Της Μαρίας Τσιλιάκου*
Σύμφωνα με τον ν. 3156/2003 η τιτλοποίηση απαιτήσεων είναι «.. η μεταβίβαση επιχειρηματικών απαιτήσεων λόγω πώλησης με σύμβαση που καταρτίζεται εγγράφως μεταξύ «μεταβιβάζοντος» και «αποκτώντος» σε συνδυασμό με την έκδοση και διάθεση, με ιδιωτική τοποθέτηση μόνον, ομολογιών οποιουδήποτε είδους ή μορφής, η εξόφληση των οποίων πραγματοποιείται: (α) από το προϊόν είσπραξης των επιχειρηματικών απαιτήσεων που μεταβιβάζονται ή (β) από δάνεια, πιστώσεις ή συμβάσεις παραγώγων χρηματοοικονομικών μέσων.»
Τι είναι η τιτλοποίηση απαιτήσεων με απλά λόγια?
Η λέξη τιτλοποίηση αποτελεί μετάφραση του αγγλοσαξονικού securitization. Η τιτλοποίηση απαιτήσεων αναπτύχθηκε αρχικώς στις ΗΠΑ τη δεκαετία 1980, ενώ στη χώρα μας εφαρμόζεται με το νόμο 3156/2003. Καταρχάς, είναι δεδομένο ότι μια επιχείρηση για να λειτουργήσει έχει ανάγκη κεφαλαίων. Αποτελεί, ωστόσο, συχνό φαινόμενο, ιδίως τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας, η έλλειψη ρευστότητας των εταιρειών λόγω μεγάλων ανείσπρακτων απαιτήσεων που έχουν έναντι τρίτων. Οι απαιτήσεις αυτές, οι οποίες είναι, είτε υπάρχουσες είτε πρόκειται να γεννηθούν στο άμεσο μέλλον, μπορούν να πωληθούν και να μεταβιβαστούν σε μια εταιρεία ειδικού σκοπού (special purpose vehicle, SPV) με την καταβολή στην πωλήτρια εταιρεία συμφωνηθέντος τιμήματος για την απόκτηση των απαιτήσεων αυτών. Το τίμημα που λαμβάνει η πωλήτρια εταιρεία από την ως άνω πώληση αποτελεί τα κεφάλαια, που χρειάζεται ως χρηματοδότηση. Η εταιρεία ειδικού σκοπού, εν συνεχεία, προβαίνει στην έκδοση ομολογιών, ανάλογων των απαιτήσεων που αγόρασε, και διαθέτει αυτές στο επενδυτικό κοινό. Η διάθεση των ομολογιών μπορεί να έχει τη μορφή ιδιωτικής μόνον τοποθέτησης και είναι μάλιστα περιορισμένη αριθμητικά μόνον σε εκατόν πενήντα επενδυτές, ενώ εξαιρούνται οι θεσμικοί επενδυτές και όσοι διαχειρίζονται κεφάλαια πολυάριθμων επενδυτών. Σημαντικό σημείο αποτελεί το γεγονός ότι η χρηματοδότηση αυτή είναι αποτέλεσμα πώλησης περιουσιακών στοιχείων της πωλήτριας εταιρείας, οπότε θεωρείται χρηματοδότηση με ίδια και όχι με ξένα κεφάλαια. Η τιτλοποίηση ολοκληρώνεται ως διαδικασία με την αποπληρωμή των επενδυτών και την καταβολή σε αυτούς του συνολικού κεφαλαίου προσαυξημένο με τους τόκους. Οι ομολογίες, που πρόκειται να τεθούν στη διάθεση των επενδυτών, εκτιμούνται, αξιολογούνται και βαθμολογούνται ως προς τη φερεγγυότητά τους και τη δυνατότητα αποπληρωμής τους από οίκους αξιολόγησης.
Τι είναι η εταιρία ειδικού σκοπού (special purpose vehicle, SPV)?
