Με γεωγραφική και δημοσιογραφική αποστασιοποίηση, οι τρεις πρώτοι μήνες του πολέμου στην Ουκρανία θα μπορούσαν, σε σχέση με τα επί του πεδίου γεγονότα και αφήνοντας εκτός τις πολιτικο-διπλωματικές κινήσεις, να περιγραφούν συνοπτικά ως εξής:
Ένας συντριπτικά υπέρτερος, σε αριθμό και εξοπλισμό, στρατός εισβολέων αναχαιτίστηκε, και πάντως δε νίκησε ολοκληρωτικά, χάρις στην ετοιμότητα και τον ηρωισμό των αμυνομένων, καθώς και την καθοριστική βοήθεια που πρόσφερε η Δύση, κυρίως ΗΠΑ και Βρετανία, σε στρατιωτικό υλικό καλύτερης από του ρωσικού στρατού ποιότητας.
Το Κίεβο και γενικώς ο Βορράς και η ενδοχώρα, σώθηκαν, και μάλιστα οι ουκρανικές δυνάμεις αντεπιτίθενται, ενώ νοτιοανατολικά οι Ρώσοι έχουν καταλάβει πόλεις, με πρώτο το Χάρκοβο και πολύ πρόσφατα τη Μαριούπολη, και επιχειρούν να στήσουν μια «προς τη θάλασσα γέφυρα» που θα ενώνει το τμήμα εκείνο της χώρας με την εδώ και χρόνια καταληφθείσα Κριμαία’
Από τη φάση του «μπλιτσκρίγκ», στην οποία η Ρωσία δεν πέτυχε το στόχο της, έχουμε πλέον περάσει σε μια φάση «πολέμου χαρακωμάτων», ιδιαίτερα σκληρή και άγνωστης διάρκειας, στην οποία επίσης ενδέχεται ο εισβολέας να ηττηθεί, ή πάντως να μην επικρατήσει, αλλά πάντως που στόχο έχει να επιφέρει τη μεγαλύτερη δυνατή καταστροφή στην Ουκρανία και στον λαό της.
Είναι πιθανό αλλά αμφίβολο αν, ενόψει όλων αυτών, ο Πούτιν έχει αναπροσαρμόσει την τακτική και τις επιδιώξεις του, αλλά είναι βέβαιο και αποδεδειγμένο ότι έχουν λάβει χώρα ευρείας έκτασης εγκλήματα πολέμου, που δεν πρόκειται να σταματήσουν έως ότου τελειώσει ο πόλεμος.
Αυτή, ωστόσο, η υπαρκτή εικόνα, που εμείς όλοι λαμβάνουμε ως εικονικοί συμμέτοχοι ενός παγκόσμιου θεάματος, κρύβει μια άλλη πραγματικότητα κι έναν άλλο πόλεμο. Που, ίσως, αυτός να είναι ο πραγματικός πόλεμος.
Κρύβουν αυτά τα γεγονότα και αυτή η εικόνα, ότι, στον 21ο αιώνα και στην πρώτη τέτοιων διαστάσεων πολεμική σύρραξη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, σε πείσμα της ανθρώπινης εμπειρίας, που υποτίθεται ότι κατακτήθηκε, καθώς και της τεχνολογικής προόδου, που σίγουρα επιτεύχθηκε, είναι, κι αυτός, ένας «αρχαϊκός» πόλεμος. Με μάχες εκ του συστάδην και σε χαντάκια, με πυροβολικό που πυροβολεί και πυροβολείται, με αεροπορική κάλυψη και αναχαιτίσεις, με βόμβες που πέφτουν αδιάκριτα στις πόλεις και καταφύγια που προστατεύουν τους κατοίκους των πόλεων, με τανκς που προχωρούν ή κολλάνε στη λάσπη, με ανθρώπους που πέφτουν και άλλους που τρέχουν, με κατασκόπους, προδότες, σαδιστές και ήρωες, με εκατόμβες νεκρών. Ένας πόλεμος στον οποίο επικρατεί η τυφλότητα, η λύσσα, το ένστικτο, όχι ένας πόλεμος «χειρουργικός», σχεδιασμένος σε κομπιούτερ και εκτελεσμένος από κομπιούτερ. Ίσως είχε ανάγκη η ανθρωπότητα αυτή την υπενθύμιση ότι ο πόλεμος είναι πάντα «αρχαϊκός», ότι η κλίμακά του είναι πάντα η κλίμακα του Ομήρου και όχι των μηχανών, ότι η ανθρώπινη διάσταση πνίγει τη γεωπολιτική, την κάνει να φαίνεται νάνος και συγχρόνως ύβρις.
