Του Δημήτρη Τσαϊλά*
Ενενήντα τρία χρόνια μετά από τη διάλυση της οθωμανικής διοίκησης από τον Mustafa Kemal Ataturk, ο Οθωμανισμός βρίσκεται και πάλι στο προσκήνιο. Είναι σπάνιο να περάσει μια μέρα χωρίς αναφορά, τόσο από τα εγχώρια, όσο και τα διεθνή ΜΜΕ, στην αμφισβητούμενη κληρονομιά του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου στη Μέση Ανατολή, καθώς τα σύνορα που χαράχθηκαν τότε σήμερα αναδιαμορφώνονται με το ξέσπασμα του συριακού εμφυλίου πολέμου και την ανατολή του χαλιφάτου με την αυτοαποκαλούμενη ομάδα του Ισλαμικού Κράτους του Ιράκ, Συρίας και του Λεβάντε.
Είναι το τέλος της συμφωνίας των Sykes-Picot;
Οι εξεγέρσεις των αραβικών κρατών και ιδιαίτερα οι συγκρούσεις της Συρίας έχουν προκαλέσει εδώ και καιρό τους αναλυτές να κηρύξουν τον θάνατο της οριοθέτησης των συνόρων στη Μέση Ανατολή που είχε γίνει βάσει της συμφωνίας Sykes-Picot όχι μόνο για τη Συρία, αλλά και την υπόλοιπη Μέση Ανατολή. Πράγματι, ως ανταγωνιστικές ιδεολογίες αλλά και επιδίωξη των διαφόρων που επιδιώκουν την επιρροή είναι να παρουσιάσουν τη συμφωνία Sykes-Picot ότι είναι ξεπερασμένη όχι μόνο στη θεωρία, αλλά και συστηματικά την κατεδάφισαν με την ανοχή τους στην ίδρυση των αυτόνομων περιφερειών και των παραβιάσεων των συνόρων που λαμβάνουν χώρα σε καθημερινή βάση. Είναι αδύνατο να πει οποιοσδήποτε με βεβαιότητα τι Συρία και, σε μεγάλο βαθμό, τι Ιράκ θα έχουμε μετά το τέλος του πολέμου.
Η επαναχάραξη των συνόρων στη Μέση Ανατολή είχε ξεκινήσει από τη χάραξή τους
Ως εκ τούτου, η σύντομη απάντηση θα ήταν ότι η αντίληψη της συμφωνίας Sykes-Picot για τη Συρία είναι ανενεργή. Ωστόσο, τα σύνορα της Συρίας με τους γείτονες της έχουν μια πληγή από τη σύλληψή τους που έχει κακοφορμίσει. Αφού, ο αραβικός εθνικισμός και ο ισλαμικός φονταμενταλισμός αμφότεροι ξεχώριζαν στον χάρτη της περιοχής ως διαρκές σύμβολο της αποικιακής αλαζονείας. Ο αντικειμενικός σκοπός του αυτοαποκαλούμενου ισλαμικού κράτους, για παράδειγμα, είναι η πλήρης αντικατάσταση των συνόρων που διαμορφώθηκαν από το σχέδιο Sykes-Picot με το όραμά του για μια επανίδρυση του χαλιφάτου στην περιοχή. Επιπλέον, η κριτική των πραγματικών συνόρων ήταν σχεδόν καθολική. Οι ευθείες γραμμές του σχεδίου Sykes-Picot αρχικά προσπάθησαν να διαιρέσουν τον αραβικό κόσμο βάσει της θρησκείας. Χριστιανοί και Δρούζοι στο Λίβανο, Εβραίοι στην Παλαιστίνη, Σιίτες Μουσουλμάνοι στην κοιλάδα Μπεκάα μεταξύ του Λιβάνου και της Συρίας και σουνίτες μουσουλμάνοι στη Συρία. Δεν υπήρξε καμία εξέταση είτε του ευμεγέθους κουρδικού πληθυσμού, είτε των τεράστιων παγίδων, αφού δεν ελάμβανε υπόψη παράγοντες, όπως κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες. Σήμερα όμως το κουρδικό ζήτημα έχει λάβει διεθνείς διαστάσεις και οι ηγέτιδες δυνάμεις δείχνουν πλέον προς την κατεύθυνση προσπάθειας δημιουργίας κουρδικού κράτους. Αυτό όμως σημαίνει ότι η Τουρκία θα έχει εδαφικές απώλειες.
