«Αυτήν την περίοδο, από την ΑΩ Εκδόσεις κυκλοφορεί το νέο μου βιβλίο «Το Κουρδικό Ζήτημα στον Ελληνικό Τύπο”. Είναι ό,τι έχω γράψει εδώ και τριάντα χρόνια ως δημοσιογράφος στην Ελλάδα – άρθρα, αναλύσεις, συνεντεύξεις. Χαίρομαι πολύ μ’ αυτό το βιβλίο γιατί είναι όλη μου η δουλειά μαζεμένη. Ήθελα όλα να είναι μαζεμένα, πώς απλώνει η κλώσα τα φτερά της και μαζεύει τα κλωσόπουλα; Τα ήθελα όλα εδώ για να αναμετριέμαι με τα χρόνια που πέρασαν, για να αναζητώ τα σωστά μου και τα λάθη. Για να θυμάμαι….» Θα πει στο Liberal.gr o Τζεμίλ Τουράν Μπατιντί γνωστός συγγραφέας, επίτιμος ακαδημαϊκός στη Διεθνή Ακαδημία των Επιστημών Τεχνολογίας, Εκπαίδευσης και Ανθρωπιστικών Επιστημών (Βαλένθια Ισπανία) κουβαλώντας πάντα στην καρδιά και στο έργο του την πατρίδα. Εξ ου και το πάθος του:
«Έχω συγγραφικές εμμονές, ευτυχώς. Θα ήθελα να γράψω και να εξηγήσω τις άγνωστες πτυχές του κουρδικού λαού. Να δώσω όσο μπορώ τα ιστορικά του βήματα. Με καμία τεχνική γραφής, παρά μόνο με τη δύναμή της. Να, για παράδειγμα θέλω να επικαιροποιήσω τον σπουδαίο Κούρδο συγγραφέα, ποιητή και φιλόσοφο Εχμεντέ Χανί (Ehmedê Xanî), που έζησε τον 16ο αιώνα και έγραψε το επικό ερωτικό δράμα Mem û Zîn. Αυτός ο σοφός Κούρδος από τότε έλεγε ότι η απελευθέρωση των Κούρδων θα γίνει μέσω του έθνους-κράτους. Η Δύση το διατύπωσε αυτό εκατό χρόνια αργότερα, με τη Γαλλική Επανάσταση.»
Και τα χαρμόσυνα νέα του:
«Μεταξύ αυτών των εμμονών μου ήταν και η “Ανθολογία Σύγχρονης Κουρδικής Ποίησης”. Ήθελα όσο τίποτα να συστήσω τους Κούρδους ποιητές... Η μετάφραση των ποιημάτων 19 ποιητών ήταν για μένα πραγματική τελετουργία, όπως με ρωτήσατε αρχικά. Τώρα προσπαθώ να μεταφράσω το έργο 20 ποιητριών».
Διαβάστε τον. Ο Τζεμίλ Τουράν Μπαζιντί μέσα από το λογοτεχνικό εργαστήρι του έχει να μας συστήνει μια πατρίδα, ένα πολιτισμό, έναν λαό.
Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα
- Κύριε Μπαζιντί, υπάρχει τελετουργία γραφής [συγκεκριμένος χώρος, χρόνος, συνήθειες] ή παντού μπορείτε να γράψετε εσείς;
Κατά βάση η τελετουργία γίνεται στο μυαλό μου. Γενικώς πάντως θέλω να προγραμματίζω την ημέρα μου. Αλλά πάντα υπάρχουν ανατροπές. Βέβαια είναι σημαντικό να γράφεις απερίσπαστος σε ένα ωραίο και ήρεμο περιβάλλον. Να βυθίζεσαι. Αυτό είναι μια πολυτέλεια που σπάνια την έχω. Αλλά σκέφτομαι ότι οι Κούρδοι ποιητές από τη μια κρατούσαν το όπλο και πολεμούσαν και από την άλλη το μολύβι και έγραφαν στην πρώτη ανάπαυλα. Πάντως το γράψιμο θέλει κυρίως χρόνο.
- Για να ξεκινήσετε μια ιστορία, χρειάζεστε πλάνο, να ξέρετε και την αρχή και το τέλος της, ή αρκούν μια εικόνα ή η αρχική φράση;
Τα βιβλία μου περιστρέφονται γύρω από τον ίδιο άξονα: τον κουρδικό λαό. Οι ταλαιπωρίες του, η αγνότητα των εθίμων του, η σκληρή καθημερινότητά του, η πλούσια ιστορία του. Αυτή είναι η έγνοια μου. Όλα τα μυθιστορήματά μου, η κάθε γραφή μου, τα άρθρα μου κινούνται γύρω από τους Κούρδους. Αυτός ο λαός έζησε και ζει συνταρακτικά γεγονότα κι εγώ με κάθε τρόπο προσπαθώ να τα κάνω ευρύτερα γνωστά. Είναι όλες οι ιστορίες των βιβλίων μου αληθινές, οπότε έχουν την αρχή και το πραγματικό τέλος τους. Δεν είναι μυθοπλασίες, είναι μαρτυρίες. Κι αν πολλές δεν έχουν αυτό που συνηθίσαμε να λέμε «happy end», έχουν, πιστεύω, ψηλά το όνειρο και την αισιοδοξία. Κάθε μέρα είναι μια καινούργια μέρα.
