Του Ανδρέα Ματζάκου*
Η Συρία αποτελεί παραδοσιακό σύμμαχο της Ρωσίας στον χώρο της Μέσης Ανατολής, από την εποχή της ΕΣΣΔ (Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών). Η υποστήριξη της Ρωσίας με την έναρξη της κρίσεως το 2011 δεν ήταν τόσο εμφανής. Όσο βάθαινε η κρίση, τόσο η υποστήριξη της Ρωσίας στο καθεστώς Άσαντ γινόταν και πιο εμφανής, αλλά σε διπλωματικό και μόνο επίπεδο. Τον Σεπτέμβριο, όμως, η υποστήριξη αυτή έλαβε και στρατιωτική μορφή, αφού η Ρωσία ξεκίνησε να πλήττει δυνάμεις και στόχους του Ισλαμικού Κράτους (ΙΚ), όπως η ίδια διατείνεται.
Το άρθρο εξετάζει τους λόγους για τους οποίους η Ρωσία επέλεξε να εμπλακεί στην κρίση με χρήση της στρατιωτικής της ισχύος, καθώς και το γιατί τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Οι δε λόγοι αυτοί δεν μπορούν να ανακαλυφθούν παρά μόνον με την αναζήτηση του πολιτικού σκοπού που επέβαλε την αποστολή ρωσικών δυνάμεων στη Συρία.
Η θέση που εκφράζει το άρθρο είναι ότι η Ρωσία ενεπλάκη στρατιωτικά στην κρίση, όταν η επιβίωση του καθεστώτος απειλούνταν πλέον από τις στρατιωτικές δυνάμεις των αντιφρονούντων. Η Ρωσία έχει δευτερεύοντα συμφέροντα στη Συρία, με την έννοια ότι δεν κινδυνεύει η επιβίωση της αν χαθεί το καθεστώς Άσαντ, αλλά επιθυμεί είτε τη διατήρηση του Άσαντ στην εξουσία, είτε την επιβίωση του καθεστώτος σε μια Συρία έστω και μικρότερη στη μετά Άσαντ εποχή, ώστε να επηρεάζει τις αποφάσεις της εξωτερικής πολιτικής της χώρας. Η δε επιβίωση του καθεστώτος προϋποθέτει την εξασφάλιση του χώρου στον οποίο διαβιεί η μειονότητα των Αλαουιτών, χώρος ο οποίος είναι και απαραίτητος για την κάλυψη του λιμένος της Ταρσού και της αεροπορικής βάσεως στη Λαττάκεια.
Στο άρθρο αναλύονται οι βάσεις των δεσμών Συρίας-Ρωσίας, γίνεται μια σύντομη αναδρομή στην εξέλιξη της κρίσεως, περιγράφεται ο πολιτικός σκοπός της στρατιωτικής εμπλοκής της Ρωσίας και αναφέρονται οι στόχοι που προσπαθεί να επιτύχει η Ρωσία με τα χρησιμοποιούμενα από αυτήν στρατιωτικά μέσα, προκειμένου να επιτύχει τον στρατιωτικό σκοπό της εμπλοκής της. Τα άρθρο καταλήγει μ' έναν σύντομο επίλογο.
Βάση για τους δεσμούς ΕΣΣΔ/Ρωσίας - Συρίας
Οι ουσιαστικοί δεσμοί της Συρίας με την τότε Σοβιετική Ένωση ξεκινούν τη δεκαετία του 1950, όταν η Συρία πιέστηκε για να συμμετάσχει στο Σύμφωνο της Βαγδάτης του 1955, μια συμμαχία για την ανάσχεση της επέκτασης της τότε Σοβιετικής Ενώσεως, στην οποία ενεργό ρόλο έπαιζε η Τουρκία.
Η Συρία, όντας απομονωμένη από τα άλλα αραβικά κράτη, προσέφυγε στην αναζήτηση εξοπλισμών από την ΕΣΣΔ, προκειμένου να αντιμετωπίσει πιθανή σύγκρουση με το Ισραήλ. Η σύναψη συμβολαίων για αγορά όπλων από την ΕΣΣΔ δημιούργησε τη βάση για εξάρτηση της Συρίας από την ΕΣΣΔ σε στρατιωτικό-οικονομικό επίπεδο, αλλά και την ανάγκη στην ΕΣΣΔ να την υποστηρίζει διπλωματικά.
