Δεν ήταν βέβαια η πρώτη βεβήλωση εβραϊκού νεκροταφείου αυτή που συνέβη τον περασμένο Δεκέμβριο στο χωριό Βεστχόφεν της Αλσατίας. Το 2018 είχαν καταγραφεί 50 επιθέσεις σε εβραϊκούς στόχους σε ολόκληρη την Αλσατία, στην αγροτική περιοχή της οποίας δεν υπάρχει πλέον καμία εβραϊκή κοινότητα και δεν την κατοικούν Εβραίοι.
Το επεισόδιο στο εβραϊκό νεκροταφείο του Βεστχόφεν όμως, φανέρωνε έντονο ρατσιστικό μίσος. Κάποιος ή κάποιοι βεβήλωσαν ένα προς ένα, με ναζιστικά σύμβολα, 107 τάφους. Το νεκροταφείο χρονολογείται από τον 16ο αιώνα και σ αυτό είναι θαμμένα μέχρι και μέλη της οικογένειας Μαρξ. Είναι ένα από τα υλικά κατάλοιπα που αποδεικνύουν τη συμπαγή εβραϊκή παρουσία στην περιοχή της Αλσατίας, μια παρουσία που πλέον έχει περιοριστεί στα αστικά κέντρα (π.χ.Στρασβούργο) ενώ στις αγροτικές περιοχές έχει πλέον εξαφανιστεί.
Η βεβήλωση του νεκροταφείου στο Βεστχόφεν προκάλεσε σάλο και την αντίδραση της γαλλικής κυβέρνησης και ιδίου του προέδρου Εμανουέλ Μακρόν που έγραψε στο τουίτερ ότι όποιος χτυπάει εβραϊκούς στόχους δεν μπορεί να είναι Γάλλος και ότι η εβραϊκή παρουσία στη Γαλλία είναι αναπόσπαστο κομμάτι της γαλλικής ταυτότητας. Το νεκροταφείο είχε επισκεφθεί ο υπουργός Εσωτερικών Κριστόφ Καστενέρ ο οποίος είχε εξαγγείλει την ίδρυση «Εθνικού Γραφείου για την Καταπολέμηση τους Μίσους» το οποίο θα υπάγεται στη γαλλική χωροφυλακή.
Αν και υπήρξε κυβερνητική αντίδραση, η τοπική κοινωνία δεν έμεινε απαθής. Είκοσι κάτοικοι της περιοχής, συνταξιούχοι δάσκαλοι, νοικοκυρές, φοιτητές, αγρότες, και χωρίς κανένας από αυτούς να είναι Εβραίος στο θρήσκευμα, έφτιαξαν μια ομάδα που την ονόμασαν «Φύλακες της Μνήμης» για να επιτηρούν τα 67 εβραϊκά νεκροταφεία της Αλσατίας, κάποια από αυτά αρχαιότατα.
Η ομάδα αυτή που προσπαθεί να αποκτήσει κι άλλα μέλη, απλώς επιθεωρεί τα εγκαταλελειμμένα νεκροταφεία φορώντας ένα διακριτικό σήμα που γράφει «Φύλακας της Μνήμης». Προφανώς και δεν έχουν καμία κατασταλτική ή αστυνομική ιδιότητα, η παρουσία τους έχει ένα συμβολικό χαρακτήρα: την επιθυμία των ντόπιων να μην επιτρέψουν σε κανέναν να ακρωτηριάσει τη μνήμη του τόπου τους.
«Είναι μια πράξη αντίστασης», λέει ο Philippe Ichter, τοπικός αξιωματούχος στους New York Times. «Η εποχή μας είναι βαριά και γεμάτη προκλήσεις γιαυτό και πρέπει να ενεργοποιηθούμε».
Γιατί όμως οι αντισημίτες χτυπάνε τα αρχαία νεκροταφεία της Ευρώπης, ενώ κάποια από αυτά μάλιστα είναι ξεχασμένα μέσα στα δάση αφού οι κοινότητες που τα διατηρούσαν έχουν προ πολλού χαθεί.
