Του Μηνά Βλάσση*
«Λάδι-λάδι και από τηγανίτες τίποτα». Ίσως η πιο ελληνική (Ελληνική) παροιμία. Ίσως η πιο αντιπροσωπευτική -ως απαύγασμα της αέναης συζήτησης που μας κατατρέχει, από το 2009 μέχρι σήμερα.
Διαπιστώσεις επί διαπιστώσεων, αναλύσεις επί αναλύσεων, προτάσεις επί προτάσεων, πλίνθοι και κέραμοι ατάκτως ερριμμένοι.
Πετάξτε όλα τα υπόλοιπα στο καλάθι των αχρήστων. Κρατήστε μόνο τη μόνη αληθινή διαπίστωση, όσον εν τούτοις αφορά μόνο το «ΤΙ» (πρέπει να γίνει):
Χωρίς εθνική παραγωγή, ανάταξη - ανάκαμψη και ανάπτυξη δεν πρόκειται να υπάρξουν. Το «ΠΩΣ» όμως (θα προκύψει αυτή η έρμη «εθνική παραγωγή») δεν έχω ακούσει να το εκθέτει, συντεταγμένα και συνεκτικά, κανείς. Αντί γι'' αυτό, όλοι πάνε γύρω - γύρω και πέφτουν στην ίδια μεθοδολογική τρύπα.
Πόσες φορές και από πόσους έχετε ακούσει τις ίδιες συνταγές; «Απελευθέρωση αγορών και άνοιγμα κλειστών επαγγελμάτων, πάταξη της γραφειοκρατίας και της φοροδιαφυγής, λιγότεροι φόροι και στήριξη του επιχειρείν, περιστολή μεγέθους και δαπάνης (δλδ απολύσεις/πάγωμα προσλήψεων και μείωση αποδοχών) στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, μείωση της συνταξιοδοτικής δαπάνης και (το μεγάλο παραμύθι της) προσέλκυση (ς) ξένων επενδύσεων».
Συνθέτουν άραγε αυτά το «δια ταύτα» (μενού) που θα μας ξεκολλήσει από τον φαύλο κύκλο της αυτοτροφοδοτούμενης μιζέριας; [Αλήθεια πόσο μπορεί να «απελευθερωθούν οι αγορές» σε μια μικρή χώρα/καθαρό εισαγωγέα, όταν το 30% των διεθνών συναλλαγών πραγματοποιείται μέσω ενδο-ομιλικών κινήσεων;]
Η ταπεινή μου άποψη είναι ότι όλα τα παραπάνω είναι τα ΕΠΙΦΑΙΝΟΜΕΝΑ και όχι το ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ του «ΠΩΣ». Ας δούμε με λίγα λόγια το γιατί.
Ο σύγχρονος διεθνής καταμερισμός εργασίας επιφυλάσσει την (προϊούσα) ένταξη οποιασδήποτε χώρας του πλανήτη σε μια από τις παρακάτω κατηγορίες.
1. Χώρες με αφθονία φτηνού και ανειδίκευτου εργατικού δυναμικού.
2. Χώρες με τεχνολογικά πλεονεκτήματα και εξειδικευμένο δυναμικό/«ανθρώπινο κεφάλαιο».
3. Χώρες με ενδημική αφθονία φυσικών πόρων (σε παγκόσμια σχετική ένδεια).
Όσον αφορά τα οικονομικά χαρακτηριστικά της παραπάνω κατηγοριοποίησης:
- Οι χώρες τύπου 2 είναι εξαγωγείς τεχνογνωσίας/επενδύσεων και, επομένως, είναι χώρες υψηλών εισοδημάτων,
- Οι χώρες τύπου 1 είναι εισαγωγείς επενδύσεων εντάσεως ανειδίκευτης εργασίας και, επομένως, είναι χώρες χαμηλών εισοδημάτων,
- Οι χώρες τύπου 3 μπορεί να είναι χώρες υψηλών ή χαμηλών εισοδημάτων - ανάλογα με το μοντέλο εκμετάλλευσης των (ενδημικών τους) πόρων.
