Γιάννης Στεφανίδης

Από τη δεκαετία του 1970, όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις έχουν επιχειρήσει να πείσουν εταίρους, συμμάχους και τη λεγόμενη «διεθνή κοινότητα» για το μερίδιο ευθύνης που φέρει η Τουρκία για τις εντάσεις στο Αιγαίο. Τα ελληνικά επιχειρήματα είναι γνωστά και καλά θεμελιωμένα στο Διεθνές Δίκαιο. Αν όμως ο στόχος είναι να εκμαιεύσουμε διεθνή διπλωματική πίεση, ικανή να πείσει την τουρκική ηγεσία να εγκαταλείψει την απειλητική της συμπεριφορά, η εν λόγω τακτική μας έχει αποδώσει ελάχιστα.

Όταν, πριν από έναν αιώνα, ο Ελευθέριος Βενιζέλος διεκδικούσε τη δημιουργία της Ελλάδος «των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών», έδειχνε τη μεγάλη του εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του Ελληνισμού. Στην Ελλάδα του 1922-24 συνέρρευσαν 1.250.000 πρόσφυγες που προστέθηκαν σε «γηγενή» πληθυσμό πέντε, περίπου, εκατομμυρίων. Την ίδια περίοδο, η νέα Τουρκία καταμετρούσε πληθυσμό περί τα 13 εκατομμύρια. Έναν αιώνα αργότερα, ο δημογραφικός συσχετισμός μεταξύ των δύο χωρών έχει ανατραπεί δραματικά.

Η στόχευση των κυρώσεων ήταν να μειωθούν όσο το δυνατόν δραστικότερα τα έσοδα από το κυριότερο εξαγώγιμο προϊόν της Ρωσίας, δηλαδή τα ορυκτά καύσιμα, και, με τον τρόπο αυτό να πληγεί η δυνατότητα του Κρεμλίνου να χρηματοδοτεί τον ακήρυκτο πλην ανελέητο πόλεμο που διεξάγει σε βάρος της Ουκρανίας. Τρεις μήνες μετά, είναι αμφίβολο κατά πόσον οι δυτικές κυρώσεις στο πεδίο της ενέργειας έχουν προωθήσει τους αρχικούς στόχους.

Η Ελλάδα και η Φινλανδία μοιράζονται μια κοινή εμπειρία από την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου: Και οι δύο δοκίμασαν την επιθετικότητα μεγάλων δυνάμεων, της Ιταλίας και της Σοβιετικής Ένωσης, αντίστοιχα, τα ολοκληρωτικά καθεστώτα των οποίων θεωρούσαν τον πόλεμο και την κατάκτηση θεμιτές πρακτικές στις σχέσεις τους με άλλα, μικρότερα κράτη.

Τον Αύγουστο του 2019, αμέσως μετά την κατάργηση της διάταξης του «νόμου Γαβρόγλου» που συντηρούσε το λεγόμενο πανεπιστημιακό άσυλο, προέβλεπα από τις στήλες του Liberal τα μάλλον αυτονόητα: «Θα διεξαχθεί ένας αγώνας αντοχής...». Σχεδόν τρία χρόνια μετά, αυτό το ιδιότυπο bras de fer κορυφώνεται. Η απόφαση του ΣτΕ για τη συγκρότηση της πανεπιστημιακής αστυνομίας ανοίγει και τυπικά τον δρόμο ώστε η αντιμετώπιση της ανομίας στα ΑΕΙ να αλλάξει επίπεδο.

Στις 3 Ιουνίου, δύο μόλις ημέρες μετά τον τερματισμό της μάχης της Κρήτης, ο Έλληνας πρεσβευτής στη Μόσχα κλήθηκε επειγόντως στο σοβιετικό «Κομισαριάτο Εξωτερικών Σχέσεων». Εκεί, τού ανακοινώθηκε ότι η ΕΣΣΔ δεν αναγνώριζε πλέον την Ελλάδα ως ανεξάρτητο κράτος και διέκοπτε τις διμερείς διπλωματικές σχέσεις, με το αιτιολογικό ότι η χώρα μας είχε πλέον απωλέσει την κυριαρχία της.

