Ανεύρεση και άλλου αρχαίου ναού στην Αμάρυνθο

Ανεύρεση και άλλου αρχαίου ναού στην Αμάρυνθο

Υστεροαρχαϊκός ναός εντοπίστηκε σε κεντρικό σημείο του ιερού της Αμαρυσίας Αρτέμιδος, κατά την φετινή ανασκαφική περίοδο, υπό τη διεύθυνση της αρχαιολόγου κ. Αμαλίας Καραπασχαλίδου και με επικεφαλής από πλευράς της Ελβετικής Αρχαιολογικής Σχολής, τον κ. Karl Reber, Διευθυντή της Σχολής. Τα νέα σημαντικά ευρήματα, τεκμηριώνουν τη θέση του πολύ σημαντικού ιερού που υπήρξε διάσημο κατά την αρχαιότητα.

Η ταύτιση του αρχαιολογικού χώρου στην θέση Παλαιοεκκλησιές/ Παλαιοχώρια, στα ανατολικά της σύγχρονης Αμαρύνθου, με το ιερό της Αμαρυσίας Αρτέμιδος, το οποίο αναφέρεται σε διάφορες αρχαίες πηγές και υπήρξε το σημαντικότερο ιερό της Εύβοιας, κατέστη δυνατή το 2017 στο πλαίσιο πενταετούς ανασκαφικού προγράμματος συνεργασίας (2015-2019) μεταξύ της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ευβοίας και της Ελβετικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Ελλάδα.

Βαθιές τομές που έγιναν εκείνη τη χρονιά στις υπώρειες του λόφου της Παλαιοκκλησιάς, είχαν φέρει στο φως δύο τμήματα κτηρίου που αποτελούνται από ηφαιστειακή πέτρα. Ο τοίχος εκτείνεται σε μήκος έξι μέτρων, και προχωρά κάτω από το γειτονικό οικόπεδο, έτσι που δεν είναι δυνατόν να γνωρίζουμε το μέγεθος και τον τύπο του κτηρίου. Πάντως, η κεραμεική δείχνει ότι το ένα τμήμα ήταν σε χρήση από τον 4ο αι. π.Χ. ενώ το άλλο είναι μεταγενέστερο και η χρήση του ξεκινά από τον 2ο αι. π.Χ.

Εντοπίσθηκαν επίσης εκατοντάδες θραύσματα μαρμάρου τα οποία ανήκαν στη μνημειώδη κλίματα του οικοδομήματος. Όπως διαπιστώθηκε, είχαν χρησιμοποιηθεί εκ των υστέρων για να επενδυθεί η σκάλα ώστε να προφυλαχθεί το μαλακότερο υλικό από το οποίο ήταν κατασκευασμένη, ο ασβεστόλιθος.

Η κατασκευή αυτή κόβει στα δύο έναν τοίχο της γεωμετρικής εποχής (περί το 700 π.Χ.) που εντοπίσθηκε σε βάθος τριών μέτρων από την επιφάνεια του εδάφους. Είναι η πρώτη φορά που ένα μνημειώδες κτήριο εντοπίζεται στην περιοχή της Αμαρύνθου. Ο τύπος του κτηρίου, το γεγονός ότι ανάμεσα στα λιγοστά ευρήματα περιλαμβάνονται γυναικείες φιγούρες από τερακότα και η γνώση ότι το ιερό της Αρτέμιδος Αμαρυσίας βρίσκεται στην περιοχή, συνηγορούν υπέρ της απόδοσης του ευρήματος στον ναό. Τριγύρω έχουν βρεθεί πολλές σχετικές επιγραφές, και ανάμεσά τους μία που φέρει το όνομα της θεάς. Συνηγορεί επίσης η απόσταση από την Ερέτρια, που είναι περί τα 11 χιλιόμετρα. Ο αρχαίος γεωγράφος Στράβων αναφέρει ότι το Αρτεμίσιο της Αμαρύνθου απείχε 60 στάδια (περίπου 11 χιλιόμετρα).

Η ανασκαφική έρευνα του 2019 είχε εστιαστεί στον κεντρικό χώρο του ιερού, όπου μία σύγχρονη οικία κατεδαφίστηκε τον Δεκέμβριο του 2018, μετά τον εντοπισμό αρχαίων κτισμάτων ακριβώς δίπλα από αυτήν, με γεωφυσική διασκόπηση από ομάδα του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Κάτω από την οικία,  είχαν βρεθεί τα θεμέλια μνημειώδους κλασικού κτιρίου με προσανατολισμό ανατολή - δύση, όπως αναμένεται για ναό. Η κακή κατάσταση διατήρησης δεν επιτρέπει ακόμη μία σαφή ταύτιση. Η υπόθεση αυτή όμως, ενισχύεται από την εύρεση μεγάλου θεμελίου 4.8 μ. επί τουλάχιστον 12 μ. ακριβώς ανατολικά. Πρόκειται κατά πάσα πιθανότητα, για τον βωμό του ιερού. 

