Μπορεί να ακούγεται παράδοξο, αλλά έπειτα από τρία μνημόνια, η σημερινή Ελλάδα είναι λιγότερο ανθεκτική απ' ότι ήταν το 2010 απέναντι σε ένα διεθνές αρνητικό σοκ, τονίζει στο liberal.gr ο Μιχάλης Αργυρού*.
Σχολιάζοντας τις πρo ημερών επισημάνσεις του ΔΝΤ ότι η Ελλάδα παραμένει ευάλωτη σε μια πιθανή διεθνή ύφεση, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Cardiff, εκτιμά ότι η κυβέρνηση έχει υποτιμήσει τον κίνδυνο των μικρότερων αντοχών που έχει η χώρα σε σύγκριση με το 2010, απέναντι σε επιδείνωση του εξωτερικού περιβάλλοντος.
Τότε υπήρχε το “λίπος” των καταθέσεων που εξομάλυνε κάπως τα πράγματα, ωστόσο σήμερα έχει φαγωθεί, σημειώνει ο κ. Αργυρού, προσθέτοντας ότι "εκτός από τη πραγματική οικονομία, είναι εξίσου υπαρκτός με το 2010, αν όχι και μεγαλύτερος, ο κίνδυνος ενός επεισοδίου "ξαφνικού θανάτου" (sudden stop), που προκαλείται όταν έχουμε μαζική φυγή κεφαλαίων επειδή σε περιόδους κρίσης, οι επενδυτές αποχωρούν από οικονομίες υψηλού κινδύνου και στρέφονται σε ασφαλή καταφύγια".
Στην παραπάνω άποψη συνηγορεί το γεγονός όπως λέει, ότι από το 2010 έως σήμερα, το Δημόσιο και ιδιωτικό χρέος, καθώς και τα κόκκινα δάνεια, έχουν όλα αυξηθεί, ενώ ταυτόχρονα τα τρία προγράμματα βοήθειας και οι δύο συμφωνίες μείωσης χρέους που πήρε όλα αυτά τα χρόνια η Ελλάδα, "έχουν μειώσει σε μεγάλο βαθμό το απόθεμα πολιτικών δυνατοτήτων στο εσωτερικό και εξωτερικό, για παροχή επιπλέον στήριξης, αν αυτή χρειαστεί, στο μέλλον".
Ερωτηθείς για τους μεγαλύτερους συστημικούς κινδύνους, μιλά για τα συγκοινωνούντα δοχεία των αυξανόμενων απλήρωτων φόρων και των μη εξυπηρετούμενων δανείων, χαρακτηρίζοντας ασαφές το προτεινόμενο σχέδιο μείωσης των τελευταίων, ενώ χρεώνει ευθύνες και στους εταίρους για την κατάσταση στην οποία βρίσκονται σήμερα οι τράπεζες.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
- Στην έκθεση του ΔΝΤ για τη δεύτερη μεταμνημονιακή αξιολόγηση, πέραν των αναφορών ότι οι παρακαταθήκες της ελληνικής κρίσης παραμένουν σημαντικές, επισημαίνεται ότι η Ελλάδα παραμένει ευάλωτη σε μία πιθανή ύφεση της παγκόσμιας οικονομίας. Ποια η γνώμη σας ;
Είναι υποτιμημένος ο κίνδυνος ότι παρά την όποια σταθεροποίηση της ελληνικής οικονομίας, έχουμε πολύ μικρότερη ανθεκτικότητα απ' ότι για παράδειγμα το 2010, απέναντι σε ένα διεθνές αρνητικό γεγονός. Τότε υπήρχε το “λίπος” των καταθέσεων που εξομάλυνε κάπως τα πράγματα, σήμερα αυτό έχει φαγωθεί.
