευρωπαϊκό  πρόβλημα   ή  αφορμή   για επανακαθορισμό της σχέσης αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών – μελών - Νομική  διάσταση στην εσωτερική νομοθεσία», που θα πραγματοποιηθεί στην πόλη των Ιωαννίνων στις 15 και 16 Απριλίου 2016, προκειμένου να αναδειχθούν τα σχετικά ζητήματα. Κατά τη διάρκεια του συνεδρίου, θα συγκεντρωθούν είδη πρώτης ανάγκης για τη χορήγηση ανθρωπιστικής βοήθειας στο κέντρο υποδοχής – άφιξης (hotspot) Ειδομένη Νομού Κιλκίς.

Η Ένωση Δικαστών και Εισαγγελέων ως θεματοφύλακας τήρησης των  Ευρωπαϊκών Κανόνων από τους οποίους απορρέουν οι αρχές της αλληλεγγύης και της ισότητας θα περιφρουρήσει την τήρηση των αρχών αυτών.