Ο λύκος στην αντάρα χαίρεται
Επειδή όπως λέει ο θυμόσοφος λαός «ο λύκος στην αντάρα χαίρεται» και πολύς λόγος γίνεται για επαναχαράξεις συνόρων, εμφανίστηκε ο Πρόεδρος της Τουρκίας για να αμφισβητήσει τις ικανότητες των Κεμαλιστών, αναφερόμενος για ήττα στη σύναψη της Συνθήκης της Λωζάννης, που υπεγράφη μεταξύ της Τουρκίας και των συμμάχων του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (της Βρετανίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας, της Ιαπωνίας, της Ελλάδας, της Σερβίας και της Ρουμανίας) το 1923, όταν έληξε ο λεγόμενος Πόλεμος της Ανεξαρτησίας των Τούρκων, και με αυτήν αχρηστεύτηκε η συνθήκη των Σεβρών που είχε επιβληθεί στην οθωμανική κυβέρνηση μετά την ήττα των Τούρκων στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτή χάραξε τα νέα σύνορα της Τουρκίας και είναι η συνθήκη που καθορίζει και τα σύνορα με την Ελλάδα. Υπογράφηκε στις 24 Ιουλίου, του 1923, από τον Ismet Inonu, ο οποίος αργότερα διαδέχθηκε τον Mustafa Kemal Ataturk ως Πρόεδρος. Θεωρείται ότι εξασφάλισε το θεμέλιο της σύγχρονης Τουρκικής Δημοκρατίας. Η Συνθήκη αναγνώρισε τα όρια της Τουρκίας, καθώς και τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες οι μη μουσουλμανικές μειονότητες θα ζουν στη νέα τουρκική Δημοκρατία.
Ενεργοποίηση της συνθήκης της Βιέννης;
Μια ακόμη συνθήκη για την οποία δεν γίνεται καμία μνεία είναι η από της 23 Μαΐου 1969, σύμβαση της Βιέννης περί του Δικαίου των Συνθηκών, όπου υφίσταται τμήμα περί «ΛΗΞΕΩΣ ΚΑΙ ΑΝΑΣΤΟΛΗΣ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ». Με λίγα λόγια, βάσει της αναφερομένης συνθήκης, μπορεί ο Πρόεδρος της Τουρκίας να ζητήσει ενεργοποίηση λήξης της συνθήκης της Λωζάνης, εφόσον οι αντικειμενικές συνθήκες έχουν πλέον αλλάξει και ο διεθνής παράγων το αποδεχτεί, πιέζοντας βέβαια ποιον άλλον... τον ελληνισμό. Με αυτό το στρατήγημα (ανατολίτικο παζάρι), εκτιμάται ότι προσπαθεί ο Τούρκος Πρόεδρος, Recep Tayyip Erdogan, να λάβει κάποιο αντάλλαγμα στην Κύπρο, στο Αιγαίο και πιθανώς στη Μοσούλη και το Κιρκούκ, αφού πιθανόν θα έχει απώλειες λόγω της επίλυσης του κουρδικού ζητήματος και να μην αμφισβητηθεί στο εσωτερικό της Τουρκίας.
Συμπεράσματα
Ως αποτέλεσμα, η διάλυση της συμφωνίας Sykes-Picot ήταν δεδομένη πριν τη σύγκρουση της Συρίας.
Η εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ (και η επακόλουθη κατάτμηση σε τρεις περιοχές), η ταχεία ανάπτυξη της Hezbollah στο Λίβανο και η κατάρρευση ορισμένων κρατών (π.χ. Λιβύη και Υεμένη) ήταν όλα σαφείς ενδείξεις ότι το υπάρχον σύστημα είχε αποτύχει και τα σύνορα θα επαναχαραχθούν.
Η συνθήκη της Λωζάννης, για την οποία ο Πρόεδρος της Τουρκίας έκανε μνεία ότι δεν είναι ικανοποιημένος από τους όρους της, έχει διπλή ανάγνωση. Η πρώτη είναι ότι θεωρεί τον εαυτό του ως ανώτερο ηγέτη από τον Kemal και με την αναφορά του αυτή πιστεύει ότι υποβαθμίζει τους κεμαλιστές, και η δεύτερη είναι η πάγια θέληση των Τούρκων για αναθεώρηση, είτε διοικείται από Κεμαλιστές, είτε Ισλαμιστές.
Η Ελλάδα πρέπει να εργασθεί σοβαρά στο διαμορφούμενο διεθνές σύστημα για την επίτευξη των στόχων εξωτερικής πολιτικής της. Να πάψει να βλέπει περιορισμούς παρά ευκαιρίες στη χρήση του τρέχοντος συστήματος για την προώθηση των συμφερόντων της. Η διεθνής συμπεριφορά μας να έχει ιδεολογικό πρόσημο όπως θα όφειλε, να εφαρμόζει εξωτερική πολιτική που να αποσκοπεί στην απόκτηση ισχύος, να προσπαθεί να σφυρηλατεί την εξισορρόπηση των συνασπισμών και να εφαρμόσει μοντέλα για την οικονομική ανάπτυξη και την ασφάλεια που της επιβάλουν το εθνικό συμφέρον και μόνον αυτό.
* Ο κ. Δημήτρης Τσαϊλάς είναι Υποναύαρχος ΠΝ ε.α.
