Γιώργος Φιντικάκης

Η σύγχυση που επικρατεί για τις πληρωμές ρωσικού αερίου σε ρούβλια δείχνει πόσο εύθραυστο είναι το ενιαίο μέτωπο των Ευρωπαίων μπροστά στην τακτική διχασμού του Β. Πούτιν. Το αλαλούμ είναι πασιφανές και η ΕΕ έχει ευθύνες για αυτή την εικόνα. Από τη μια κοινοτικοί αξιωματούχοι επιμένουν ότι υπάρχει συμφωνία των χωρών μελών πως δεν θα πληρώσουν σε ρωσικό νόμισμα, από την άλλη, ευρωπαϊκές εταιρείες έχουν ανοίξει λογαριασμούς στην Gazprombank, ακολουθώντας όσα ορίζει το διάταγμα Πούτιν.

Αντιμέτωπη με δύο μεγάλα ζητήματα, την επάρκεια και τις τιμές, βρίσκεται η κυβέρνηση στο σενάριο που η Ελλάδα προστεθεί στη λίστα των χωρών, όπου η Μόσχα κόψει τις ροές. Το ένα αφορά την τροφοδοσία σε αέριο, που κατά 45% καλύπτεται από τη Ρωσία. Κυβερνητικές πηγές διαβεβαιώνουν ότι στην παρούσα φάση, λόγω πτώσης της ζήτησης, η κατάσταση είναι διαχειρίσιμη ακόμη και αν η Ελλάδα έχει την τύχη της Πολωνίας και της Βουλγαρίας.

Το χρονικό μιας προαναγγελθείσας αποχώρησης αποτελεί η ανακοίνωση της Total ότι αποσύρεται από τα δύο θαλάσσια τεμάχια της Κρήτης. Καιρό τώρα, οι Γάλλοι είχαν αποφασίσει να επικεντρωθούν σε περιοχές με διαπιστωμένα κοιτάσματα, δηλαδή σε χαμηλότερου ρίσκου επενδύσεις απ' ότι η Ελλάδα. Ίσως, αν τα προηγούμενα χρόνια, είχε τρέξει ταχύτερα η αξιοποίηση υδρογονανθράκων, χωρίς κωλύματα και προσφυγές, η Total να είχε προλάβει να κάνει σεισμικά στην Κρήτη και σήμερα να είχε στα χέρια διαφορετικά δεδομένα, τα οποία θα την έκαναν να λάβει διαφορετικές αποφάσεις.

Βασικό είναι πλέον το δυσμενές σενάριο για την οικονομία, δηλαδή να τραβήξει ο πόλεμος μέχρι το καλοκαίρι. Σε αυτό, σύμφωνα με το ΙΟΒΕ, ο φετινός πληθωρισμός μπορεί να κλείσει λίγο κάτω του 8%, ενώ η ανάπτυξη θα διαμορφωθεί στο 2,5%-3%, έναντι 5% των αρχικών προβλέψεων. Σωσίβιο, η συνέχιση των μέτρων στήριξης και οι καλές σχετικά επιδόσεις του τουρισμού, του οποίου τα έσοδα αναμένονται στο 70%-75% του 2019.

Το μοντέλο πάνω στο οποίο δουλεύει η κυβέρνηση είναι να επιστρέψουν τα τιμολόγια ρεύματος στα προ κρίσης επίπεδα. Ο στόχος είναι, μέσω της επιβολής πλαφόν, οι τιμές να υποχωρήσουν στα μέσα επίπεδα του α' εξαμήνου του 2021. Το πλαφόν θα μπαίνει στην τιμή χονδρικής και το κράτος θα καταβάλει ως επιδότηση στους ηλεκτροπαραγωγούς τη διαφορά μέχρι το κόστος παραγωγής τους. Το πως θα χρηματοδοτηθεί το σχέδιο, από που δηλαδή θα βρεθούν τα τουλάχιστον 4 δισ. που απαιτούνται, τελεί υπό αναζήτηση.

Το κακό της παρελθόν επιχειρεί να ξορκίσει η χώρα, βάζοντας στόχο με fast track διαδικασίες να έχει εντός του 2023 καθαρή εικόνα ως προς το αν υπάρχουν ή όχι εκμεταλλεύσιμα οικονομικά κοιτάσματα σε θάλασσες και ξηρά. Αυτό σημαίνει ότι το ελληνικό κράτος θα πρέπει να παραμερίσει γραφειοκρατικές διαδικασίες, να εκδώσει ταχύτατα άδειες, να ξεπεραστούν οι βέβαιες προσφυγές στο ΣτΕ, ώστε έως τον Μάρτιο του 2023 να έχει ολοκληρωθεί ο πρώτος γύρος των σεισμικών ερευνών και στις έξι περιοχές.

