Οι αντιφατικές και «αντισυμβατικές» τοποθετήσεις του Πρόεδρου των ΗΠΑ Donald Trump, κατά την διάρκεια της θητείας του και η διαρκής αμφισβήτηση του σε όσα στην Ουάσιγκτον θεωρούνταν μεταπολεμικά γεωπολιτικά δεδομένα όπως το ΝΑΤΟ και η ενιαία Ευρώ-Ατλαντική Ασφάλεια, δημιούργησαν ανασφάλεια σε πολλούς Ευρωπαίους Συμμάχους. Ο Διατλαντικός Δεσμός (Transatlantic Link) που μετά το 2014 με την προσάρτηση της Κριμαίας από την Ρωσία και την αναθεωρητική της πολιτική είχε ενισχυθεί, αναμφίβολα υπέστη ρωγμές και μετατράπηκε σε «Διατλαντικό… Άγχος».
Οι υπεραπλουστευμένες προσεγγίσεις Trump στα πολύπλοκα και αλληλεξαρτώμενα θέματα των διεθνών σχέσεων και η εμπορευματική αντίληψη περί «συναλλαγών» (transactional policy) στην άσκηση της εξωτερικής πολιτικής, προκάλεσαν προβλήματα συνοχής και αξιοπιστίας στο πλέγμα Στρατηγικών Συνεργασιών και Συμμαχιών των Αμερικανών.
Εύλογη λοιπόν ήταν ανησυχία ένθεν κακείθεν του Ατλαντικού για ενδεχόμενη αμερικανική στροφή στον απομονωτισμό, με ταυτόχρονη υποβάθμιση του ΝΑΤΟ δεδομένης της «δυσανεξίας» Τrump στο πλέγμα Συμμαχιών και πολυμερών συνεργασιών των ΗΠΑ. Τέσσερις Σύμβουλοι Εθνικής Ασφάλειας σε λιγότερο από τέσσερα χρόνια, η επεισοδιακή αντικατάσταση του ΥΠΕΞ Rex Tillerson και ο εξαναγκασμός σε παραίτηση του Υπουργού Άμυνας Στρατηγού ε.α. James Mattis, πόλου σταθερότητας στην Διακυβέρνηση Trump αλλά και τα όσα ο ίδιος εμφατικά επεσήμανε στην επιστολή παραίτησης αντικατοπτρίζουν την κατάσταση στην οποία περιήλθε η Αμερικανική Εξωτερική Πολιτική (ΑΕΠ)
Ο 46ος Πρόεδρος των ΗΠΑ όπως και κάθε Αμερικανός Πρόεδρος εξελέγη για να διασφαλίσει την ευημερία και την ασφάλεια των Αμερικανών αλλά και για να προωθήσει τα συμφέροντα των ΗΠΑ. Οι κοινές αξίες και η σύγκλιση συμφερόντων όμως οδηγούν σε συναντίληψη των ζητημάτων της Ευρώ-Ατλαντικής Ασφάλειας. Μπορεί το κέντρο βάρος της ΑΕΠ να μην μετακινηθεί ξανά προς της Ευρώπη αλλά όπως είχε δηλώσει ο Biden προεκλογικά το πρώτο πράγμα που θα πει στους Συμμάχους των ΗΠΑ στην «Γηραιά Ήπειρο» θα είναι… «επιστρέψαμε»! Προσοχή όμως. Το «επιστρέψαμε» του Biden δεν σημαίνει ότι δεν θα υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις ακόμα και διαφωνίες (JCPOA-Ιράν, ΜΑ κλπ) μεταξύ των δύο πλευρών του Ατλαντικού όπως κάποιοι μάλλον αφελώς πιστεύουν αλλά εκτιμάται ότι αυτές θα αντιμετωπίζονται αποτελεσματικότερα από τις μεθόδους «ρήξης» του Trump»!
Η «αναζωογόνηση» της Ατλαντικής Συμμαχίας πού αναντίρρητα βρίσκεται σε υπαρξιακή κρίση είναι προς το κοινό συμφέρον ΗΠΑ και Ευρώπης και αυτό φαίνεται ότι θα αποτελέσει προτεραιότητα της νέας Αμερικανικής Διοίκησης. Τα «υπαρξιακά προβλήματα» της Ατλαντικής Συμμαχίας είναι ακόμα πιο σοβαρά από την αποκατάσταση του «Διατλαντικoύ Δεσμού» και επηρεάζουν οπωσδήποτε την Ευρώ-ατλαντική Ασφάλεια. Αυτά τα προβλήματα ανάγκασαν πριν από ένα χρόνο τον Γάλλο Πρόεδρο Macron με μία αμφιλεγόμενη «σεισμική» ρητορική να μιλήσει για «εγκεφαλικό θάνατο» του ΝΑΤΟ.
