Γιάννης Στεφανίδης

Δεν θα ήταν υπερβολή αν χαρακτηρίζαμε το τουρκικό έθνος ως το στενότερα συνυφασμένο με τη δική μας εθνική ταυτότητα. Σε διαδοχικές φάσεις της Ιστορίας, η -συνήθως αρνητική- εικόνα του «Τούρκου» χρησίμευσε προκειμένου να καταστεί διαυγέστερη -και θετικότερη- η δική μας ταυτότητα.

Με αφορμή την τρέχουσα οικονομική κρίση, πλήθος είναι οι αναφορές και οι παραλληλισμοί με ανάλογες καταστάσεις στο παρελθόν, συνήθως σε μια προσπάθεια να αντληθούν χρήσιμα διδάγματα. Στο πεδίο αυτό, η συνεισφορά των ιστορικών μοιάζει αυτονόητη, έστω και αν η παρουσία τους στο περιβάλλον που διαμορφώνουν τα ΜΜΕ είναι μάλλον περιορισμένη.

Η 20ή Ιουνίου είναι επέτειος της Συμφωνίας των Αθηνών του 1947, για την παροχή αμερικανικής βοήθειας στην Ελλάδα. Η συμφωνία αυτή ήρθε ως επακόλουθο του «Δόγματος Τρούμαν», της απόφασης δηλαδή της Ουάσιγκτον να παρέμβει με μέσα κυρίως μη στρατιωτικά προκειμένου να αναχαιτίσει την επέκταση του κομμουνισμού και της σταλινικής αυτοκρατορίας σε κρίσιμες περιοχές της υδρογείου.

Πλησιάζει η επέτειος της ημέρας κατά την οποία, πριν από 73 χρόνια, ο υπουργός Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών, ο στρατηγός Τζορτζ Μάρσαλ, διακήρυξε την πρόθεση της κυβέρνησής του να βοηθήσει τις χώρες της γηραιάς ηπείρου, που είχαν υποφέρει από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, να σταθούν στα πόδια τους.

Πριν από τρία τέταρτα του αιώνα, οι ηττημένες γερμανικές δυνάμεις συνθηκολογούσαν με τους Συμμάχους. Έκτοτε, η 8η Μαΐου γιορτάζεται ευρέως ως «ημέρα της νίκης στην Ευρώπη»· μιας νίκης ποτισμένης με το αίμα εκατομμυρίων ανθρώπων. Μιας νίκης που δεν σήμανε αυτονόητα την επικράτηση της ειρήνης ή της δημοκρατίας.

Το καθεστώς θα διαρκούσε έως ότου αντιμετωπιζόταν η «έκδηλος απειλή» που επικαλέστηκαν οι πρωτεργάτες του. Εκεί κάπου σταματούν οι όποιες αναλογίες με την κατάσταση που βιώνουμε εν μέσω μιας πανδημίας. Όσοι σήμερα επικαλούνται τις αναλογίες αυτές για να προβούν σε παραλληλισμούς είναι οι ίδιοι που το 2010-14 υιοθετούσαν το ανιστόρητο σύνθημα «Η Χούντα δεν τελείωσε το '73»!

Για τους ανθρώπους παλαιότερων εποχών η απλούστερη ερμηνεία για τις πανδημίες ήταν η Θεία Δίκη. Ταυτόχρονα, τους ωθούσαν να αναζητούν διέξοδο και παρηγοριά σε θεωρίες συνωμοσίας, στοχοποιώντας μια ιδιαίτερη κατηγορία συνανθρώπων: άπορους, αιρετικούς, Εβραίους, μειονότητες, μετανάστες, αλλά και τις ελίτ. Τι άλλαξε σήμερα;

Εδώ και μερικές εβδομάδες, η ανθρωπότητα, και μάλιστα το οικονομικά και τεχνολογικά πιο προηγμένο κομμάτι της, αντιμετωπίζει τις καταστροφικές συνέπειες μιας κρίσης χωρίς προηγούμενο στις δικές μας γενιές. Η πανδημία αφαιρεί ζωές, σφυροκοπά τα συστήματα υγείας και παραλύει την οικονομική δραστηριότητα.

Οι παραλληλισμοί που επιχειρούν οι Τούρκοι ιθύνοντες απευθύνονται στην εγχώρια κοινή γνώμη και στην «Ευρώπη». Η σχέση τους με την ιστορική πραγματικότητα είναι τόσο διάτρητη που δεν θα άξιζαν να σχολιαστούν, αν δεν ανακαλούσαν στη μνήμη τις συγγένειες ανάμεσα στις πρακτικές των Νεότουρκων και των αυτουργών του αληθινού Άουσβιτς.

Οι περιστάσεις είναι έκτακτες και η κατάσταση θα επιδεινωθεί προτού η διεθνής ανάκαμψη μάς σύρει και πάλι στην επιφάνεια. Ακριβώς αυτός ο έκτακτος χαρακτήρας των πραγμάτων δίνει στην κυβέρνηση μια μοναδική ευκαιρία: Να ανεβάσει στροφές και να λάβει μέτρα που ίσως προτιμούσε να αναβάλει.

Οι περισσότεροι συνάνθρωποί μας ενστικτωδώς συντάσσονται με το πλήθος και όχι με τη λογική. Ιδίως μπροστά στα δύσκολα, οπότε γινόμαστε πιο ευάλωτοι σε θεωρίες συνωμοσίας. Αντίθετα, ο επιστημονικός λόγος δεν τα πάει καλά με τις γενικεύσεις και τις βεβαιότητες.