Οι φόβοι ότι ο πόλεμος θα διαρκέσει καιρό, μαζί του και η ενεργειακή κρίση, αλλάζουν τον σχεδιασμό της χώρας, ανεβάζουν καθημερινά τον λογαριασμό και σπρώχνουν σε ολοένα και πιο «ακριβές» λύσεις. Η κοινοτική υποχρέωση, να έχουμε αποθηκεύσει έως τη 1η Νοεμβρίου αποθέματα φυσικού αερίου, ίσα με το 15% της ετήσιας εθνικής κατανάλωσης, για λόγους ασφάλειας απέναντι στο ενδεχόμενο διακοπής των ρωσικών ροών, είναι μια από αυτές.

O λιγνίτης δεν επανέρχεται στο ενεργειακό μείγμα της χώρας, η επιστράτευση του είναι προσωρινή και το πάλαι ποτέ εθνικό μας καύσιμο δεν αποτελεί τη λύση για να πέσουν οι τιμές στο ρεύμα. Η παράταση λειτουργίας των λιγνιτικών μονάδων της ΔΕΗ, ενδεχόμενο που άφησε ανοικτό από την Κοζάνη ο πρωθυπουργός, εφόσον απαιτηθεί από τις εξελίξεις στο μέτωπο των τιμών, δεν ανατρέπει το χρονοδιάγραμμα της απολιγνιτοποίησης, ούτε φυσικά τη στρατηγική απόφαση μετάβασης στις ΑΠΕ.

Στο τραπέζι μπαίνει και επίσημα το ενδεχόμενο παράτασης της λειτουργίας των λιγνιτικών μονάδων της ΔΕΗ, πέραν των χρονοδιαγραμμάτων του αρχικού πλάνου απόσυρσης, λόγω των κινδύνων που συνεπάγεται η ενεργειακή κρίση, η αβεβαιότητα ως προς τη διάρκεια του πολέμου και η εκρηκτική πορεία των τιμών στο φυσικό αέριο. Το θέμα άνοιξε από την Κοζάνη ο ίδιος ο πρωθυπουργός.

Τέσσερα διαφορετικά σενάρια υπάρχουν στην ενεργειακή αγορά για την πορεία των τιμών στο ρεύμα, ανάλογα με τη χρονική διάρκεια του πολέμου στην Ουκρανία και τις συνακόλουθες εξελίξεις στο φυσικό αέριο, του βασικού παράγοντα κόστους για την παραγωγή ηλεκτρισμού. Σε κανένα από αυτά, οι τιμές δεν επανέρχονται στα προ κρίσης επίπεδα. Ούτε καν σε εκείνα προ πανδημίας, του 2019. Στο «καλό» μάλιστα σενάριο, η τιμή χονδρικής του ρεύματος διατηρείται 160% υψηλότερα από τα περσινά επίπεδα.

Κατακόρυφη αύξηση της παραγωγής λιγνίτη προβλέπει το σχέδιο της ΔΕΗ με στόχο να ενισχυθεί η άμυνα της χώρας απέναντι στο σενάριο διακοπής του ρωσικού φυσικού αερίου. Στόχος, η αύξηση της παραγωγής λιγνίτη κατά 43%, φτάνοντας ακόμη και στους 15 εκατ. τόνους έναντι των 10,5 εκατ. τόνων σήμερα, ώστε η πλεονάζουσα λιγνιτική ενέργεια να μπορέσει να καλύψει μέρος του κενού. Οι 7 λιγνιτικές μονάδες της ΔΕΗ θα αυξήσουν την παραγωγή ενέργειας στις 6,5 TWh το χρόνο έναντι 4,5 TWh του αρχικού σεναρίου.

Ένας υβριδικός πόλεμος σε πλήρη εξέλιξη. Ο ωμός εκβιασμός του Β. Πούτιν ότι από αύριο η Ευρώπη θα πληρώνει σε ρούβλια το φυσικό αέριο αναζωπυρώνει σενάρια τρόμου για τις τιμές και για την επάρκεια, ειδικά για τις πιο εξαρτημένες ενεργειακά από τη Ρωσία χώρες. Οι ενεργειακές αγορές τηρούν στάση αναμονής, αφού οι πληρωμές θα συνεχίσουν να γίνονται σε ευρώ, αλλά και επειδή δυσκολεύονται να δεχτούν ότι η Μόσχα θα δεχτεί να χάσει τα 800 εκατ. δολάρια που εισπράττει ημερησίως.

Σενάριο ομαλής τροφοδοσίας της χώρας χωρίς την παραμικρή προμήθεια ρωσικού φυσικού αερίου από τον επόμενο μήνα, εξετάζει η κυβέρνηση. Αν και νωρίτερα το Κρεμλίνο αναδιπλώθηκε, εντούτοις ο κόκκινος συναγερμός και οι ρωσικές απειλές παραμένουν. Το ελληνικό σχέδιο αφορά τόσο την παρούσα συγκυρία, όσο και ευρύτερα την εξασφάλιση επάρκειας σε αέριο ενόψει του επόμενου χειμώνα. Τέσσερα είναι τα μέτρα που συζητώνται.