Πλέον αυτού, η ΕΣΣΔ ανέλαβε την ανάπτυξη των συριακών δυνατοτήτων για εξόρυξη πετρελαίου, την παραγωγή ηλεκτρικής ενεργείας, την εγκατάσταση αρδευτικών συστημάτων και τη δημιουργία έργων υποδομής. Το 1971, συμφώνησαν η τότε ΕΣΣΔ να εγκαταστήσει ναυτική βάση στην Ταρσό, η οποία και από τότε υπήρξε συνεχώς βάση ανεφοδιασμού πλοίων της ΕΣΣΔ και της Ρωσίας στη συνέχεια, στη Μεσόγειο.
Από την αρχή της κρίσεως, τίποτα δεν προοιώνιζε την αποστολή ρωσικών στρατευμάτων στη Συρία. Η Ρωσία μπορούσε με χρήση της διπλωματίας να υποστηρίζει τα συμφέροντα της στη Συρία, αφού σε τέσσερα ψηφίσματα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών από τον Οκτώβριο του 2011 μέχρι σήμερα, τα οποία επιζητούσαν καταδίκη του καθεστώτος και επιβολή κυρώσεων στη Συρία, άσκησε βέτο.
Εξέλιξη εξεγέρσεως
Η εξέγερση ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2011 από την πόλη Ντερά, νοτίως της Δαμασκού (Χάρτης 1) και εξαπλώθηκε γρήγορα στην υπόλοιπη Συρία. Ο Άσαντ διέταξε τη σύμπτυξη του στρατού του στα στρατόπεδα των μεγάλων πόλεων και κυρίως αυτών που ενώνει ο αυτοκινητόδρομος Μ5, από τη Δαμασκό μέχρι το Χαλέπι (Χάρτης 1).
Το κενό που δημιουργήθηκε στην ασφάλεια της ενδοχώρας έσπευσαν να καλύψουν οι διάφορες ένοπλες ομάδες αντιφρονούντων, υπολογίζονται άνω των χιλίων, αλλά και το Ισλαμικό Κράτος, το οποίο, εισβάλλοντας από το Ιράκ κατά μήκος του άξονα Μοσούλη (στο Ιράκ) - Αζ Ζουρ - Ράκκα, δημιούργησε ένα ενιαίο Ισλαμικό Κράτος στα εδάφη του Ιράκ και της Συρίας. Τον Μάρτιο του 2015, το ισλαμικό μέτωπο Τζαμπάτ αλ-Νούσρα, που θεωρείται παρακλάδι της Αλ Κάιντα, καταλαμβάνει τη στρατηγικής σημασίας πόλη Ιντλίμπ. Από την περιοχή της Ιντλίμπ, όσο εξασθενούσε η αντίσταση των δυνάμεων του καθεστώτος, άρχισαν να κινδυνεύουν οι παραλιακές πόλεις Λαττάκεια και Ταρσός.
Το Ιράν έσπευσε σε ενεργότερη εμπλοκή με αποστολή και ανδρών από μονάδες της επίλεκτης δυνάμεως Κουντς, που διοικεί ο στρατηγός Κασσέμ Σολεϊμάνι, ο οποίος φαινόταν όλο και πιο πολύ στο παραλιακό μέτωπο να συντονίζει ο ίδιος τις επιχειρήσεις.
Ο κίνδυνος που δημιουργήθηκε για την ευρύτερη περιοχή που κατοικούν Αλαουίτες, στις μεγάλες πόλεις που συνδέει ο αυτοκινητόδρομος Μ5 και στην παραλιακή ζώνη, περιοχή στην οποία κατοικεί το 35% του πληθυσμού της Συρίας, αλλά και η ενεργότερη συμμετοχή του Ιράν στην κρίση, έφεραν τη στρατιωτική εμπλοκή της Ρωσίας.
Πολιτικός σκοπός στρατιωτικών επιχειρήσεων της Ρωσίας
Πιθανή κατάληψη της περιοχής δυτικά του αυτοκινητοδρόμου Μ5 από αντιφρονούντες θα έθετε σε κίνδυνο τη μακροχρόνια ρωσική επιρροή στη Συρία, ή ίσως και να έφερνε το τέρμα της. Άρα η Ρωσία είχε συμφέρον για άμεση ενίσχυση του καθεστώτος Άσαντ με τη στρατιωτική της ισχύ, ώστε, διαθέτοντας εκείνο χερσαίες δυνάμεις, να μην επιτρέψει την κατάληψη των πόλεων της αστικής ραχοκοκαλιάς της Συρίας, να εξασφαλίσει επαρκή χώρο για την κάλυψη της ναυτικής βάσεως στην Ταρσό και του αεροδρομίου στην Λαττάκεια και να ενδυναμώσει τον Άσαντ ώστε να μην υποκύπτει σε πιέσεις για παραχωρήσεις σε διεθνές επίπεδο. Η Ρωσία μπορούσε να περιοριστεί στην προσβολή στόχων από θαλάσσης και αέρος, σε συντονισμό με επιχειρούντα από την ξηρά τμήματα.