- Ποιο βιβλίο σας γράφτηκε με πιο παράξενο και αλλόκοτο τρόπο;
Οι Κούρδοι έχουμε ένα ρητό: «δεν είναι γενναιότητα να μιλάς για τον εαυτό σου». Θα το παραφράσω λίγο και θα πω πως θέλει γενναιότητα να μιλάς για τον εαυτό σου. Το βιβλίο που με δυσκόλεψε πολύ και ήθελε πολλές αντοχές το γράψιμό του ήταν «Τα παιδιά του Αραράτ». Βρέθηκα αντιμέτωπος με την ίδια τη ζωή μου, με κομμάτια της που με στοιχειώνουν: φυλακή, βασανιστήρια, εξορία… Και να ξέρεις ότι αυτό που πέρασε και τελείωσε για σένα, την ίδια στιγμή το περνούν χιλιάδες συμπατριώτες σου. Σ’ αυτό το βιβλίο έχω καταθέσει τα τραύματα της ψυχής μου. Αλλά νιώθω ότι σήκωσα στις συγγραφικές μου πλάτες και όλα «τα παιδιά του Αραράτ» που για την ελευθερία και την ανεξαρτησία του Κουρδιστάν πλήρωσαν βαρύτατο τίμημα.
Mε ρώτησαν πολλές φορές αυτό ήταν ένα αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα ή μια πολιτική ηθογραφία. Τελικά ναι, είναι πολιτική ηθογραφία. Γιατί η ίδια η ζωή είναι πολιτική. Γιατί είμαι πολιτικό πρόσωπο.
Πολλές φορές σκέφτομαι τους βασανιστές μου… Νιώθω πως θέλω να τους εκδικηθώ, όχι όμως ανταποδίδοντας τα ίδια, αλλά με την ελευθερία των Κούρδων. Αυτή είναι η σκληρότερη εκδίκηση για όλα αυτά τα ανθρωπόμορφα τέρατα.
- Υπάρχουν συγγραφικές εμμονές; Θέματα στα οποία επανέρχεστε, τεχνικές που χρησιμοποιείτε και ξαναχρησιμοποιείτε, γρίφους κι αινίγματα που προσπαθείτε μια ζωή γράφοντας να επιλύσετε;
Έχω συγγραφικές εμμονές, ευτυχώς. Θα ήθελα να γράψω και να εξηγήσω τις άγνωστες πτυχές του κουρδικού λαού. Να δώσω όσο μπορώ τα ιστορικά του βήματα. Με καμία τεχνική γραφής, παρά μόνο με τη δύναμή της.
Να, για παράδειγμα θέλω να επικαιροποιήσω τον σπουδαίο Κούρδο συγγραφέα, ποιητή και φιλόσοφο Εχμεντέ Χανί (Ehmedê Xanî), που έζησε τον 16ο αιώνα και έγραψε το επικό ερωτικό δράμα Mem û Zîn. Αυτός ο σοφός Κούρδος από τότε έλεγε ότι η απελευθέρωση των Κούρδων θα γίνει μέσω του έθνους-κράτους. Η Δύση το διατύπωσε αυτό εκατό χρόνια αργότερα, με τη Γαλλική Επανάσταση.
Μεταξύ αυτών των εμμονών μου ήταν και η «Ανθολογία Σύγχρονης Κουρδικής Ποίησης». Ήθελα όσο τίποτα να συστήσω τους Κούρδους ποιητές... Η μετάφραση των ποιημάτων 19 ποιητών ήταν για μένα πραγματική τελετουργία, όπως με ρωτήσατε αρχικά. Τώρα προσπαθώ να μεταφράσω το έργο 20 ποιητριών.
- Τι πρέπει να έχει μια ιστορία για να γίνει ιστορία σας;
Μα να είναι σε ένα έστω και ελάχιστο σημείο η ιστορία μου, να βρίσκω τον εαυτό μου, τα πιστεύω μου. Κάθε ιστορία τη φιλτράρω στο μυαλό μου και πρέπει με κάποιο τρόπο να μου μιλάει, να με συγκινεί. Να με συνεγείρει. Και βεβαίως βαρύνοντα ρόλο παίζει το τι θέλω να δώσω στον αναγνώστη του βιβλίου μου. Θέλω όσοι διαβάζουν τα βιβλία μου να έχουν κάτι να μάθουν – όχι απαραίτητα να ταυτιστούν, αλλά να δουν και την άλλη πλευρά. Να σκεφτούν.
