Η ιταλική κρίση σκαλίζει το φυτίλι στη βόμβα των παραγώγων

Η ιταλική κρίση σκαλίζει το φυτίλι στη βόμβα των παραγώγων

Του Βασίλη Γεώργα

Στις αγορές συνηθίζουν να λένε πως αν η παγκόσμια τραπεζική κρίση είναι ο πόλεμος, τα παράγωγα είναι η πυρηνική βόμβα που θα τινάξει στον αέρα το σύστημα και θα μας γυρίσει στην εποχή του χαλκού.

Στην περίπτωση που έχει και την παραμικρή δόση αλήθειας αυτή η εκτίμηση, οι Ιταλοί έχουν δίκιο να λένε πως εκτός από τις δικές τους προβληματικές τράπεζες θα πρέπει να κοιτάμε κυρίως προς τη μεριά της γερμανικής Deutsche Bank, που εδώ και χρόνια αποτελεί έναν (υπό συρρίκνωση) χρηματοπιστωτικό κολοσσό ζωσμένο με εκρηκτικά ικανά να διαλύσουν όχι μόνο το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα, αλλά και το παγκόσμιο. Η έκθεση της γερμανικής τράπεζας σε παράγωγα υπολογίζεται ότι ξεπερνά σε μέγεθος τα 50 τρισ. δολάρια, κατατάσσοντας την στην πρώτη θέση παγκοσμίως, πάνω και από τις μετρ του είδους αμερικανικές τράπεζες των οποίων η συνολική έκθεση ξεπερνά τα 240 τρισ. δολάρια. Από μόνη της έχει το 10% της παγκόσμιας αγοράς παραγώγων και όταν ο Ιταλός πρωθυπουργός έδειξε προχθές με το δάχτυλο την Deutsche Bank, ήταν μια ακόμη ηχηρή προειδοποίηση πως μια σοβαρή τραπεζική κρίση στην Ιταλία θα μπορούσε να κάνει την περίπτωση της Ελλάδας να μοιάζει με βόλτα στην παιδική χαρά αν γινόταν αφορμή για να ανοίξει το κουτί της Πανδώρας με τα τραπεζικά παράγωγα.

Ίσως όχι τυχαία, στο πλαίσιο του τραπεζικού πολέμου που βρίσκεται σε εξέλιξη μεταξύ ΗΠΑ και Γερμανίας, το ΔΝΤ –σε ανάλυσή του την περασμένη εβδομάδα, αμέσως μετά τη δεύτερη συνεχόμενη αποτυχία της θυγατρικής των Γερμανών στα αμερικάνικα stress tests– χαρακτήρισε την Deutsche Bank ως την τράπεζα που ενέχει τους μεγαλύτερους κινδύνους για το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, μαζί με την επίσης γερμανική Allianz. Μαζί με την HSBC, την Credit Suisse, την JP Morgan, τη Citigroup και την Goldman Sachs αποτελούν ό,τι πιο ριψοκίνδυνο έχει να επιδείξει αυτήν τη στιγμή το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, καθώς το ρίσκο μετάδοσης που δημιουργούν οι πολυπλόκαμες δραστηριότητές τους και η κολοσσιαία έκθεση τους σε χρηματοοικονομικά προϊόντα είναι μεγαλύτερο από οτιδήποτε άλλο στον κόσμο.

ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΙΚΟ ΡΙΣΚΟ ΤΗΣ DEUTSCHE BANK

250 τρισ. δολάρια τα παράγωγα στις ΗΠΑ

Σε αντίθεση με αυτό που πολλοί πιστεύουν ότι οι αμερικανικές επενδυτικές τράπεζες είναι σήμερα πολύ λιγότερο εκτεθειμένες σε σχέση με την περίοδο της κρίσης, αυτό δεν ισχύει σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία αλλά και τις προειδοποιήσεις των ομοσπονδιακών Αρχών των ΗΠΑ. Εκεί πάντως οι νόμοι έχουν γίνει πιο αυστηροί από την Ευρώπη, ενώ τα αμερικάνικα λογιστικά πρότυπα (US GAAP) επιτρέπουν στις τράπεζες να εντάσσουν τις θέσεις επί παραγώγων στους ισολογισμούς τους στην καθαρή αξία τους (αξία πληρωμών και αξία εισπράξεων από θέσεις).