Ο βαθύτερος λόγος για τον οποίον μια πολύ μεγάλη μερίδα Ελλήνων αντιμετωπίζει με συμπάθεια ηγέτες, όπως ο Πούτιν σήμερα, ο Μιλόσεβιτς ή ο Τσάβες χθες, ο Κάστρο ή ο Νάσερ προχθές, ανάγεται στο γεγονός ότι τα πρόσωπα αυτά εμφανίζονται να ορθώνουν το ανάστημά τους απέναντι στη Δύση. Δεύτερο, αξιοπρόσεκτο, κοινό σημείο τους, αποτελεί η περιφρόνησή τους για τη δημοκρατία.

Το πρόβλημα της Ρωσίας του Πούτιν δεν περιορίζεται στην Ουκρανία. Το πρόβλημα είναι ότι εννοεί να ανασυστήσει σφαίρα επιρροής με στρατιωτικούς όρους. Για να το πετύχει, θα έπρεπε να κάμψει την αντίθεση ΗΠΑ και ΝΑΤΟ, είτε με μια συμφωνία, είτε εξουδετερώνοντας την Ουκρανία, προς γνώσιν και συμμόρφωσιν. Ο πόλεμος δεν γίνεται για να αποτραπεί η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ. Και μόνο η εθελούσια μετατροπή της σε Λευκορωσία θα είχε αποτρέψει την αιματηρή εξέλιξη που παρακολουθεί η υφήλιος.

Σήμερα ο Πούτιν έχει κατά νου όσους αμφισβητούν τη μονοκρατορία του και επιθυμούν τον εκδημοκρατισμό της χώρας. Ξεκίνησε, όμως, την κάθαρση με τη σύλληψη ενός από το περιβάλλον του, τον υποδιοικητή της Ρωσικής Εθνοφρουράς. Οι ομοιότητες με τον Στάλιν δεν σταματούν στην αυτοκάθαρση/εκκαθάριση. Η περιπέτειά του στην Ουκρανία θυμίζει από πολλές απόψεις τη σοβιετική επίθεση στη Φινλανδία. Παρά τις ομοιότητες, θεωρώ ότι ο Πούτιν δεν είναι Στάλιν, διότι, σε αντίθεση με τον «πατερούλη», ο σημερινός ένοικος του Κρεμλίνου παίρνει ρίσκα.

Τον Σεπτέμβριο του 1938, η Ευρώπη γνώριζε μεγάλη κρίση που δημιουργούσε την αίσθηση ότι μια ακόμα πανευρωπαϊκή ανάφλεξη ήταν προ των πυλών, είκοσι μόλις χρόνια από τον τερματισμό του Μεγάλου Πολέμου, του πιο αιματηρού και φρικώδους στην (έως τότε) Ιστορία της Γηραιάς Ηπείρου.

Μένει κανείς με την αίσθηση ότι «αρμόδιοι» και κοινωνία περιμένουμε να συμβεί «το μοιραίο» για να δούμε να λαμβάνονται δραστικά μέτρα. Και τέτοιο μέτρο, ας μη γελιόμαστε, είναι η αστυνόμευση με διάρκεια – όση απαιτηθεί για να εμπεδωθεί η πεποίθηση ότι το πανεπιστήμιο δεν είναι ξέφραγο αμπέλι. Αστυνόμευση σοβαρή από ειδικά εκπαιδευμένο και έμπειρο σώμα, τα μέλη του οποίου δεν θα κινδυνεύσουν να καταστούν σάκος του μποξ.

Οι περισσότεροι Έλληνες έχουν μάθει ότι από το απόγευμα της 17ης Νοέμβρη σταματά η κανονική ζωή στο κέντρο των μεγάλων πόλεων, τα καταστήματα κλείνουν νωρίς και τα οχήματα μετασταθμεύουν, τουλάχιστον, το επόμενο πρωί. Κατά πάσα πιθανότητα, έχουν πάψει να συγκινούνται από τις τηλεοπτικές εικόνες επεισοδίων μεταξύ αστυνομικών και μερικών εκατοντάδων νέων, καθώς αυτά επαναλαμβάνονται με τελετουργική ευλάβεια εδώ και δεκαετίες.