- Ένας ήρωας ή μια ηρωίδα για να γίνει ήρωάς σας ή ηρωίδα σας;
Τελικώς οι απλοί καθημερινοί άνθρωποι είναι οι ήρωές μου. Οι γυναίκες που αγωνίζονται είναι οι ηρωίδες μου. Εγώ στρέφω μόνο τα μάτια μου επάνω τους, γιατί αυτοί την έχουν την αξία έτσι κι αλλιώς. Δεν περιμένουν εμένα, δεν περιμένουν κανένα μας. Αλλά μια και με ρωτήσατε για ηρωίδες, θέλω να σας πω ότι η θέση της γυναίκας είναι πολύ σημαντική στην κουρδική κοινωνία. Δραστηριοποιούνται σε όλους του τομείς. Ακόμη και στον πόλεμο. Η παρουσία τους στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα είναι συγκλονιστική. Στην πατρίδα μου έχουμε μια παροιμία: «Şêr şêre. Çi jıne çi mêre» (το λιοντάρι είναι λιοντάρι, τι θηλυκό τι αρσενικό).
- Ποιος ήρωας ή ποια ηρωίδα σας έφτασαν ως εσάς με τον πιο αλλόκοτο τρόπο;
Νομίζω πως με τον πιο αλλόκοτο τρόπο έφτασε σε μένα ο Αζάντ. Είναι μια συγκινητική ιστορία που «έπεσε» επάνω μου, όταν μια οικογένεια Κούρδων προσφύγων αναζητούσε το παιδί της που το έχασε καθώς περνούσαν τον Έβρο. Είναι από μόνη της συγκλονιστική ιστορία κι όχι γιατί την έγραψα εγώ. Για αυτό το γεγονός, μπορώ να μιλάω με τις ώρες ίσως γιατί ακόμη δεν μπορώ να πιστέψω σε αυτό το απίστευτο που συνέβη.
Αλλά με όλους τους ήρωες των βιβλίων μου ήταν «επεισοδιακό» το αντάμωμά μας.
Τον Ντανιέλ στα «Μάτια του Λύκου» τον γνώρισα μέσα από τις μαρτυρίες και τις καταγγελίες της γυναίκας του στον Τύπο. Ο τυφλός Κασίμ, που έβλεπε με τα μάτια της ψυχής, στο «Η νύχτα που έβλεπε τη μέρα», ήταν στη νεανική παρέα μας που αντιστεκόταν στο τουρκικό βαθύ κράτος και στους Γκρίζους Λύκους. Ο Ντιβανέ, ο ραψωδός, στο «Εκεί ο θεός κοιμόταν», μου έμαθε, όταν ακόμη ήμουν φοιτητής, πως είναι να σηκώνει Κούρδος όπλο απέναντι σε Κούρδο μόνο και μόνο γιατί έχουν διαφορετικούς κατακτητές. Αυτός ο άνθρωπος μου χάρισε συγκινητικές στιγμές, με τις διηγήσεις του για τον πόλεμο στην Κορέα, για τη βαθιά φιλία του με έναν «εχθρό» Κούρδο της Αρμενίας. Έχουν περάσει πολλά πολλά χρόνια, κι όμως πολλές φορές νομίζω ότι ακούω τον σπαραγμό του που τον αναγγέλλει το μπεντίρ του.
Τους αγαπώ όλους πολύ και τους ευχαριστώ για όσα μου έμαθαν.
- Το πρώτο βιβλίο που διαβάσατε και σας εντυπωσίασε;
Το πρώτο βιβλίο με το οποίο εντυπωσιάστηκα και το λάτρεψα ήταν το «Μεμ και Ζιν», γραμμένο τον 16ο αιώνα. Όχι γιατί μέχρι τότε δεν είχα διαβάσει εκπληκτικά βιβλία, αλλά ήταν το πρώτο που έπεσε στα χέρια μου και ήταν γραμμένο στην κουρδική γλώσσα. Είχα βιβλίο τυπωμένο στα κουρδικά. Αυτό ήταν συγκινητικό διότι, ενώ ως παιδί ξέρεις πως είσαι Κούρδος, δεν πρέπει να το φωνάζεις, ούτε να μιλάς τη μητρική σου γλώσσα ούτε να τη γράφεις. Ναι, έχουμε τη γλώσσα μας, και δεν είναι μια διάλεκτος που τη χρησιμοποιούν οι ορεσίβιοι Τούρκοι, όπως ισχυρίζεται το τουρκικό κατεστημένο.
Αλλά να συμπληρώσω ότι λατρεύω τους Ρώσους κλασικούς.