Το γραφείο νομισματικού ελέγχου των ΗΠΑ (Office of the Comptroller of the Currency) στην τελευταία του έκθεση του (1o τρίμηνο 2016 υπολογίζει την έκθεση των 25 μεγαλύτερων αμερικανικών εμπορικών τραπεζών σε παράγωγα στα 192 τρισ. δολάρια, εκ των οποίων η πιστωτική έκθεση για τις τράπεζες αντιστοιχεί σε 460 δισ. δολάρια. Σε επίπεδο τραπεζικών ομίλων Holding η έκθεση σε ονομαστικές αξίες παραγώγων ανεβαίνει στα 250 τρισ. δολάρια. Μόνο οι πέντε μεγάλες τράπεζες των ΗΠΑ έχουν έκθεση 230 τρισ. Δολαρίων, η οποία είναι περίπου 2.800% μεγαλύτερη από τα συνολικά περιουσιακά τους στοιχεία ύψους 8 τρισ. δολαρίων.

Συγκεκριμένα:

  • Στην 1η θέση βρίσκεται η Citigroup με 55,6 τρισ. δολάρια σε παράγωγα, όταν τα συνολικά assets της είναι 1,8 τρισ. ευρώ (μόχλευση 3.000%),
  • Στη 2η θέση ακολουθεί η JP Morgan Chase με έκθεση 52,3 τρισ. δολάρια και assets 2,423 τρισ. δολάρια (μόχλευση 2.060%)
  • Στην 3η θέση είναι η Goldman Sachs με παράγωγα ονομαστικής αξίας 52,5 τρισ. δολαρίων, που αντιστοιχούν σε μόχλευση 5.851% (!) συγκριτικά με τα συνολικά περιουσιακά της στοιχεία ύψους 878 δισ. δολαρίων
  • Στην 4η θέση είναι η Bank of America Corporation με έκθεση που φτάνει τα 43 τρισ. δολάρια και αντιστοιχεί σε μόχλευση 1.947% έναντι των συνολικών assets που διαμορφώνονται σε 2,188 τρισ. δολάρια
  • Στην 5η θέση είναι η Morgan Stanley με έκθεση σε παράγωγα ονομαστικής αξίας 28,2 τρισ. δολαρίων έναντι συνολικών assets 807 δισ. δολαρίων (μόχλευση 3.394%).

Τη βόμβα των παραγώγων προϊόντων τα οποία έχουν εμπνευστεί, κατασκευάσει και προσθέσει στα χαρτοφυλάκιά τους εδώ και πάνω από μια δεκαετία οι επενδυτικές τράπεζες σε όλο τον κόσμο, την ακούμε και την τρέμουμε εδώ και αρκετά χρόνια.

Πλέον ο Ιταλός πρωθυπουργός, Matteo Renzi (στη ΦΩΤ. αριστερά), άρχισε να παίζει φανερά με το φυτίλι για να δείξει ότι το πρόβλημα δεν είναι μόνο τα «κόκκινα» δάνεια στην Ιταλία, αλλά ο κίνδυνος μετάδοσης στην υπόλοιπη Ευρώπη και τον κόσμο.

Παράγωγα 500 τρισ. δολάρια, πραγματικό ρίσκο 15 τρισ. δολάρια

Και μόνο η πληροφορία ότι η ονομαστική αξία των παραγώγων αντιστοιχεί σήμερα σε 500 τρισεκατομμύρια δολάρια (σ.σ. 493 τρισ. δολάρια, σύμφωνα με τα στοιχεία της BIS, αντιπροσωπεύοντας έξι φορές το παγκόσμιο ΑΕΠ, είναι αρκετή για να σοκάρει τους πολίτες και να θέτει σε διαρκή συναγερμό τις κεντρικές τράπεζες αλλά και τις κυβερνήσεις που ανέθρεψαν αυτό το είδος του τραπεζικού καζινοκαπιταλισμού από το 2000 και μετά.