Η ελληνική εμπειρία επιβεβαιώνει ότι όσο μικρότερη είναι μια ομάδα διαμαρτυρομένων τόσο μεγαλύτερο θόρυβο επιδιώκει να προκαλεί. Ο θόρυβος αυτός της εξασφαλίζει μέσω των ΜΜΕ προβολή δυσανάλογη σε σχέση με την κοινωνική της βάση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η τρέχουσα διαμάχη με επίκεντρο το ελληνικό πανεπιστήμιο. Ο θόρυβος προέρχεται από μικρές ομάδες ακτιβιστών και από κόμματα της αντιπολίτευσης που στηρίζουν τα αιτήματα και τις μεθόδους τους.

Η ακαδημαϊκή μας ελευθερία, αλλά και η διοικητική λειτουργία των ελληνικών ΑΕΙ έχουν τεθεί υπό την αίρεση οργανωμένων μειοψηφιών που κατά καιρούς επιλέγουν το ελληνικό πανεπιστήμιο για να επιδοθούν σε επαναστατική γυμναστική εκ του ασφαλούς. Αυτές είναι οι «ελευθερίες» που αξίζει να υπερασπιστούμε;

Μια ματιά στην απόσταση που έχουμε διανύσει από κάθε προηγούμενη παγκόσμια κρίση (ιογενή ή ανθρωπογενή, αδιάφορο) ίσως μας πείσει ότι, όπου νάναι, και αυτό θα περάσει! Και σήμερα, περισσότερο από ποτέ, έχουμε την άνεση να κοιτάξουμε με μια δόση αισιοδοξίας το μέλλον, και μάλιστα το επίγειο και όχι πολύ μακρινό.

Αν η χρήση βίας κρίνεται απευκταία (ιδίως για το ασθενέστερο μέρος), τότε η όποια ειρηνική διευθέτηση αναπόφευκτα ενέχει το στοιχείο του συμβιβασμού. Η λέξη ξενίζει την πλειονότητα των πολιτών, στον βαθμό που έχουν γαλουχηθεί με την αντίληψη ότι η εξωτερική πολιτική της χώρας τους (οφείλει να) απηχεί απαράγραπτα εθνικά δίκαια, τα οποία, σύμφωνα με την τρέχουσα ορολογία, υπαγορεύουν «κόκκινες γραμμές».

Δεν θα ήταν υπερβολή αν χαρακτηρίζαμε το τουρκικό έθνος ως το στενότερα συνυφασμένο με τη δική μας εθνική ταυτότητα. Σε διαδοχικές φάσεις της Ιστορίας, η -συνήθως αρνητική- εικόνα του «Τούρκου» χρησίμευσε προκειμένου να καταστεί διαυγέστερη -και θετικότερη- η δική μας ταυτότητα.

Με αφορμή την τρέχουσα οικονομική κρίση, πλήθος είναι οι αναφορές και οι παραλληλισμοί με ανάλογες καταστάσεις στο παρελθόν, συνήθως σε μια προσπάθεια να αντληθούν χρήσιμα διδάγματα. Στο πεδίο αυτό, η συνεισφορά των ιστορικών μοιάζει αυτονόητη, έστω και αν η παρουσία τους στο περιβάλλον που διαμορφώνουν τα ΜΜΕ είναι μάλλον περιορισμένη.

Η 20ή Ιουνίου είναι επέτειος της Συμφωνίας των Αθηνών του 1947, για την παροχή αμερικανικής βοήθειας στην Ελλάδα. Η συμφωνία αυτή ήρθε ως επακόλουθο του «Δόγματος Τρούμαν», της απόφασης δηλαδή της Ουάσιγκτον να παρέμβει με μέσα κυρίως μη στρατιωτικά προκειμένου να αναχαιτίσει την επέκταση του κομμουνισμού και της σταλινικής αυτοκρατορίας σε κρίσιμες περιοχές της υδρογείου.

Πλησιάζει η επέτειος της ημέρας κατά την οποία, πριν από 73 χρόνια, ο υπουργός Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών, ο στρατηγός Τζορτζ Μάρσαλ, διακήρυξε την πρόθεση της κυβέρνησής του να βοηθήσει τις χώρες της γηραιάς ηπείρου, που είχαν υποφέρει από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, να σταθούν στα πόδια τους.