Γιατί τα νεκροταφεία είναι αδιάψευστοι μάρτυρες μιας κοινότητας ανθρώπων και τεκμηριώνει τη γλώσσα τους (από τις επιγραφές στα μνήματα), τη γενεαλογία τους, τα έθιμά τους, την κοινωνική τους οργάνωση. Όσοι λοιπόν βανδαλίζουν τα αρχαία εβραϊκά νεκροταφεία της Ευρώπης θέλουν να εξαφανίσουν και τα τελευταία υπολείμματα της εβραϊκής παρουσίας στην ήπειρο.
Η «Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία για τα Εβραϊκά Νεκροταφεία» έχει στόχο την καταγραφή των εβραϊκών νεκροταφείων σε ολόκληρη την Ευρώπη και τη φυσική τους προστασία με έργα περίφραξης κλπ. Ιδρύθηκε το 2015 από μια γερμανική ΜΚΟ και με μια γενναία οικονομική ενίσχυση από το γερμανικό κράτος ξεκίνησε το έργο της ενώ πρόσφατα η ΕΕ αποφάσισε την οικονομική ενίσχυση της οργάνωσης.
Αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη υπάρχουν 10.000 γνωστά εβραϊκά νεκροταφεία σε 46 χώρες-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης. Το ⅓ από αυτά βρίσκεται στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη.
Στην Ελλάδα, το εβραϊκό νεκροταφείο της Θεσσαλονίκης υπήρξε θύμα πρωτοφανούς βαναυσότητας από μόνο του, ένα ακόμα θύμα που προστέθηκε στα δεκάδες χιλιάδες της εβραϊκής κοινότητας της πόλης. Οι Ναζί δεν κατέστρεψαν νεκροταφεία αφού στόχος τους ήταν η εξολόθρευση των εν ζωή Εβραίων. Στην περίπτωση της Θεσσαλονίκης όμως επέτρεψαν αυτό να συμβεί. Ήδη από τις 25 Ιουνίου 2945, όπως αναφέρει ο Λέων Ναρ στο βιβλίο του «Οι Εβραίοι στην ελληνική κοινωνία (Στερεότυπα – Πολιτεία – ΜΜΕ)» (ΠΟΛΙΣ) η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης, έθεσε εγγράφως, το θέμα της καταστροφής του εβραϊκού νεκροταφείου, η οποία, διατάχθηκε κατά τη διάρκεια της Κατοχής.
Με το πρόσχημα της διάνοιξης ενός δρόμου οι εργασίες δεν περιορίστηκαν στο συγκεκριμένο σημείο αλλά επεκτάθηκαν με ταχύτητα σε όλο το νεκροταφείο. Μετά την καταστροφή άρχισε και το εμπόριο των επιτύμβιων μαρμάρων, των τούβλων και άλλων υλικών που χρησιμοποιήθηκαν μέχρι και για την κατασκευή πεζοδρομίων στη Θεσσαλονίκη. Αλλά η καταστροφή δεν περιορίστηκε στο υλικό μέρος. Σύντομα έγιναν εκταφές από αυτούς που αναζητούσαν χρυσά δόντια.
Στο χώρο του ιστορικού εβραϊκού νεκροταφείου της πόλης της Θεσσαλονίκης χτίστηκε, ως γνωστόν, το Πανεπιστήμιο. Ένα μνημείο θυμίζει σήμερα την παρουσία του εκεί.
Στις 15 Μαρτίου 1942, ημέρα Σάββατο, αναχώρησε από τη Θεσσαλονίκη το πρώτο τρένο με αιχμαλώτους και με προορισμό το Άουσβιτς. Ως τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου ακολούθησαν πολλές ακόμη αποστολές με περισσότερους από 45.000 Εβραίους να καταλήγουν στα ναζιστικά κρεματόρια.
Τα τελευταία χρόνια, αυτή την ημέρα διοργανώνεται σιωπηλή πορεία μνήμης που ξεκινάει από την Πλατεία Ελευθερίας και καταλήγει στον παλαιό σιδηροδρομικό σταθμό της πόλης απ’όπου ξεκίνησε και το πρώτο τρένο προς τον όλεθρο.
Η φετινή πορεία μνήμης αναβλήθηκε εξαιτίας της πανδημίας του κορονοϊού. Με αυτό το κείμενο τιμούμε στο Liberal αυτή την ημέρα.
Πηγές: NYT, Jewish Heritage of Europe, Times of Israel.