Οι τραπεζίτες και οι αρμόδιες αρχές υποστηρίζουν από την πλευρά τους πως η πραγματικότητα είναι αρκετά διαφορετική από όσα λέγονται και γράφονται, σε ό,τι αφορά πραγματικό ρίσκο που προκαλούν τα παράγωγα.

Η BIS λέει ότι οι ακαθάριστες τιμές της αγοράς που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για να μετρηθεί πιο σωστά ο κίνδυνος από την έκθεση στα παράγωγα είναι περίπου 14,5 με 15 τρισεκατομμύρια δολάρια. Δεν είναι σε καμία περίπτωση ένα μικρό μέγεθος, αλλά απέχει παρασάγγας από τα 500 τρισ. ευρώ της ονομαστικής αξίας. Αναλυτές υποστηρίζουν επίσης ότι από μόνη της η λειτουργία των παραγώγων προϊόντων είναι έτσι σχεδιασμένη ώστε να διασπά, να περιορίζει και εν τέλει να εξουδετερώνει το ρίσκο με αντίθετα συμβόλαια για το ίδιο προϊόν που επί της ουσίας έχουν μηδενικό αποτέλεσμα. Είναι σαν να κλείνεις μια συμφωνία αγοράς ενός αυτοκινήτου και την ίδια στιγμή να υπογράφεις άλλη μια ότι το πουλάς, όχι κατ' ανάγκη την ίδια χρονική στιγμή ή στην ίδια τιμή. Η διαφορά που μένει είναι το κέρδος ή η απώλεια των τραπεζών.

Παρά τις προσπάθειες να περιοριστεί το μέγεθος της αγοράς παραγώγων...

Το ερώτημα είναι φυσικά πόσο αποτελεσματικά συμψηφίζονται αυτές οι αντίθετες θέσεις, τι είδους λογιστικές παραδοχές γίνονται κάθε φορά και πόσο μεγάλη είναι η διασπορά, ώστε ο πραγματικός κίνδυνος να περιορίζεται. Στην πραγματικότητα επειδή η πληροφόρηση για τις θέσεις στα παράγωγα είναι ελάχιστη και το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα εξαιρετικά πολύπλοκο και δαιδαλώδες, οι αγορές, οι Αρχές και οι πολίτες έχουν κάθε λόγο να είναι επιφυλακτικοί.

Eιδικά τον τελευταίο χρόνο που η κατάσταση έχει αρχίσει να επιδεινώνεται, οι εποπτικές Αρχές βρίσκεται σε συναγερμό, καθώς όσες προσπάθειες κι αν έγιναν τα προηγούμενα χρόνια μετά το σκάσιμο της φούσκας των στεγαστικών δανείων στις ΗΠΑ και της ευρωπαϊκής χρηματοπιστωτικής κρίσης, να περιοριστεί το μέγεθος της αγοράς παραγώγων και να ελεγχθεί θεσμικά η θηριώδης φούσκα που έχει δημιουργηθεί σε όρους ονομαστικής αξίας, ελάχιστα πράγματα έχουν αλλάξει. Ψηφίστηκαν νόμοι σε ΗΠΑ και Ευρώπη ώστε οι εξωχρηματιστηριακές (OTC) συναλλαγές να περάσουν από τις «σκοτεινές πλατφόρμες» στους επίσημους μηχανισμούς εκκαθάρισης, μεγάλα συμβόλαια τραπεζών σε Credit Default Swaps και Interest Rates Swaps έκλεισαν.

...τίποτα δεν διασφαλίζει ότι το φυτίλι δεν θα ανάψει

Όμως η ανησυχία ότι κάτι μπορεί να πάει πολύ στραβά αν η κρίση αναζωπυρωθεί, ειδικά τώρα που τα επιτόκια είναι αρνητικά και η Ευρώπη κλονίζεται από το Brexit και τα προβλήματα των ιταλικών τραπεζών, παραμένει ισχυρή, αφού επί της ουσίας κανείς δεν ξέρει αν υπάρχουν αποτελεσματικά εργαλεία για να απορροφήσουν ένα σοκ τόσο μεγάλου μεγέθους από το σκάσιμο μιας νέας φούσκας στα παράγωγα.