Εκτός όμως από τη πραγματική οικονομία, είναι εξίσου υπαρκτός με το 2010, αν όχι και μεγαλύτερος, ο κίνδυνος ενός επεισοδίου “ξαφνικού θανάτου” (sudden stop), που προκαλείται όταν έχουμε μαζική φυγή κεφαλαίων επειδή σε περιόδους κρίσης, οι επενδυτές αποχωρούν από τις οικονομίες υψηλού κινδύνου και στρέφονται σε ασφαλή καταφύγια.
Σε μερικούς αυτό μπορεί να ακούγεται παράδοξο, αφού τα τελευταία δύο χρόνια (2017-2018) παρατηρούμε μικρούς θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης, εξέλιξη που σε πρώτη ανάγνωση αποτελεί θετική είδηση.
Σε δεύτερη ανάγνωση όμως, η εικόνα δεν είναι θετική. Οι ελληνικοί ρυθμοί ανάπτυξης είναι πολύ χαμηλότεροι του μέσου όρου της Ευρωζώνης, με αποτέλεσμα οι παράγοντες συστημικού κινδύνου να χειροτερεύουν αντί να βελτιώνονται.
Συγκεκριμένα:
- O λόγος δημοσίου χρέους ως προς ΑΕΠ είναι σήμερα άνω του 180% του ΑΕΠ, έναντι 145% το 2010, και 109% το 2009, όταν και ξεκίνησε στην ουσία η ελληνική κρίση.
- Το ποσοστό μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων είναι σήμερα στο 45%, ενώ το 2010 ήταν κάτω από 10%.
- Το ιδιωτικό χρέος της Ελλάδας, τόσο προς το δημόσιο όσο και προς άλλους ιδιώτες αυξάνεται με γρήγορους ρυθμούς.
Τα τρία προγράμματα οικονομικής στήριξης και δύο συμφωνίες ελάφρυνσης χρέους (ιδιωτικού το 2012 δημοσίου το 2018), έχει πάρει όλα αυτά τα χρόνια η Ελλάδα από τους εταίρους της, γεγονός που έχει μειώσει σε μεγάλο βαθμό το απόθεμα πολιτικών δυνατοτήτων στο εσωτερικό και εξωτερικό, για παροχή επιπλέον στήριξης, αν αυτή χρειαστεί, στο μέλλον.
- Αυτά βλέπει το ΔΝΤ, μια οικονομία που έπειτα από τόσο μεγάλη προσαρμογή, είναι ακόμη πιο αθωράκιστη απ' ότι στο παρελθόν;
Βλέπει όλα τα παραπάνω, σε συνδυασμό με την στασιμότητα, και σε πολλούς τομείς χειροτέρευση που παρατηρείται στην ελληνική πλευρά προσφοράς (παραγωγικότητα, ανταγωνιστικότητα, θεσμική επίδοση, επενδύσεις και δημογραφικές εξελίξεις), οδηγούν στο συμπέρασμα ότι τα περιθώρια απορρόφησης κραδασμών εξαιτίας ενός μελλοντικού οικονομικού σοκ είναι μικρότερα από το 2010.
Το γεγονός αυτό σημαίνει με τη σειρά του ότι ο δημοσιονομικός, χρηματοπιστωτικός και επενδυτικός ελληνικός κίνδυνος παραμένει μεγάλος. Αυτό αποτυπώνεται στη συμπεριφορά των αγορών, όπως αυτή εκφράζεται από τις υψηλές (σε σχέση με τις άλλες χώρες τις ευρωπαϊκής περιφέρειας) αποδόσεις των ελληνικών ομολόγων, τη δυστοκία στην έκδοση νέου δεκαετούς ομολόγου, την πορεία του ελληνικού χρηματιστηρίου και τις επιδόσεις της χώρας στον καθοριστικό τομέα των επενδύσεων.
- Συμφωνείτε ότι τράπεζες και ιδιωτικό χρέος είναι σήμερα οι μεγαλύτεροι συστημικοί κίνδυνοι για την Ελλάδα;
Το ιδιωτικό χρέος, τόσο προς το Δημόσιο, όσο και προς τις τράπεζες και μεταξύ των ιδιωτών, αποτελεί σήμερα τον πιο άμεση απειλή για την οικονομική σταθερότητα της χώρας.
