Του Δημήτρη Σιόλιου*
-Δεν έχεις τηλεόραση! Και τότε, προς τα πού «κοιτάνε» τα έπιπλά σου;
Joey Tribbiani, “Friends”
Στο προοίμιο του γραπτού κειμένου της Διακήρυξης της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας, το οποίο υπογράφηκε το 1776, περιγράφεται με λίγα αλλά περιεκτικά λόγια η γενική φιλοσοφία και ο σκοπός του νεοσύστατου κράτους: "Θεωρούμε αυτές τις αλήθειες ως αυταπόδεικτες, ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν δημιουργηθεί ίσοι, ότι έχουν προικιστεί από τον Δημιουργό με κάποια αναφαίρετα Δικαιώματα, τα οποία περιλαμβάνουν τη Ζωή, την Ελευθερία και την επιδίωξη της Ευτυχίας".
Στην ίδια λογική, το προοίμιο του Αμερικανικού Συντάγματος ορίζει τον γενικό προσανατολισμό, το πνεύμα της θεσμικής συγκρότησης και της αποστολής του κράτους των Η.Π.Α ως: "Εμείς οι Άνθρωποι των Ηνωμένων Πολιτειών με σκοπό να δημιουργήσουμε μία τελειότερη Ένωση, [...]να προάγουμε τη γενική Ευημερία και να διασφαλίσουμε τις Ευλογίες της Ελευθερίας για μας και τους απογόνους μας [...]" .
Με αυτό το όραμα, η αμερικανική ανεξαρτησία άνοιξε τον δρόμο για το ξεχαρβάλωμα των δυναστικών κρατών και τη δημιουργία των σύγχρονων δυτικών κοινοβουλευτικών δημοκρατιών. Πρακτικός Διαφωτισμός δηλαδή, του οποίου οι αρχές βρίσκουν την πρώτη τους δια ταύτα εφαρμογή στο πολιτικό και κοινωνικό οικοδόμημα των Η.Π.Α.
Το τρίπτυχο Ζωή, Ελευθερία και επιδίωξη της Ευτυχίας δεν ξέρω αν άρκεσαν για να κάνουν τις Η.Π.Α αυτό που είναι σήμερα. Εντούτοις, το συλλογικό όραμα που περιγράφουν πρέπει να έπαιξε και συνεχίζει, κατά τα φαινόμενα, να παίζει κάποιον σημαντικό ρόλο στη συλλογική προκοπή και στη με πάθος προσκόλληση της συντριπτικής πλειοψηφίας των πολιτών τους στη δημοκρατία και την οικονομία της αγοράς. Επίσης, καθοριστικό ρόλο έπαιξαν και οι άνθρωποι που το εμπνεύστηκαν και το διατύπωσαν τόσο καθαρά. (Κάπου εκεί ακούγεται και ο ψίθυρος του Επίκουρου που έρχεται από το βάθος του χρόνου να μας θυμίσει την αρχαιομάθεια του Jefferson και των λοιπών πρωταγωνιστών της εποχής).
Τελικά, ίσως εκεί να βρίσκεται η ειδοποιός διαφορά ανάμεσα σε επιτυχημένα και αποτυχημένα έθνη, στον θεσμικό προσανατολισμό και το εθνικό όραμα δηλαδή.
Πρόσφατα δημοσιεύτηκε σχετική έρευνα των Ηνωμένων Εθνών για την παγκόσμια ευτυχία στην οποία οι Η.Π.Α κατατάσσονται στη 14 θέση ανάμεσα στην Αυστρία και την Ιρλανδία.
Κι αν οι θεσμικοί πυλώνες των Η.Π.Α είναι προσανατολισμένοι, μεταξύ άλλων, στην διασφάλιση των ευλογιών της Ελευθερίας και το εθνικό τους όραμα, όπως αυτό χωρίς πολλά λόγια ορίστηκε στην Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας, είναι η επιδίωξη της ευτυχίας, τα δικά μας αντίστοιχα ποια είναι;
Μη ψάχνετε στο Σύνταγμα, εκεί δεν υπάρχει τίποτα διατυπωμένο. Ευτυχώς δηλαδή, γιατί αν ήταν διαφορετικά, ευτυχία θα ήταν όπως νόμος ορίζει και θα χρειάζονταν διοικητική άδεια. Αλίμονο!
Στην επιδίωξη, όμως, της μιζέριας ομολογουμένως τα πάμε πολύ καλλίτερα. Η χώρα μας κατατάσσεται 87η στον παραπάνω δείκτη, σε σύνολο 155 χωρών ανάμεσα στη Δομινικανή Δημοκρατία και τον Λίβανο. Ίσως το χειρότερο σκορ για ανεπτυγμένη χώρα, χαμηλότερα ακόμη κι από τη Βενεζουέλα και το Πακιστάν. Πρώτη, παρεμπιπτόντως, είναι η Νορβηγία ακολουθούμενη από τη Δανία, άλλες σκανδιναβικές και χώρες της Βρετανικής Κοινοπολιτείας, όπως η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία. Αξιοσημείωτο είναι πως το ζωσμένο από εχθρούς Ισραήλ είναι 11ο.
Για τον θεσμικό προσανατολισμό τι να πει κανείς; Η πρόδηλη απαξίωση με την οποία αντιμετωπίζουν οι πολίτες τόσο τους θεσμικούς φορείς όσο και τους ίδιους τους θεσμούς αρκεί να καταλάβει κανείς το βάθος και το πλάτος του προβλήματος.
Ίσως όλα αυτά να οφείλονται σε ένα υποκείμενο υπαρξιακό άγχος που δημιουργείται από την έλλειψη ενός εκπεφρασμένου και ευκρινούς κοινού σκοπού. Ο αλυτρωτισμός της Μεγάλης Ιδέας, η είσοδος στην τότε Ε.Ο.Κ, η την Ο.Ν.Ε ή ακόμη η διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων αποτέλεσαν έναν τέτοιο σκοπό και μ' αυτόν τον τρόπο κατάφεραν ίσως να κινητοποιήσουν τις δημιουργικές δυνάμεις του τόπου, κάποιες φορές σε βαθμό εμμονής. Εντούτοις, όλα αυτά τα χρόνια ακόμη δεν έχει αποκρυσταλλωθεί και με τούτη την έννοια με σαφήνεια προσδιοριστεί που πηγαίνουμε, το δικό μας Εθνικό Όραμα ή η δική μας βερσιόν της ευτυχίας. Κοντολογίς, τι είδους χώρα θέλουμε να αφήσουμε στα παιδιά μας? μια κανονική, δυτική χώρα με ευτυχισμένους κατοίκους ή να συνεχίσουμε στον δρόμο της αναπόφευκτης μιζέριας μιας φορολογικής κόλασης, μιας βαλκανικής Βενεζουέλας που προφανώς ονειρεύεται για μας ο κ. Τσίπρας και το συν αυτώ γκουβέρνο;
