Το μέλλον των συντάξεων

Το μέλλον των συντάξεων

Του Βασίλη Παζόπουλου

Ο παγκόσμιος πληθυσμός έφτασε το 1 δισεκατομμύριο περίπου το έτος 1800. Άλλα 120 χρόνια πήρε για να διπλασιαστεί, ενώ χρειάστηκαν μόλις 40 χρόνια για να φτάσει η ανθρωπότητα τα 3 δισεκατομμύρια.

Σήμερα πλησιάζουμε αισίως τα 7 δισεκατομμύρια.

Η επιτάχυνση υπήρξε κυρίως αποτέλεσμα της προόδου της ιατρικής επιστήμης και των φαρμάκων. Η τεχνολογία έχει αλλάξει τους όρους του παιχνιδιού, αν και όχι πάντα για καλό.

Η συμβολή του πετρελαίου

Γύρω στο 1820, το Λονδίνο έγινε η πρώτη πόλη της εποχής των ορυκτών καυσίμων που ο πληθυσμός της ξεπέρασε το ένα εκατομμύριο ανθρώπους. Ενάμιση αιώνα αργότερα, οι πόλεις με τουλάχιστον ένα εκατομμύριο μόνιμους κατοίκους έφτασαν τις 200. 

Μόλις δύο αιώνες νωρίτερα οι περισσότεροι άνθρωποι ζούσαν  σε αγροτικές περιοχές. Σήμερα πάνω από τους μισούς κάτοικους του πλανήτη έχουν μόνιμη κατοικία σε κάποια μεγαλούπολη.

Η ομαλή λειτουργία των αστικών κέντρων απαιτεί σταθερή ροή τροφίμων, ενέργειας, νερού. Μόνο για να συντηρηθεί μια μέση πόλη του ενός εκατομμυρίου κατοίκων, ανά 24ωρο χρειάζεται τεράστιες ποσότητες τροφίμων, εκατοντάδες τόνους πόσιμου νερού και χιλιάδες τόνους καυσίμων.

Μεγάλο μέρος των προμηθειών πρέπει να μεταφερθεί από μακρινές αποστάσεις. Αυτό δεν θα ήταν δυνατό χωρίς την εφεύρεση των μηχανών εσωτερικής καύσης, δηλαδή των φορτηγών και των σιδηροδρόμων.

Ακόμα και η αύξηση της αγροτικής παραγωγής έγινε εφικτή χάρις στην χρήση πετρελαίου. Το χρησιμοποιούν στην δημιουργία λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, για καύσιμο στα αγροτικά μηχανήματα, για την κατασκευή και την τροφοδοσία των μεταφορικών μέσων.

Οι εκτιμήσεις του ΟΗΕ

Το παρακάτω διάγραμμα από μελέτες του ΟΗΕ δείχνει τα 3 βασικά σενάρια, γύρω από τα οποία αναμένεται να κινηθεί ο πληθυσμός του πλανήτη μέχρι το τέλος του αιώνα που διανύουμε.

Το σενάριο της πράσινης καμπύλης δείχνει να κορυφώνεται περίπου το 2040 και να ακολουθεί πτώση κάτω από 6 δισεκατομμύρια μέχρι το 2100.

Το σενάριο της κόκκινης καμπύλης είναι βασισμένο στο ότι θα συνεχιστεί η σημερινή τάση.  Μέχρι το 2100 προβλέπεται μεγάλο... στριμωξίδι, καθώς ο πλανήτης μας θα φιλοξενεί γύρω στα 14 δισεκατομμύρια άτομα.

Η απορία είναι προφανής. Με βάση ποιο πάνω σενάριο να κάνουμε τους υπολογισμούς μας; Η διαφορά στις προβλέψεις είναι τεράστια. Το χάσμα μεταξύ 6 και 14 δισεκατομμύρια είναι μεγαλύτερο από το συνολικό αριθμό των ανθρώπων που ζουν σήμερα.

Ο λόγος είναι πως οι δημογραφικές προβολές απαιτούν πολλές υποθέσεις. Ακόμα και μικρές αλλαγές στον πληθυσμό δημιουργούν μια δραματική διαφορά με την πάροδο του χρόνου.

Σε καμία τάση δεν υπάρχει εγγύηση πως θα συνεχίσει να υπάρχει για πάντα. Ωστόσο οι αλλαγές στην γεννητικότητα τείνουν να εξελίσσονται αργά, παρόλα τα πιθανά απρόσμενα μελλοντικά γεγονότα, όπως έκρηξη γεννήσεων, πόλεμοι, επιδημίες, ιατρικές ανακαλύψεις.

Δημογραφικά χαρακτηριστικά

Ο συνδυασμός της μείωσης της γονιμότητας και της μεγαλύτερης διάρκειας ζωής, σημαίνει ότι ο πληθυσμός σιγά-σιγά θα γερνάει. Μέσα στα επόμενα χρόνια θα υπάρχουν περισσότερα άτομα άνω των 65 ετών από ότι τα παιδιά κάτω των 5 ετών.

Η γήρανση του πληθυσμού σημαίνει ότι θα έχουμε λιγότερους νέους που θα υποστηρίζουν έναν αυξημένο αριθμό ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας. Επειδή όμως ακόμα μεγαλύτερη φροντίδα χρειάζονται τα παιδιά, το πραγματικό πρόβλημα είναι η έλλειψη των ενδιάμεσων ηλικιών, που απαιτούνται για να υποστηρίξουν τόσο τα παιδιά και τους ηλικιωμένους.

