Του Θεοφάνη Τάση
Η έξοδος του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ σηματοδοτεί την πρώτη νίκη ενός μείγματος εθνικισμού, λαϊκισμού και αυταρχισμού, το οποίο μπορούμε να ονομάσουμε αντιδραστική ολιγαρχία, με κοινή αναφορά την κριτική στην φιλελεύθερη δημοκρατία. Η κριτική αυτή αντικατέστησε την παραδοσιακή αριστερή κριτική και γίνεται είτε μέσω της απαίτησης για περισσότερη δημοκρατία είτε με την ρητή ή υπόρρητη απόρριψή της ως αναποτελεσματικής για τα πολιτικά ζητήματα του εικοστού πρώτου αιώνα.
Η αντιδραστική ολιγαρχία εκτείνεται στην Ευρώπη από την Πολωνία στην Ουγγαρία και την Αυστρία, αλλά και παγκοσμίως από την Ρωσία και την Κίνα μέχρι τις ΗΠΑ. Παρά τα διαφορετικά επιμέρους γνωρίσματά της στην κάθε χώρα χαρακτηρίζεται από ξενοφοβία, ομοφοβία, συνωμοσιολογία, δημαγωγία και πίστη στην μορφή του ισχυρού ηγέτη. Επιπλέον, προκρίνει την κλειστότητα των κοινωνιών έναντι της ανοιχτότητας και προτείνει το παρελθόν ως απάντηση στα προβλήματα του παρόντος.
Από που αντλεί την ισχύ της η αντιδραστική ολιγαρχία; Πρώτα από όλα στο ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία μοιάζει να μην εξασφαλίζει πλέον ούτε την υλική ευημερία ούτε την ασφάλεια για το μεγαλύτερο μέρος των πληθυσμών. Δεύτερον, η ραγδαία εξάπλωση του διαδικτύου έδωσε μια πρωτόγνωρη δυνατότητα άμεσης πολιτικής έκφρασης αυτής της δυσαρέσκειας συνεισφέροντας στην αμφισβήτηση της αντιπροσώπευσης, την απαξίωση των πολιτικών, αλλά και της πολιτικής.
Τέλος, η επέκταση της οικονομίας σε βάρος της πολιτικής και η παγκοσμιοποίηση περιόρισαν σημαντικά τις δυνατότητες παραγωγής πολιτικής του έθνους-κράτους.
Η γοητεία της αντιδραστικής ολιγαρχίας έγκειται στο ότι βασιζόμενη στην οργή για το παρόν, στον φόβο του μέλλοντος και την νοσταλγία του παρελθόνοτας υπόσχεται την αντιμετώπιση των πλανητικών προκλήσεων με την επιστροφή στο έθνος κράτος και την αυταρχική άσκηση της εξουσίας.
H σημερινή αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ συνιστά την πρώτη μεγάλη ήττα της φιλελεύθερης δημοκρατίας, αλλά και συγχρόνως ένα κάλεσμα αφύπνισης για την Δύση.
*Ο κ. Θεοφάνης Τάσης είναι Καθηγητής Φιλοσοφίας στο Freie Universitat Berlin.