Όπως έχουν σήμερα τα πράγματα, η χώρα μας έχει πάρει την άγουσα για την ένταξη της στην κατηγορία 3 υπό την ΕΚΔΟΧΗ, εν τούτοις, των ΧΑΜΗΛΩΝ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΩΝ. Το γιατί δεν είναι δύσκολο να το αντιληφθεί κανείς. Αρκεί να αναλογιστεί ποιο είναι το τρέχον μοντέλο εκμετάλλευσης του πακέτου των συγκριτικών (μας) πλεονεκτημάτων που πηγάζουν από τους ενδημικούς φυσικούς πόρους της χώρας. Πώς, αλήθεια, εκμεταλλευόμαστε τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που διαθέτει αυτή η καταπληκτική χώρα; Πώς αξιοποιούμε τις μοναδικές συνθήκες ανάπτυξης καινοτόμων αγροτικών προϊόντων; Πώς διαχειριζόμαστε συνδυαστικά το περιβαλλοντικό/πολιτιστικό/πολιτισμικό μας απόθεμα; Πώς εμπορευόμαστε συνθετικά όλα τα παραπάνω;
Δυστυχώς, μπροστά σ'' αυτά τα διακυβεύματα, ακόμα και οι έχοντες τις αγαθότερες προθέσεις πολιτικοί και πνευματικοί της ταγοί, είτε αυτοϊκανοποιούνται με αναφορές σε άστοχα παραδείγματα (τύπου 2 -που είναι και πιασάρικο) είτε -εμμένοντας στα επιφαινόμενα -ΔΕΝ ΔΙΑΘΕΤΟΥΝ (καν) ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ, για την πολυθρύλητη «παραγωγική ανασυγκρότηση» μιας ΧΩΡΑΣ ΣΕ ΜΕΤΑΒΑΣΗ, αναμασώντας διαρκώς κοινότυπες συνταγές θεσμικής διαχείρισης χωρών με συγκυριακά προβλήματα, πλην όμως με σαφές (παραγωγικό) παράδειγμα.
Γιατί όμως ΧΩΡΑ ΣΕ ΜΕΤΑΒΑΣΗ; Απλούστατα διότι η εποχή της χρηματοδότησης δημοσίων δαπανών, μέσω δανεισμού (από την αλλοδαπή) και διοχέτευσης των πόρων (αυτών) στην κατανάλωση και στην «απόλαυση» ενός μεγάλου (κοινωνικού και μη) κράτους έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Τι μένει λοιπόν για την παραγωγή (και όχι την κατανάλωση) ΑΕΠ;
Η (νεανική και μη) επιχειρηματικότητα σε τεχνολογίες αιχμής; Σωστά, αλλά πόσες καλά αμοιβόμενες εγχώριες θέσεις εργασίας μπορεί να εξασφαλίσει αυτή η βιομηχανία;
Η παραγωγή gourmet αγροτικών προϊόντων με εξαγωγικό χαρακτήρα; Σωστά, και πάλι, αλλά σε ποια κλίμακα, και πόσο gourmet, μπορεί να είναι τα προϊόντα αυτά, όταν οι προμηθευτές άνω ροής (σπόρων κλπ) είναι δυο - τρείς διεθνείς ολιγοπωλιακοί κολοσσοί και τα δικά μας excellence centers για αυτόνομη παραγωγή συναφούς τεχνογνωσίας δεν υπάρχουν ούτε στα όνειρα μας;
Ο all-inclusive τουρισμός, με τους κινέζικους μουσακάδες [τσολιαδάκια και ταγάρια(!)], τους ανασφάλιστους αλλοδαπούς εργαζομένους και τα μηδαμινά πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα στο ΑΕΠ; Εδώ η απάντηση είναι απλή (όσο και να μην αρέσει σε κάποιους). Σίγουρα όχι.
Η ίδρυση ιδιωτικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων για την προσέλκυση ξένων φοιτητών; Όχι, αυτή καθ'' εαυτή, δυστυχώς. Η εκπαίδευση παράγει συντελεστές για την παραγωγή και όχι τελικό προϊόν.
Μπορούν, καταληκτικά, οι δραστηριότητες αυτές να αποκαταστήσουν τις 1.000.000 χαμένες (εγχώριες) θέσεις εργασίας; H απάντηση είναι αρνητική.
Μήπως, τότε, θα πρέπει να αποδεχτούμε τη μοίρα μας και να ξαναφέρουμε πίσω τις («δικές μας») επιχειρήσεις από τη Βουλγαρία (και τις λοιπές χώρες χαμηλού εργατικού κόστους) ή/και να προσελκύσουμε νέες άμεσες (ξένες και εγχώριες) επενδύσεις στη βάση εξαθλιωτικών αμοιβών ακόμα και της εξειδικευμένης εργασίας; Δυστυχώς (ή ευτυχώς) ακόμα και αυτή η επιλογή είναι ατυχής όσον αφορά την απασχόληση. Με το εξειδικευμένο μας δυναμικό να φυλλορροεί στο εξωτερικό, υπάρχουν πιο φτηνοί από εμάς με την ίδια (η και υψηλότερη) παραγωγικότητα.
Ποιο είναι το ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ μας λοιπόν; Η απάντηση δεν είναι εύκολη και μονοσήμαντη. Οι παραπάνω γραμμές δεν φιλοδοξούν να υπαγορεύσουν εθνική στρατηγική για τη χάραξη της οποίας απαιτείται διεπιστημονική συνεργασία -στη βάση της αριστείας και μόνον- με ευρύτατη και ειλικρινή πολιτική συναίνεση και στήριξη του πονήματος. Αν το τελευταίο γίνει συνείδηση του πολιτικού μας συστήματος, ίσως κάτι να μπορέσουμε να κάνουμε.
* Ο κ. Μηνάς Βλάσσης είναι Καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστημίου Κρήτης.
