Ο Ναπολέων και η μετανεωτερικότητα στα ΜΜΕ

Ο Ναπολέων και η μετανεωτερικότητα στα ΜΜΕ

Του Θόδωρου Ρουσόπουλου

Η αγροτική επανάσταση, η βιομηχανική επανάσταση ακόμη και η επανάσταση της τεχνολογίας υποκλίνονται πλέον στην επανάσταση της πληροφορίας. Στο πεδίο της αγωνίζονται όλα τα κέντρα εξουσίας είτε πολιτικά είτε οικονομικά είναι τα κίνητρά τους.

Με τα νέα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το πεδίο αυτό είναι σχεδόν ανεξέλεγκτο. Η πληροφορία είναι δύσκολο να συγκρατηθεί ή να χειραγωγηθεί, γι' αυτό και η κρίση στα συμβατικά ΜΜΕ.

Σε αυτό συνετέλεσε και η αλλαγή της μορφής της πληροφορίας. Από την γραφή περάσαμε στην εικόνα. Η εικόνα αποβλέπει περισσότερο στο συναίσθημα παρά στην ορθολογικότητα, εξ' ου και το πέρασμα από τη νεωτερικότητα (η οποία ήταν το βασίλειο της ορθολογικότητας) στην Μέτα-νεωτερικότητα (το βασίλειο του συναισθήματος, του απρόβλεπτου, του τυχαίου).

Τα ΜΜΕ έχουν μεταβληθεί σε όργανα κάθε τύπου εξουσίας στην προσπάθειά τους να προσανατολίσουν το θυμικό των ανθρώπων προς τις δικές τους βλέψεις, ενώ το διαδίκτυο, παρέχει στα άτομα την ψευδαίσθηση να νομίζουν πως ελέγχουν την πληροφορία, συμμετέχοντας στην μετάδοση και την διαμόρφωσή της.

Αποκομμένα όμως τα άτομα από κάθε συλλογικότητα (συνδικάτα, κόμματα, τοπικές ενώσεις, κοινωνικές πρωτοβουλίες) φλυαρούν ακαταπαύστως, συνήθως με φθόνο και αντικοινωνική συμπεριφορά, χωρίς να μπορούν να ελέγξουν ή να επηρεάσουν τα κέντρα αποφάσεων.

Η μάχη για την πληροφορία θα συνεχιστεί πολύ έντονα όσο οι κοινωνίες ανοίγονται στην παγκοσμιότητα. Είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς τις επερχόμενες αλλαγές διότι αυτές συνδέονται με τις γενικότερες κοινωνικές αλλαγές της εποχής όπως και με την εξέλιξη της τεχνολογίας, καθώς επίσης και με τον τύπο του νέου ανθρώπου που αυτές θα σφυρηλατήσουν.

Η απάντηση στο ποιος θα κυριαρχήσει δεν μπορεί να δοθεί ερήμην του επιπέδου παιδείας ενός λαού. Στην δύναμη που απορρέει από την γνώση και όχι την ημιμάθεια η οποία πλέον κυριαρχεί.

Η αντιπαράθεση της πρώτης με την τέταρτη Εξουσία είναι πολύ παλαιά. Περιγράφεται με ενάργεια σε ένα ιστορικό ανέκδοτο από τον Ναπολέοντα, το οποίο μας καλεί να σκεφθούμε κατά πόσον έχουν αλλάξει έκτοτε τα συστήματα εξουσίας, στα οποία βεβαίως πια περιλαμβάνονται και τα ΜΜΕ.

«Εάν χαλαρώσω τα ηνία και αφήσω ελεύθερο τον Τύπο, δεν θα παραμείνω ούτε τρεις μήνες στην εξουσία», είπε ο Ναπολέων και προέτρεψε τους υπουργούς του: «Καταπιέστε λίγο τις εφημερίδες. Αναγκάστε τις να δημοσιεύουν ωραία άρθρα. Δώστε στους συντάκτες της Debats και της Le Publicite να καταλάβουν ότι δεν είναι μακριά η στιγμή που αν αντιληφθώ ότι δεν είναι χρήσιμες, θα τις κλείσω όλες και θα αφήσω μόνον μια {…}. Η εποχή της Επανάστασης τελείωσε και στη Γαλλία δεν υπάρχει παρά μόνον ένα κόμμα. Δεν θα ανεχθώ οι εφημερίδες να λένε ή να κάνουν οτιδήποτε είναι αντίθετο στα συμφέροντά μας».

Ποια ήταν αλήθεια τα αποτελέσματα της μεθόδου του;

Όταν μετά την σύντομη εξορία του στη νήσο Έλβα ο Ναπολέων επιστρέφει στο Παρίσι για να ανακαταλάβει την εξουσία η εφημερίδα Le Moniteur –που είχε γίνει βασιλική αφότου ο Λουδοβίκος IVIII (18ος) εγκαταστάθηκε στα ανάκτορα του Κεραμεικού- γράφει μέρα τη μέρα στην πρώτη της σελίδα:

  • 1η ημέρα: «Ο ανθρωποφάγος βγήκε από το κρησφύγετό του».
  • 2η ημέρα: «Ο δράκος της Κορσικής μόλις ξεμπάρκαρε στον Golfe-Juan».
  • 3η ημέρα: «Ο τίγρης έφτασε στο Gap”.
  • 4η ημέρα: «Το τέρας κοιμήθηκε στην Γκρενόμπλ».
  • 5η ημέρα: «Ο τύραννος διέσχισε τη Λυών».
  • 6η ημέρα: «Ο σφετεριστής εθεάθη 60 λεύγες έξω από την πρωτεύουσα.
  • 7η ημέρα: «Ο Βοναπάρτης προχωρά και πλησιάζει αλλά δεν θα μπει ποτέ στο Παρίσι».
  • 8η ημέρα: «Ο Ναπολέοντας αύριο θα βρίσκεται έξω από τα οχυρώματά μας»
  • 9η ημέρα: «Ο Αυτοκράτορας έφθασε στο Φονταινεμπλώ».
  • 10η ημέρα: «Η Αυτού Μεγαλειότης ο Αυτοκράτωρ εισήλθε στον πύργο του Κεραμεικού εν μέσω των πιστών υπηκόων του».

Το συμπέρασμά μου είναι πως η προστασία της τέταρτης Εξουσίας είναι πρώτα απ' όλους υπόθεση της ιδίας και του σεβασμού που δείχνει στο λειτούργημά της. Στην εφτάχρονη χούντα, για παράδειγμα, υπήρξαν εφημερίδες που έκλεισαν τα τυπογραφεία τους και εφημερίδες που έκλεισαν τα μάτια τους.

Παρότι έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε, ας αναρωτηθούμε πόσοι κρατούν τα μάτια τους ανοιχτά, χωρίς παρωπίδες, ιδεολογικές αγκυλώσεις και επιχειρηματικά συμφέροντα. Ο αυτοσεβασμός είναι το πρώτο βήμα για να κερδίσεις τον σεβασμό του άλλου. Πόσοι δημοσιογράφοι και ΜΜΕ τον διαθέτουν;

(Το άρθρο στηρίζεται στην ομιλία του γράφοντος στο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών, το Σάββατο 4 Μαρτίου 2017).