Μέχρι το 2050, για κάθε 100 άτομα σε ηλικία εργασίας (20 με 64 ετών), θα υπάρξουν περίπου 80 παιδιά και συνταξιούχοι. Αυτό ακούγεται μάλλον άσχημο. Με βάση τα σημερινά στατιστικά δεδομένα, λίγα πράγματα αλλάζουν ουσιαστικά μέχρι τότε.

Το πρόβλημα εντοπίζεται αλλού. Στο ότι δεν είναι ομοιογενώς κατανεμημένοι. Τα περισσότερα από τα παιδιά θα βρίσκονται στην Αφρική και το τόξο γύρω από τον Ινδικό Ωκεανό, ενώ οι περισσότεροι από τους συνταξιούχους θα είναι στον ανεπτυγμένο κόσμο και την Κίνα.

Η σύνταξη

Η συνταξιοδότηση είναι μια νέα έννοια. Στο μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας, οι άνθρωποι ζούσαν όσο διάστημα ήταν σωματικά ικανοί για να εργαστούνε. Η κατάσταση αυτή άρχισε να αλλάζει κατά τον 19ο αιώνα, όταν η οργανωμένη γεωργία άρχισε να δημιουργεί συστηματικά πλεονάσματα τροφής.

Η υποστήριξη των ηλικιωμένων από οικογενειακή υπόθεση, έγινε ευθύνη της κοινωνίας. Οι κυβερνήσεις δημιούργησαν προγράμματα κοινωνικής ασφάλισης, όπου εγγυώνται κάποιο ελάχιστο εισόδημα στις μεγαλύτερες ηλικίες

Για έναν περίπου αιώνα το μοντέλο λειτούργησε αρκετά καλά, ειδικά στις αναπτυγμένες χώρες. Η λεγόμενη γενιά του «baby boom», δηλαδή αυτοί που γεννηθήκανε λίγο μετά τον Β παγκόσμιο πόλεμο κατάφερε ένα τεράστιο οικονομικό και κοινωνικό άλμα.

Τις τελευταίες δεκαετίες όμως ο ρυθμός ανάπτυξης του πληθυσμού των αναπτυγμένων χωρών παρουσιάζει μια ασυνήθιστη υποχώρηση, εξαιτίας της πτώσης στο ποσοστό γονιμότητας.

Επιλέγοντας να κάνουν λιγότερα παιδιά, έφτασαν στο σημείο να εξαρτώνται από απογόνους που δεν υπάρχουν.

Οι προοπτικές

Το προσδόκιμο ζωής δεν είναι πάρα ένας μέσος όρος. Οποιοσδήποτε από εμάς το πιθανότερο είναι να ζήσει περισσότερο ή να πεθάνει νωρίτερα. Ορισμένοι παράγοντες είναι υπό τον έλεγχό μας, αλλά πολλοί άλλοι δεν είναι.

Η πρόοδος στην βιοτεχνολογία είναι σχεδόν σίγουρο πως θα οδηγήσει σε μια ριζική επέκταση της διάρκεια ζωής. Θεραπείες που αφορούν την παχυσαρκία, τις καρδιακές παθήσεις και τον καρκίνο, είναι εξαιρετικά πιθανές μέσα στην επόμενη δεκαετία.

Αυτό δεν σημαίνει να τρέξουμε αμέσως στα McDonalds. Στην αρχή θα αυξηθεί ο μέσος όρος ηλικίας στις πλουσιότερες χώρες. Όπως συμβαίνει με όλες τις νέες τεχνολογίες, τα νέα φάρμακα δεν θα είναι άμεσα διαθέσιμα σε όλους, γιατί θα είναι ακριβά. Το ίδιο έγινε για την πενικιλίνη, το εμβόλιο της πολιομυελίτιδας, την μεταμόσχευσης καρδιάς. Πήραν χρόνο για να εξαπλωθούν παντού.

Ακόμα σημαντικότερη παράμετρος θα αποδειχθεί η ανακάλυψη μιας τεχνολογίας που είτε θα αξιοποιεί το υδρογόνο ως καύσιμο, είτε θα καθιστά την εκμετάλλευση της αιολικής ή ηλιακής ενέργειας οικονομικά συμφέρουσα.

Η ανθρωπότητα για πρώτη φορά στην ιστορία θα έχει απαλλαγεί από το βάρος της ενεργειακής δέσμευσης, με φτηνή και καθαρή ενέργεια. Σημαίνει παραγωγή χωρίς περιβαλλοντικούς περιορισμούς, χωρίς καν κόστος ενέργειας, προσιτή σε όλους.

Η εφεύρεση της αναμένεται να είναι η αρχή μιας μακρόχρονης πορείας ανάπτυξης για όλο τον πλανήτη, που θα έχει την δυνατότητα να καλύψει μεγαλύτερο αριθμό πληθυσμού χωρίς πρόβλημα.

 

*Ο Βασίλης Παζόπουλος είναι οικονομολόγος, χρηματιστηριακός αναλυτής, συγγραφέας του βιβλίου Επενδυτές χωρίς Σύνορα (www.ependytes.com).