Θα αναφερθούμε επιγραμματικά σε αυτά. Οι ασαφείς στρατηγικοί στόχοι και η επανεκτίμηση του ρόλου του ΝΑΤΟ στην διαμορφούμενη νέα αρχιτεκτονική ασφαλείας. Η έλλειψη συντονισμού και δυσλειτουργίας στην λήψη αποφάσεων αλλά και η μειωμένη συνοχή της Ατλαντικής Συμμαχίας. Η αναγκαιότητα αύξησης των αμυντικών δαπανών (είτε μέσα στο ΝΑΤΟ, είτε στην ΕΕ) αλλά και η αναγκαιότητα για στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης προκειμένου να διεκδικήσουν παγκόσμιο ρόλο επ’ ωφελεία της Ευρώ-Ατλαντικής Ασφάλειας. Η ανάγκη διαλόγου με την Ρωσία. Και τέλος η υπονόμευση της Συμμαχίας από ανεπιθύμητες επιπλοκές που μπορεί να δημιουργηθούν από τους ακραίους τυχοδιωκτισμούς της Τουρκίας στην Συρία, στην Λιβύη και στον Καύκασο αλλά και την επιθετικότητα της προς άλλο μέλος της Συμμαχίας, την Ελλάδα. Σε όλα αυτά η Διοίκηση Trump έδειχνε να αδιαφορεί.
Δεν γνωρίζουμε κατά πόσο οι προτάσεις που θα υποβληθούν από την 10μελή «Ομάδα Προβληματισμού» (Reflection Group) που συγκρότησε ο ΓΓ/ΝΑΤΟ κ. Stoltenberg για την αντιμετώπιση των προαναφερθέντων προβλημάτων μπορούν να ενισχύσουν την ενότητα, την συνοχή και την πολιτική διαβούλευση και αν θα υιοθετηθούν από την νέα Αμερικανική Διοίκηση. Επισημαίνεται παρενθετικά ότι τα θέματα αυτά είναι ουσιαστικά ο πυρήνας της «διαφωνίας» της χώρας μας με το ΝΑΤΟ. Δηλαδή να αναγκασθεί η Συμμαχία να επεμβαίνει πολιτικά και να παίρνει θέση όταν υφίσταται ενδο-συμμαχική διένεξη. Ποιος όμως θα εκθέσει εθνικές απόψεις αφού δεν υπάρχει Έλληνας σε αυτήν την Ομάδα; Μήπως ο εκ Τουρκίας κ. Ιldem; Για να επαναπροσδιοριστεί η ατζέντα του ΝΑΤΟ χρειάζεται χρόνος και οπωσδήποτε μία νέα Στρατηγική Αντίληψη (Strategic Concept). Τον ερχόμενο Μάρτιο είναι πολύ πιθανό να πραγματοποιηθεί στις Βρυξέλλες μία έκτακτη Σύνοδος Κορυφής του ΝΑΤΟ όπου μαζί με το «καλωσόρισμα» του Biden θα επαναβεβαιωθούν οι υποχρεώσεις όλων των μελών που έχουν δεσμευτεί απέναντι στην Συμμαχία και θα ζητηθεί η διαμόρφωσης μίας νέας Στρατηγικής Αντίληψης.
Μία πρώτη ουσιαστική αλλά και έντονα συμβολική ενέργεια εκτιμάται ότι θα είναι η ανάκληση της απόφασης Trump να αποσύρει το 1/3 των Αμερικανικών Στρατευμάτων από την Γερμανία (10-11.000 προσωπικό), μίας αμφιλεγόμενης απόφασης που επικρίθηκε περισσότερο στην ίδια την Αμερική, και που την είχαμε αναλύσει στο την 17 Ιουνίου στο Liberal. Με αυτή την ενέργεια ο νέος Αμερικανός Πρόεδρος θα επαναβεβαιώσει την Αμερικανική Στρατηγική Αντίληψη ότι τα συμφέροντα των ΗΠΑ στην Ευρώ-Ατλαντική Περιφέρεια διασφαλίζονται με το ΝΑΤΟ και ότι οι Ευρωπαίοι Σύμμαχοι ήταν και συνεχίζουν να είναι οι πιο σημαντικοί εταίροι της Αμερικής στον αγώνα για την παγκόσμια ασφάλεια. Να θυμίσουμε ότι στην Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας του 2017 (NSS 2017) το ΝΑΤΟ χαρακτηρίζεται ως «ανεκτίμητο πλεονέκτημα».