Σε ό,τι αφορά τον υστεροαρχαϊκό ναό που εντοπίστηκε κατά τη φετινή ανασκαφική περίοδο, πρόκειται για κτήριο διαστάσεων 10 × 30 μ. με μία κιονοστοιχία στον κεντρικό άξονα, από το οποίο σώζεται το συμπαγές θεμέλιο, στο εσωτερικό του οποίου βρέθηκε τοίχος προγενέστερης φάσης και εσχάρα με ίχνη φωτιάς. Κατά το τελευταίο τέταρτο του 6ου αι. π.Χ σε επαφή με τα θεμέλια του κτηρίου εναποτέθηκαν αναθήματα του 7ου και 6ου αι. π.Χ. και συγκεκριμένα μελανόμορφα αγγεία (όπως ένας αμφορέας με παράσταση Μέδουσας), πήλινα ειδώλια, σφραγιδόλιθοι σε σχήμα σκαραβαίου και ειδώλια από φαγεντιανή εισηγμένα από την Ανατολική Μεσόγειο, αλλά και αγγεία τοπικής παραγωγής όπως πρόχοι με ψηλό λαιμό και υδρίσκες, όμοιου τύπου με αγγεία που έχουν βρεθεί σε μεγάλο αριθμό στις ανασκαφές των αρχαϊκών χώρων λατρείας γυναικείων θεοτήτων στην Ερέτρια. Τα εν λόγω ευρήματα τεκμηριώνουν τη συμμετοχή του ιερού της Αμαρυσίας Αρτέμιδος στις θρησκευτικές πρακτικές των Ερετριέων και των Ευβοέων γενικότερα, καθώς και τις εμπορικές σχέσεις της περιοχήςτης Αμαρύνθου με την Ανατολική Μεσόγειο.

Εντός του απαλλοτριωμένου χώρους, ολοκληρώθηκε επίσης η ανασκαφή της μεγάλης υστεροκλασικής- ελληνιστικής στοάς. Το μνημειακού χαρακτήρα κτήριο, με 27 δωρικούς κίονες στην πρόσοψή του, έχει μήκος 69 μ. και περιέβαλλε το ιερό προς τα ανατολικά. Στα βόρεια, μια στοά και μία σειρά από τρία κτήρια μικρών διαστάσεων οριοθετούσαν το τέμενος. Πρόκειται ίσως για «θησαυρούς» ή ναΐσκους, που παρουσιάζουν κάτοψη παρόμοια με ανάλογα κτήρια σε άλλα μεγάλα ελληνικά ιερά. Από την έρευνα στα κτήρια δεν υπήρξαν ευρήματα, που θα μπορούσαν να προσδιορίσουν τη χρήση τους, εκτός από ένα θραύσμα μαρμάρινης βάσης αγάλματος με αναθηματική επιγραφή, όπου εμφανίζεται η αρχή του ονόματος της Αρτέμιδος. Το ένα από αυτά τα κτήρια καταστράφηκε από τη δημιουργία ασβεστοκάμινου κατά τα μεσαιωνικά, πιθανόν, χρόνια.

Δυτικά της στοάς εντοπίστηκε ένα παλαιότερο κτήριο, του 7ουαι. π.Χ., ορθογώνιας κάτοψης μήκους 38 μ. Το κτήριο αυτό λειτουργούσε πιθανότατα ως μνημειώδης είσοδος στο ιερό από τα ανατολικά, αλλά πιθανόν και για λατρευτικές πρακτικές. 

Ανάμεσα στα φετινά ευρήματα πρέπει επίσης να αναφερθούν νέα θραύσματα ενσφράγιστων κεραμίδων με το όνομα της Αρτέμιδος, όμοια με αυτά που βρέθηκαν το 2017 και επέτρεψαν τότε την ταύτιση του ιερού. Η ανασκαφική περίοδος που μόλις ολοκληρώθηκε ήταν η πρώτη ενός νέου πενταετούς προγράμματος. Τα επόμενα χρόνια η έρευνα θα επικεντρωθεί στην εξεύρεση των αρχικών φάσεων της λατρείας στο σημαντικό αυτό ιερό της Εύβοιας. Η έρευνα πεδίου συνδυάζεται με ειδικές αναλύσεις όπως η μικρομορφολογική δειγματοληψία και οι αρχαιοβοτανικές μελέτες, σε συνεργασία με το εργαστήριο Wiener της Αμερικάνικης Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα. Υπεύθυνοι αρχαιολόγοι στο πεδίο είναι από πλευράς ΕΦΑ Ευβοίας, η κ. Όλγα Κυριαζή και από πλευράς Ελβετικής Αρχαιολογικής Σχολής, ο κ. Tobias Krapf.