Κρύβουν τα επίσημα γεγονότα και η επίσημη εικόνα τι σημαίνει «κατοχή από ξένο στρατό» σε μια χώρα. Οι γιαγιάδες και οι μαμάδες μας το θυμούνται, όμως κι αυτό η ανθρωπότητα το ξέχασε και τώρα συμβαίνει στην Ουκρανία: οι «κατακτητές» που μπαίνουν σε ένα χωριό λέγοντας ότι το «ελευθέρωσαν» και μη ξέροντας από ποιόν και γιατί, οι αμούστακοι στρατιώτες που χάνουν την ψυχραιμία τους και πυροβολούν το γέρο πάνω στο ποδήλατο που απλώς πήγε να μιλήσει στο κινητό του, οι δήμαρχοι που στέλνουν καθημερινά βίντεο στους συμπολίτες τους και οι αρχές κατοχής που τους αντικαθιστούν με τους «δικούς μας ανθρώπους», οι φυλακίσεις, οι εκβιασμοί, οι βασανισμοί, οι μυριάδες πράξεις της επιβίωσης ή καθοδόν προς το θάνατο, οι χειρονομίες της αντίστασης ή του φόβου. Όλα όσα, και είναι άπειρα, συνθέτουν την ειδική κατάσταση, ταυτόχρονα απάνθρωπη και τρομερά ανθρώπινη, που λαμβάνει χώρα όταν ξεπερνιέται το μέτρο, όταν κάποιος νομίζει ότι μπορεί να κατακτήσει την ψυχή και τη βούληση ανθρώπων, επειδή διατάχτηκε να το κάνει και του δόθηκαν όπλα για να το κάνει.
Τα γεγονότα και η εικόνα που μας έρχονται από την Ουκρανία «μιλούν» για τα εγκλήματα πολέμου αλλά αφήνουν στο σκοτάδι το γενικευμένο σε όλη τη χώρα και από όλους τους κατοίκους της κυνήγι για να βρεθούν, και να σωθούν, αποδείξεις για τα εγκλήματα πολέμου. Το μεγάλο όπλο των Ουκρανών, και της ανθρωπότητας, ισχυρότερο και από τα υπερσύγχρονα αμυντικά συστήματα κι από τα drones κι από τις υπηρεσίες μυστικών υπηρεσιών κι από τον κυβερνοπόλεμο, αποδεικνύεται ότι είναι το ταπεινό και, σε καιρό ειρήνης, σχεδόν καταστροφικό για την ανθρώπινη συνύπαρξη, κινητό τηλέφωνο. Με κινητά τηλέφωνα, ψάχνοντας να βρουν το σήμα που κάθε τόσο τους κόβουν οι Ρώσοι ή κάνοντας ουρές, με φόβο να τους βομβαρδίσουν, έξω από τα μέρη που έχουν wi-fi, καταγράφουν και μεταδίδουν οι Ουκρανοί σκοτωμούς, βιασμούς κι επιθέσεις, μαζικές ή μεμονωμένες, στοχευμένες ή τυφλές. Ώστε να μπορέσουν αυτές οι αποδείξεις να προσκομιστούν, κάποια στιγμή, σε κάποιο δικαστήριο, ουκρανικό ή διεθνές, ποινικό ή της κοινής γνώμης. Ώστε να πουν οι ίδιοι οι Ουκρανοί, οι συγγενείς, οι φίλοι, οι γείτονες των σκοτωμένων, των τραυματισμένων, των βασανισμένων, την ιστορία της χώρας τους και των ανθρώπων της, να μην την αφήσουν στην προπαγάνδα του Πούτιν ή στη χοάνη του απρόσωπου, ρυπαρού κι εύκολα κατευθυνόμενου διαδικτύου.
Μαθαίνουμε από τις επίσημες πληροφορίες και μέσα από την επίσημη εικόνα για την πολιορκία και την ολοκληρωτική καταστροφή της Μαριούπολης, για τους έγκλειστους πάνω από 80 μέρες αντιστεκόμενους στο εργοστάσιο Azovstal (stal είναι το σίδερο, το ατσάλι, κι από εκεί βγήκε το ψεύτικο όνομα του Στάλιν). Δε μαθαίνουμε, γιατί δεν μπορούμε να μάθουμε, γιατί κανείς δεν μπορεί να ξέρει πέρα από αυτούς που το έζησαν κι επέζησαν για να το καταγράψουν και για να δείξουν τα σημάδια που άφησε στο σώμα και στην ψυχή τους, τι σημαίνει 80 μέρες χωρίς ηλεκτρικό, πόσιμο νερό και φάρμακα σε λαγούμι, κάτω από το σφυροκόπημα πυροβολικού και αεροπορίας, χωρίς επικοινωνία με τον έξω κόσμο, παρά μόνο ίσως λίγες στιγμές, όταν ερχόταν το σήμα, με μια γυναικεία φωνή που προσπαθούσε να θυμίσει ότι υπάρχει κι ο αέρας, το φως, το άγγιγμα. Κι όμως, αυτό που δε μάθαμε, που δεν ξέρουμε, που δεν μπορούμε να συλλάβουμε, είναι αιώνιο και πανανθρώπινο, επαναλαμβάνεται, ξανά και ξανά, σε κάθε πόλεμο, από κάθε επίδοξο κατακτητή. Το έζησαν κι οι Ρώσοι, όχι πολύ παλιά, στην πόλη όπου γεννήθηκε ο σημερινός εισβολέας και που είχε το όνομα του ανθρώπου από Ατσάλι.
(Ως πηγή χρησιμοποιήθηκε το ρεπορτάζ των εφημερίδων Monde, Guardian, New Yorker των τελευταίων τριών μηνών)