Ένα βασικό λάθος της σημερινής οικονομικής πολιτικής είναι η απουσία κατανόησης ότι το ιδιωτικό και δημόσιο χρέος αποτελούν συγκοινωνούντα δοχεία μιας ενιαίας βάσης συστημικού κινδύνου, που δεν μπορεί να συρρικνωθεί αν δεν συρρικνωθούν ταυτόχρονα και τα δύο συστατικά του μέρη.
Η παρούσα οικονομική πολιτική, μέσω της υπερφορολόγησης, έχει μειώσει τα ελλείμματα του δημοσίου τομέα, αλλά στεγνώνοντας πλήρως την αγορά από ρευστότητα, έχει αυξήσει όλες τις συνιστώσες του ιδιωτικού χρέους.
Το αποτέλεσμα είναι ο ιδιωτικός τομέας να καθίσταται όλο και πιο εκτεθειμένος στις διακυμάνσεις της οικονομικής συγκυρίας (εγχώριας και διεθνούς), κάτι που φυσικά δημιουργεί και μεγάλους δυνητικούς δημοσιονομικούς κινδύνους.
- Αρκεί για να σταθεροποιηθεί το τραπεζικό σύστημα στην Ελλάδα, ένα σχέδιο σαν το όχημα ειδικού σκοπού που θα παρουσιάσει η ελληνική πλευρα στη DG Comp ώστε με την στήριξη κρατικών εγγυήσεων να μπορέσει να προχωρήσει σε ενεργό διαχείρισή των κόκκινων δανείων;
Σίγουρα μια τέτοια εξέλιξη θα βελτιώσει τα βασικά δεδομένα του ελληνικού τραπεζικού συστήματος, το οποίο σήμερα κατά γενική ομολογία αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις.
Το κατά πόσο ο βαθμός βελτίωσης θα είναι καθοριστικής σημασίας για την αλλαγή της παρούσας δυναμικής θα εξαρτηθεί από τον όγκο των μη εξυπηρετούμενων δανείων που θα ενταχθούν στο όχημα, την αποτίμηση από τις αγορές των δανείων αυτών και, κατά συνέπεια, το μέγεθος των δυνητικών δημοσιονομικών υποχρεώσεων που θα δημιουργήσει για το ελληνικό Δημόσιο η διαφορά μεταξύ της ονομαστικής αξίας των δανείων που θα μεταφερθεί στο όχημα και της αποτίμησης τους από την αγορά. Προς το παρόν υπάρχει ασάφεια σε όλους τους τομείς που ανέφερα παραπάνω.
- Ας πάμε πίσω στο συσσωρευμένο ιδιωτικό χρέος, που αυξάνεται γιατί όλοι χρωστούν σε όλους καθημερινά και περισσότερο. Μπορεί να λειτουργήσει έτσι μια οικονομία;
Όχι, δεν μπορεί να λειτουργήσει, και θα πάω ένα βήμα παραπέρα για να πω ότι στην οικονομία τα αρνητικά δεδομένα, δηλαδή τα αρνητικά βασικά μεγέθη, οδηγούν τελικά σε αρνητικά αποτελέσματα.
Είναι απόλυτη προτεραιότητα να αυξηθεί άμεσα η ρευστότητα στην ελληνική οικονομία. Το κλειδί για αυτό είναι η αλλαγή των τραπεζικών συνθηκών στην Ελλάδα.
Το γεγονός ότι το εγχώριο τραπεζικό σύστημα είναι σε παρόμοια κατάσταση με εκείνη στην αρχή του τρίτου Μνημονίου, αποτελεί μια μεγάλη αποτυχία της ελληνικής οικονομικής πολιτικής, αλλά και των Ευρωπαϊκών αρχών που συνδιαμόρφωσαν στα πλαίσια του τρίτου μνημονίου την πολιτική αυτή.