Πρόκειται για νομικό πρόσωπο, που έχει ως αποκλειστικό και μοναδικό σκοπό την απόκτηση επιχειρηματικών απαιτήσεων για την τιτλοποίησή τους σύμφωνα με το νόμο 3156/2003. Η σύσταση εταιρείας ειδικού σκοπού είναι επιτρεπτή μόνο με τη μορφή της ΑΕ, εφόσον αυτή εδρεύει στην Ελλάδα. Η κεφαλαιουχική υπόσταση της εταιρείας ειδικού σκοπού είναι πάντοτε μικρή.
Τα πλεονεκτήματα της τιτλοποίησης:
- μετατόπιση της ζήτησης κεφαλαίων από τα πιστωτικά ιδρύματα προς την αξιογραφική κεφαλαιαγορά
- ευνοϊκότερη και φθηνότερη άντληση κεφαλαίων
- αξιοποίηση κεφαλαίων για τους χρηματοδότες που πιθανώς να υπήρχαν υπό τη μορφή καταθέσεων
- βελτίωση της εικόνας του ισολογισμού της πωλήτριας εταιρείας, διότι η χρηματοδότηση εμφανίζεται με τη μορφή δανείου ή πίστωσης
- βελτίωση των οικονομικών δεικτών της πωλήτριας εταιρείας, ιδίως του λόγου των ιδίων κεφαλαίων προς τις δανειακές της υποχρεώσεις, ο οποίος αυξάνεται λόγω της μείωσης των δανειακών της υποχρεώσεων
- χρηματοδότηση υπό ευνοϊκούς όρους
- άμεσο και φθηνό τρόπο χρηματοδότησης σε σχέση με τον τραπεζικό δανεισμό ή την έκδοση ομολογιακού δανείου
- δεν προϋποθέτει σύσταση δικαιωμάτων εμπράγματης ασφάλειας στα πάγια περιουσιακά στοιχεία της εταιρείας
- μείωση του ύψους των αιτήσεων που είναι εγγεγραμμένες στα βιβλία της εταιρείας
Τα μειονεκτήματα της τιτλοποίησης:
Ο Νόμος 3156/2003 άφησε με ελλιπή ή και χωρίς ρύθμιση σημαντικά ζητήματα για την προστασία τόσο των οφειλετών όσο και των επενδυτών:
- δεν προβλέπει την υποχρεωτική συμμετοχή των οίκων πιστοληπτικής αξιολόγησης, ούτε ρυθμίζει τα κριτήρια που αυτοί πρέπει να πληρούν προκειμένου να συμμετέχουν στη διαδικασία της τιτλοποίησης
- απαλλάσσει την πωλήτρια εταιρεία από την υποχρέωση τραπεζικού απορρήτου έναντι της εταιρείας ειδικού σκοπού
- δεν προβλέπει ρητά ικανοποιητικές ρυθμίσεις για την ανεξαρτησία και την αυτοτέλεια της εταιρείας ειδικού σκοπού
- αίρεται εύκολα η προυπόθεση της συμμετοχής οίκων αξιολόγησης που τίθεται για τα αμοιβαία κεφάλαια και τις εταιρείες επενδύσεων χαρτοφυλακίου εάν αυτές έχουν έδρα εκτός Ελλάδος
- οι οφειλέτες δε συμμετέχουν οικιοθελώς στη διαδικασία της τιτλοποίησης
Συμπερασματικά:
Η τιτλοποίηση απαιτήσεων αποτελεί ένα σημαντικότατο εργαλείο χρηματοδότησης των εταιρειών και ως διαδικασία έχει βοηθήσει σημαντικά στην ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας των τελευταίων ετών. Ωστόσο, υπάρχουν σημεία στο Νόμο 3156/2003 που δημιουργούν προβληματισμούς, καθώς προσβάλλουν θεμελιώδεις αρχές του δικαίου μας.
* Η κα Μαρία Τσιλιάκου είναι Δικηγόρος, PhD, LLM, MA, LLB.