- Υπάρχει βιβλίο που μπορείτε να πείτε ότι σας άλλαξε τη ζωή ή βιβλίο στο οποίο συχνά επιστρέφετε;
Ναι, αυτό που σας προανέφερα, του Εχμεντέ Χανί. Είχε γράψει ένα ποίημα σε τρεις γλώσσες (Κουρδικά, Περσικά και Αραβικά), και θυμάμαι να διαβάζω δυνατά το κουρδικό ξανά και ξανά… Σε αυτό το ποίημα αλλά και σε όλο του το έργο επανέρχομαι συχνά. Δεν ξέρω αν θα με καταλάβετε, αλλά είναι σα να φωνάζω τον υπέροχο πολιτισμό μας, σαν να απαγγέλω την πλούσια κουρδική κληρονομιά.
- Αγαπημένοι σας συγγραφείς και ποιητές;
Είναι πολλοί από όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου. Αλλά μια και ζω στην Ελλάδα κοντά σαράντα χρόνια θα ήθελα να αναφέρω πρώτα τη Διδώ Σωτηρίου που τη θαυμάζω βαθιά όχι μόνο ως συγγραφέα αλλά και ως άνθρωπο. Ακόμη κουβαλάω τη περηφάνια που με γέμισαν τα λόγια της όταν διάβασε το «Ματωμένο χιονολούλουδο». «Δεν έχω κλάψει ποτέ με τα δικά μου βιβλία, ενώ με το δικό σου, Τζεμίλ, δάκρυσα» μου είχε πει όταν τη γνώρισα.
Αγαπημένοι μου ποιητές που με επηρέασαν βαθιά είναι ο Πάμπλο Νερούδα, ο Οδυσσέας Ελύτης και ο Κωνσταντίνος Καβάφης.
«… τούτο προσπάθησε τουλάχιστον
όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις
μες την πολλή συνάφεια του κόσμου,
Μες στες πολλές κινήσεις και ομιλίες…»
(από το ποίημα «Όσο μπορείς»)
Τους Λαιστρυγόνες και τους Κύκλωπας,
τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις,
αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου,
Αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου.»
(από την «Ιθάκη»)
Αλλά και πώς να αφήσω εκτός τους Κώστα Βάρναλη, Γιάννη Ρίτσο, Γιώργο Σεφέρη, Νίκο Καζαντζάκη; Τον Νικηφόρο Βρεττάκο και τον Νίκο Καββαδία; Τον Τάσο Λειβαδίτη και την Κική Δημουλά;
Θα σταματήσω εδώ, γιατί αυτή η λίστα δεν έχει τελειωμό.
- Κατά την διαδικασία της συγγραφής, ακούτε μουσική, έχετε ανάγκη από απόλυτη σιωπή;
Προτιμώ την απόλυτη σιωπή από έξω, και να μιλούν μόνο οι φωνές του μυαλού μου. Εκτός αν αυτό που ακούγεται απ’ έξω είναι οι ήχοι της φύσης – πουλιά, άνεμος θάλασσα. Αυτά, ναι, με χαλαρώνουν. Αν υπάρχει διαμάχη μεταξύ σιωπής και μοναξιάς, τότε βάζω λίγη κλασική μουσική.
- Να αναφερθούμε σε εκείνο που εκδόθηκε αυτήν την περίοδο;
Ναι, αυτήν την περίοδο, από την ΑΩ Εκδόσεις κυκλοφορεί το νέο μου βιβλίο «Το Κουρδικό Ζήτημα στον Ελληνικό Τύπο». Είναι ό,τι έχω γράψει εδώ και τριάντα χρόνια ως δημοσιογράφος στην Ελλάδα – άρθρα, αναλύσεις, συνεντεύξεις. Χαίρομαι πολύ μ’ αυτό το βιβλίο γιατί είναι όλη μου η δουλειά μαζεμένη. Ήθελα όλα να είναι μαζεμένα, πώς απλώνει η κλώσα τα φτερά της και μαζεύει τα κλωσόπουλα; Τα ήθελα όλα εδώ για να αναμετριέμαι με τα χρόνια που πέρασαν, για να αναζητώ τα σωστά μου και τα λάθη. Για να θυμάμαι….
Αλλά νομίζω πως έτσι μαζεμένα σε ένα βιβλίο μπορούν να είναι εργαλείο για όποιον ερευνητή ασχολείται με το κουρδικό ζήτημα ή ακόμη και με τις εχθρικές κινήσεις ή τις παλινωδίες της Τουρκίας. Αποτελούν ένα κομμάτι της κουρδικής ιστορίας. Και να εξομολογηθώ μια… υστεροβουλία μου: όταν οι Κούρδοι αποκτήσουν τη δική τους ελεύθερη πατρίδα αυτό το βιβλίο να καλύπτει ένα μικρό μέρος της μεγάλης πορείας τους.
