Αν και η σκέψη για το μέλλον αποτελεί αυτονόητη υποχρέωση για κάθε κυβέρνηση, συνήθως περιορίζεται τελικά σε δράσεις και σχεδιασμό με βραχυπρόθεσμα οφέλη που έχουν ορίζοντα την ημερομηνία των επόμενων εκλογών.
Η αξία της δομημένης σκέψης του μέλλοντος με έναν πιο ελεύθερο δημιουργικό τρόπο, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης εργαλείων της στρατηγικής προοπτικής διερεύνησης, αποδείχθηκε πρώτα στον ιδιωτικό τομέα, ωστόσο τις τελευταίες δεκαετίες αρκετά κράτη σε όλον τον κόσμο στήνουν αντίστοιχες δομές στο ανώτατο επίπεδο διακυβέρνησης.
Φορείς όπως η UNESCO, o ΟΟΣΑ και πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, επιχειρούν τα τελευταία χρόνια να αναδείξουν τη χρήση αυτών των εργαλείων και υποστηρίζουν την ανταλλαγή τεχνογνωσίας. Στην ίδια κατεύθυνση η Ελλάδα ανήκει πλέον σε μία μικρή ομάδα Ευρωπαϊκών κρατών (μαζί με την Φιλανδία, Γερμανία, Ισπανία, κ.α.) που έχουν δημιουργήσει αντίστοιχες δομές και επιχειρούν υπό την συντονισμό της Ε.Ε. να διερευνήσουν το μέλλον και να ετοιμαστούν για μία σειρά προκλήσεων (κλιματική αλλαγή, γενική τεχνική νοημοσύνη, στρατηγική αυτονομία, κ.α.).
Πρωταρχικός και δυσκολότερος στόχος της Ομάδας Στρατηγικών Προβλέψεων και Προοπτικής Διερεύνησης, παρά τον Πρωθυπουργό, είναι το χτίσιμο τεχνογνωσίας, πρωτίστως στην κεντρική κυβέρνηση, μέσω της ενημέρωσης και της εκπαίδευσης στελεχών. Η προοπτική διερεύνηση είναι πάνω από όλα μία συμμετοχική διαδικασία εξερεύνησης του μέλλοντος, και ακολουθεί ο σχεδιασμός δράσεων για την συνδιαμόρφωση του.
Στο φιλόξενο πλατό του φετινού Φόρουμ των Δελφών είχαμε την ευκαιρία να ξεκινήσουμε αυτόν τον δημόσιο διάλογο συντονίζοντας μία συνεδρία που αφορούσε στην εφαρμογή της προοπτικής διερεύνησης στην διακυβέρνηση ως μέσο για την δημιουργία ενός επιθυμητού μέλλοντος για όλους.
Ο Jerrome Glen, εμβληματική προσωπικότητα στον χώρο της έρευνας του μέλλοντος και διευθύνων σύμβουλος του Millennium Project, τόνισε τις προκλήσεις που θα φέρει η μετάβαση από την στενή τεχνητή νοημοσύνη (αυτή που αρχίζουμε να βιώνουμε σήμερα) στην γενική τεχνητή νοημοσύνη, και την αναγκαιότητα για συντονισμένες πολιτικές σε υπερεθνικό επίπεδο.
Ο Jake Sotiriadis, επικεφαλής μελλοντολόγος της πολεμικής αεροπορίας των ΗΠΑ, εξήγησε την χρησιμότητα τέτοιων εργαλείων και στον τομέα της ασφάλειας, και υπογράμμισε τις αντιστάσεις που υπάρχουν στον δημόσιο τομέα για αλλαγές σε έναν κόσμο ωστόσο που αλλάζει ραγδαία και απαιτεί ευελιξία και συνεχή προσαρμογή.
Τέλος, σημαντική είναι η εμπειρία των σκανδιναβικών χωρών που παρουσίασε ο Nicklas Larson, ανώτατος στέλεχος, του Copenhagen Institute for Future Studies, ο οποίος περιέγραψε τον τρόπο με τον οποίο η πρόσφατη έρευνα τους για τις δημόσιες υπηρεσίες υγείας στο μέλλον, μπορεί να οδηγήσει σε ορθολογικές αλλαγές πολιτικής στις σκανδιναβικές χώρες.
Να σημειώσω εδώ ότι οι μελλοντολόγοι και τα αντίστοιχα τμήματα foresight δεν προβλέπουν το μέλλον. Στον κώδικα ηθικής μας «δεν μπορείς να επιτρέψεις να σκεφτούν οι άνθρωποι ότι μπορείς να προβλέψεις το μέλλον».
Δεν είναι δυνατό να προβλέψουμε το μέλλον (ούτε εμείς ούτε κανένας), μπορούμε όμως, και αυτός είναι ο στόχος, να δημιουργήσουμε συμμετοχικές διαδικασίες με την συμμετοχή της κοινωνίας, όπου μαζί διερευνούμε εναλλακτικά μέλλοντα, και μαζί συναποφασίσουμε προς ποια κατεύθυνση επιθυμούμε να κινηθεί το μέλλον.
*Ο Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος είναι Αν. Πρόεδρος Ομάδας Foresight, Προεδρία της Κυβέρνησης, Κάτοχος Έδρας UNESCO για την Προοπτική Διερεύνηση, Δίκτυο ΠΡΑΞΗ/ΙΤΕ