Η απόφαση της Ευρώπης να κόψει σταδιακά τον ομφάλιο λώρο με τη Μόσχα αποτινάσσοντας την εξάρτησή της από το ρωσικό φυσικό αέριο, και αντικαθιστώντάς το με αμερικανικό LNG, όπως και άλλες πηγές, ανατρέπει ένα status που ισχύει από τα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου. Βάζει τις βάσεις για απεξάρτηση από τη Ρωσία, στέλνει σαφές μήνυμα στο καθεστώς Πούτιν, ενώ μέσα από κοινές παραγγελίες υγροποιημένου αερίου με Κατάρ, Νορβηγία κι άλλους μεγάλους παραγωγούς, ανοίγει τον ανταγωνισμό σε νέους παίκτες, αποσκοπώντας να ρίξει τις τιμές.

Το σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν οι ΑΠΕ για την αντιμετώπιση της ενεργειακής ακρίβειας αναδεικνύει ξανά η πρόταση της Κομισιόν, που αποτελεί και πολιτική απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης, να επιβάλει έκτακτη εισφορά στα όποια υπερκέρδη των εταιρειών ηλεκτρισμού. Σε μια συγκυρία που κάποιοι επιχειρούν τεχνηέντως να δημιουργήσουν μια στρεβλή εικόνα, ότι δήθεν η στροφή προς τη πράσινη ενέργεια είναι εκείνη που τελικά πυροδοτεί την ενεργειακή κρίση, η συζήτηση για τη φορολόγηση των υπερκερδών αποδεικνύει το ακριβώς αντίθετο για τις ΑΠΕ.

Αύριο 24 Μαρτίου συμπληρώνεται ένας μήνας από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και οι πρώτες εκτιμήσεις για τις οικονομικές επιπτώσεις του πολέμου είναι τουλάχιστον αποθαρρυντικές. Μέσα σε μόλις τέσσερις εβδομάδες οι προβλέψεις για την ανάπτυξη υποβαθμίζονται κατά περίπου 2 ποσοστιαίες μονάδες και αυτό στο βασικό σενάριο, χωρίς δηλαδή να αξιολογείται πιθανή περαιτέρω κλιμάκωση του πολέμου και των κυρώσεων κατά της Ρωσίας.

Οι γενναίες επιδοτήσεις στο ρεύμα από μόνες τους δεν αρκούν. Για να πέσουν οι τιμές χρειάζεται ένα ευρωπαϊκό «μπαζούκας», που θα στείλει άμεσα, ανάλογο σήμα στις ενεργειακές αγορές. Το δείχνουν τα σενάρια για την πορεία των τιμών. Στο «καλό», από 3,5 δισ. ευρώ που ήταν το προ κρίσης ετήσιο κόστος για ρεύμα στη χονδρική, φέτος θα φτάσει τα 4,5 - 5,5 δισ. Στο δεύτερο, θα χρειαστεί να καταβάλουμε 7- 8 δισ. και στο καταστροφικό, κάπου μεταξύ 11 και 14 δισ. ευρώ.

Ένα νέο ενεργειακό δόγμα, με ταχύτατη μείωση πριν το 2030 των εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου, υποκατάστασή του από μαζικές εισαγωγές LNG μέσω ΗΠΑ και Κατάρ, συνδυαστικά με νέες επενδύσεις σε terminals ανά την Ευρώπη και ταχύτερη στροφή στην πράσινη ενέργεια, παρουσιάζει σήμερα η Κομισιόν. Το πόσο ρεαλιστική είναι μια τόσο ταχεία ενεργειακή απεξάρτηση από τη Ρωσία, όπως και σε ποια σενάρια στηρίζεται το σχέδιο, είναι κάτι που θα φανεί.

Η μεταφορά ρωσικού και ουκρανικού σιταριού που αντιπροσωπεύουν το 33% των παγκόσμιων εξαγωγών έχει διακοπεί. Με κλειστά τα λιμάνια στην Αζοφική Θάλασσα, αδύνατη τη ναυσιπλοΐα για τα εμπορικά πλοία και μεγάλες ποσότητες σιτηρών εγκλωβισμένες σε αποθήκες εντός της εμπόλεμης ζώνης στην Ουκρανία, οι τιμές θυμίζουν τρενάκι του τρόμου. Το δείχνει η αύξηση 34% μέσα σε λιγότερο από μια εβδομάδα.

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, την οποία σημειωτέον χρηματοδοτεί ο ίδιος ο ευρωπαίος καταναλωτής μέσω του ολοένα και ακριβότερου φυσικού αερίου που πληρώνει στην Gazprom, παγιώνει - άγνωστο για πόσο καιρό - υψηλά επίπεδα για τις τιμές. Ανεξάρτητα, του αν τερματισθούν σύντομα οι συγκρούσεις, και πάλι, η εισβολή, συνδυαστικά με άλλους παράγοντες, όπως το πάγωμα στο Nord Steam2 και τις βαθιές στρεβλώσεις στην ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας, διαμορφώνουν τιμές σε υψηλά επίπεδα για πολλούς μήνες. «Να είμαστε έτοιμοι για σημαντικές αναταράξεις στην αγορά ενέργειας», δήλωσε νωρίτερα ο πρωθυπουργός.