Αυτό όμως που είναι βέβαιο, είναι συνέχιση της πίεσης για αύξηση των αμυντικών δαπανών των μελών του ΝΑΤΟ και από τον νέο Πρόεδρο. Η δίκαιη απαίτηση των ΗΠΑ για αύξηση των αμυντικών δαπανών δεν είναι βέβαια κάτι καινούργιο που «ανακάλυψε» ο Πρόεδρος Trump καθόσον είχε τεθεί και από τους προκατόχους του. Η δέσμευση των κρατών-μελών του ΝΑΤΟ για να φθάσουν οι αμυντικές δαπάνες στους στο 2% του ΑΕΠ μέχρι το 2024, αποφασίστηκε στην Σύνοδο Κορυφής στην Ουαλία το 2014 επί Προεδρίας Obama. Περισσότερα όμως για το θέμα αυτό που είχε γίνει «σημαία» του Trump στην ανάλυση μας που δημοσιεύτηκε στο Liberal πριν από 3,5 χρόνια. Πέρα όμως από το θέμα του 2% που κατά την γνώμη μας είναι ένας αριθμός που δεν δείχνει συγκεκριμένα αυτά που πρέπει να… δείξει, πιστεύουμε ότι περισσότερο η Διοίκηση Biden γνωρίζοντας το ΝΑΤΟ «από μέσα και από έξω» θα επιμείνει και θα αξιολογεί τα 3 Cs, Cash, Capabilities, Contributions, δηλαδή Χρήματα, Δυνατότητες και Συνεισφορές.
Για τις ΗΠΑ, η Κίνα η οποία είναι ως κύριος Στρατηγικός Ανταγωνιστής και Αντίπαλος. Αναμένεται ότι ο Biden όπως έχει δηλώσει θα σκληρύνει την στάση της Αμερικής και θα εντατικοποίηση της ανάσχεση της Κίνας και για αυτό χρειάζεται τους Συμμάχους στο ΝΑΤΟ αλλά και την Συνεργασία με την ΕΕ (εμπόριο και επενδύσεις) έστω και αν δεν επιτευχθεί μία συντονισμένη συνεκτική κοινή Στρατηγική. Για το μέχρι που μπορεί να φθάσει η εμπλοκή του ΝΑΤΟ και για τον Στρατηγικό Ανταγωνισμό ΗΠΑ-Κίνας και είχαμε αναφερθεί σε σχετική ανάλυση στο Liberal την 15 Ιουνίου. Η γενική θέση των Ευρωπαίων διατυπώνεται σε ένα ενδιαφέρον άρθρο που δημοσίευσαν από κοινού οι ΥΠΕΞ της Γαλλίας και της Γερμανίας πριν από μία εβδομάδα λέγοντας μεταξύ άλλων ότι μπορεί η Κίνα να είναι ανταγωνιστής και συστημικός αντίπαλος αλλά ταυτόχρονα είναι και οικονομικός εταίρος, οπότε ναι στο κοινό μέτωπο απέναντι στην αύξηση της ισχύος της με πραγματισμό αλλά διατηρώντας ανοιχτούς τους διαύλους συνεργασίας με το Πεκίνο.
Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι αναμένεται να ενισχυθεί σημαντικά ο Διατλαντικός Δεσμός κάτι που ευνοεί και τα ελληνικά συμφέροντα αλλά είναι μάλλον ουτοπικό να θεωρούμε ότι θα επιστρέψουμε στην προ Trump εποχή. Πέρα από την απορρύθμιση Trump, το διεθνές περιβάλλον έχει αλλάξει σημαντικά στην τελευταία τετραετία.
Ταυτόχρονα οι Ευρωπαίοι θα πρέπει να κάνουν πολλά περισσότερα για την Άμυνα και την Ασφάλεια και να μην περιμένουν τους Αμερικανούς. Από μέρους τους έτσι θα ενισχύσουν τον «Διατλαντικό Δεσμό». Η Ευρώπη έστω και ως ΕΕ επιτέλους κάποτε πρέπει να πετύχει Στρατηγική Αυτονομία, με τα τελευταία 3-4 χρόνια να υπάρχει σημαντική πρόοδος κάτι που αναμφίβολα θα ελαφρύνει την ίδια την Αμερική. Η Αμερική δεν έχει να φοβηθεί από τα δειλά βήματα της ΕΕ σε αυτήν την κατεύθυνση καθόσον οι δυνατότητες που θα αναπτυχθούν ενισχύουν και την ευρωπαϊκή ταυτότητα του ΝΑΤΟ. Άλλωστε με τις Κοινές Διακηρύξεις (Joint Declaration) ΝΑΤΟ-ΕΕ 2016-2018 είναι απόλυτα ξεκαθαρισμένες οι σχέσεις τους. Η Ευρώπη και η Αμερική πρέπει να καταλήξουν σε μια νέα διατλαντική συμφωνία με βάση την αρχή ότι το ΝΑΤΟ δεν χρειάζεται περισσότερη …Αμερική αλλά περισσότερη Ευρώπη!
*Ο Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Λουκόπουλος είναι επικεφαλής του «Παρατηρητηρίου Liberal»