Πλέον αυτού, ο υποχρεωτικός συντονισμός της Ρωσίας με τις δυνάμεις που έχει αναπτύξει και το Ιράν δημιουργεί μια de facto Ρωσο-ιρανική συμμαχία, απαραίτητη για την εξισορρόπηση της αμερικανικής επιρροής στην περιοχή.
Επέμβαση της Ρωσίας
Μεταξύ της 4ης και της 15ης Σεπτεμβρίου, η Ρωσία ανέπτυξε στο αεροδρόμιο της Λαττάκειας χερσαίες δυνάμεις, αποτελούμενες από 6 άρματα μάχης (T-90), 26 Τεθωρακισμένα Οχήματα Μεταφοράς Προσωπικού (ΤΟΜΑ BTR-82A), 15 Πυροβόλα, 4 Επιθετικά και 4 Μεταφορικά Ελικόπτερα, 200 Πεζοναύτες και 4 Αεροσκάφη Su-27.
Βεβαίως το ερώτημα που τίθεται είναι: «Είναι αρκετές οι δυνάμεις που ανέπτυξε η Ρωσία για την επίτευξη του πολιτικού της σκοπού;» Η απάντηση είναι όχι. Τα μέσα που ανέπτυξε είναι προφανές ότι επαρκούν μόνο για την κάλυψη του αεροδρομίου της Λαττάκειας, από το οποίο επιχειρούν κάποια αεροσκάφη και τα ελικόπτερα για αποστολές έρευνας και διάσωσης, και της βάσεως στην Ταρσό. Από τα ελικόπτερα αυτά ήδη χάθηκε ένα στη διάσωση του ενός εκ των δυο πιλότων που κατέρριψαν τα τουρκικά F-16.
Από 30 Σεπτεμβρίου, η Ρωσία ξεκίνησε την προσβολή στόχων του ΙΚ, με πυραύλους από πλοία που έπλεαν στη Μαύρη Θάλασσα και αεροπορικούς βομβαρδισμούς. Στον Χάρτη 2 φαίνονται με κόκκινο χρώμα οι στόχοι που επλήγησαν από τη Ρωσία στο διάστημα από 30 Σεπτεμβρίου έως 12 Οκτωβρίου 2012.
Είναι σαφές ότι το μεγαλύτερο μέρος των πληγέντων στόχων βρίσκεται νοτίως της πόλεως Ιντλίμπ. Σκοπός είναι η προώθηση των κυβερνητικών στρατευμάτων προς ανακατάληψη της πόλεως Ιντλίμπ σε πρώτο χρόνο και του Χαλεπίου σε δεύτερο.
Παραμονή του Άσαντ στην εξουσία, ή του καθεστώτος του χωρίς τον ίδιο στην προεδρία, θα σημαίνει τη συνέχιση της επιρροής της Ρωσίας στις αποφάσεις εξωτερικής πολιτικής της Συρίας. Ο στόχος αυτός της Ρωσίας επιτυγχάνεται ακόμα και στην περίπτωση που προκύψει μια μικρότερη Συρία, στην όποια διπλωματική διευθέτηση της κρίσεως ακολουθήσει τον εμφύλιο σπαραγμό.
Η επέμβαση της Ρωσίας στη Συρία αύξησε το γόητρο της στο διεθνές σύστημα και απέδειξε στον αραβικό κόσμο ότι μπορεί να είναι ένας αξιόπιστος σύμμαχος. Και γιατί είναι σημαντικό το γόητρο για ένα κράτος; Διότι έχει να κάνει με την αξιοπιστία της ισχύος του, είναι δε αυτό το γόητρο, παρά η ισχύς, το καθημερινό νόμισμα των διεθνών σχέσεων, όπως γράφει ο Robert Gilpin.
Όλα αυτά τα κέρδη για τη ρωσική διπλωματία με την ανάπτυξη στρατιωτικών δυνάμεων στη Συρία κρύβονται πίσω και από τη μη αντίδραση με στρατιωτικό τρόπο στην πρόσφατη κατάρριψη του ρωσικού Su-24, από την Τουρκία.
* Ο Ανδρέας Ματζάκος είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΣΞ και κατέχει MSc στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές από το Πάντειο Πανεπιστήμιο.