Αποτελεί επίσης κλασικό παράδειγμα των αρνητικών συνεπειών που προκαλούνται όταν η οικονομική πολιτική ασκείται με μυωπικές πολιτικές προτεραιότητες, κάτι που στην συγκεκριμένη περίπτωση αναφέρεται τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.
- Σχολιάστε μας και την επικείμενη έκδοση ενός 5ετούς ομολόγου. Σηματοδοτεί επιστροφή στη κανονικότητα ή απαραίτητη προϋπόθεση για αυτό είναι η έκδοση 10ετούς;
Η έκδοση 5ετούς ομολόγου είναι απαραίτητη ως ελάχιστο βήμα προς την αποκατάσταση της κανονικότητας στην αγορά κρατικών ομολόγων.
Ο βαθμός επιτυχίας της θα κριθεί προφανώς από το επιτόκιο δανεισμού, το ποσό που θα αποφέρει, τον λόγο προσφερομένων κεφαλαίων ως προς το ποσό δανεισμού, και τη σύνθεση της επενδυτικής βάσης.
Από εκεί και πέρα, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι μια μικρή έκδοση ενός 5ετούς ομολόγου, δεν σηματοδοτεί επιστροφή στην κανονικότητα. Αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς, πρέπει να πούμε ότι χωρίς έκδοση δεκαετούς ομολόγου, με ικανοποιητικά χαρακτηριστικά στις παραμέτρους που ανέφερα προηγουμένως επιστροφή στην κανονικότητα δεν υπάρχει.
Από το σημείο αυτό σήμερα απέχουμε πολύ. Η αλήθεια είναι ότι η Ελλάδα ουσιαστικά παραμένει εκτός αγορών, κάτι το οποίο αποτελεί μια δεύτερη μεγάλη αποτυχία της ελληνικής οικονομικής πολιτικής και των Ευρωπαϊκών αρχών που την συνδιαμόρφωσαν στα πλαίσια του τρίτου μνημονίου.
- Στα παραπάνω δεν πρέπει να προσθέσει κανείς και τη πιθανή δημοσιονομική βόμβα αν το ΣτΕ ξηλώσει το νόμο Κατρούγκαλου και δικαιωθούν όλες αυτές οι χιλιάδες διεκδικήσεις αναδρομικών;
Βεβαίως, αυτό που μόλις αναφέρατε αποτελεί άλλη μια μεγάλη, και εν πολλοίς υποτιμημένη, απειλή για τα δημοσιονομικά της χώρας, αφού οι πιθανές υποχρεώσεις του Δημοσίου από ενδεχόμενη επιστροφή αναδρομικών και δώρων έχει υπολογιστεί ως και κοντά στα 29 δισ ευρώ.
Το ίδιο ισχύει και για τις συνεχιζόμενες μεγάλες ζημιές των ΔΕΚΟ, των οποίων οι συσσωρευμένες υποχρεώσεις έχουν πλέον ξεπεράσει τα 17 δισ ευρώ, για την πληρωμή των οποίων τελικός υπεύθυνος είναι το Δημόσιο το οποίο έχει εγγυηθεί τις υποχρεώσεις αυτές.
Εάν σε αυτά προσθέσουμε όσα αναφέραμε προηγουμένως στη συζήτηση μας για το δημόσιο χρέος, το χρηματοπιστωτικό σύστημα και την πραγματική οικονομία, το συμπέρασμα είναι, δυστυχώς για όλους μας, ότι στο τομέα της οικονομίας η παρούσα διακυβέρνηση αποδείχθηκε εξαιρετικά αναποτελεσματική και η κληρονομιά που θα αφήσει πίσω της θα είναι δυσβάσταχτη.
Η οικονομία στο σύνολό της δεν αντέχει παράταση της σημερινής κατάστασης, κάτι που καθιστά την αλλαγή οικονομικής πολιτικής επιτακτική.
* Ο Μιχάλης Αργυρού είναι αναπληρωτής καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Cardiff
