Των Ευθύμη Μαραμή και Μανόλη Καλλέργη*
Τι ήταν και πως ερμηνευόταν ο σοσιαλισμός από την Αυστριακή οικονομική σχολή; Ο Ludwig von Mises, ήταν ο πρώτος οικονομολόγος που κατέδειξε την ματαιότητα των σοσιαλιστικών σχημάτων το 1920 με την πραγματεία του "economic calculation in the socialist commonwealth". Ο von Mises δεν σταμάτησε ποτέ να θεωρεί ως σοσιαλισμό κάθε απόπειρα εμπλοκής του κράτους στις επιλογές των συμμετεχόντων στην αγορά. Μπορεί σήμερα να αναφερόμαστε με πιο ήπιους χαρακτηρισμούς στο φαινόμενο αυτό, όπως "κρατισμός" η "κεντρικός σχεδιασμός", όμως είναι καλό να θυμόμαστε πως ονομαζόταν αυτά τα συστήματα μερικές δεκαετίες πριν.
Το 1950 ο von Mises επανέρχεται στο θέμα με την πραγματεία του Planned chaos** κάνοντας σχετικές αναφορές 30 χρόνια μετά την αρχική του εργασία:
"Ακόμη και οι πιο πεισματάρηδες σοσιαλιστές δεν μπορούν παρά να παραδεχτούν πως υπάρχουν διάφορα μοντέλα για την κατασκευή της ουτοπίας τους, τα οποία δεν συμβιβάζονται το ένα με το άλλο. Υπάρχει το Σοβιετικό πρότυπο της ολόπλευρης "κοινωνικοποίησης" των επιχειρήσεων και της ολοκληρωτικής γραφειοκρατικής διαχείρισης τους. Υπάρχει το γερμανικό πρότυπο Zwangswirtschaft, το οποίο υιοθέτησαν οι αγγλοσαξονικές χώρες. Υπάρχει ο συντεχνιακός σοσιαλισμός, υπό την διεθνή ονομασία corporativism που εξακολουθεί να είναι πολύ δημοφιλής σε ορισμένες καθολικές χώρες. Υπάρχουν πολλές άλλες ποικιλίες. Οι υποστηρικτές των περισσότερων αυτών ανταγωνιστικών μεταξύ τους συστημάτων κεντρικού σχεδιασμού, ισχυρίζονται ότι τα ευεργετικά αποτελέσματα που αναμένονται από το δικό τους πλάνο θα αποκαλυφθούν μόνο όταν όλα τα έθνη θα έχουν υιοθετήσει το σχέδιο τους. Απορρίπτουν το ότι ο σοσιαλισμός μπορεί να επιφέρει σε μία μόνο χώρα την ευλογία που του αποδίδουν. Οι Μαρξιστές δηλώνουν ότι η ευδαιμονία του σοσιαλισμού θα προκύψει μόνο κατά την "ανώτερη φάση" η οποία, όπως υπαινίσσονται, θα εμφανιστεί μόνο εφόσον η εργατική τάξη, θα έχει περάσει "μέσα από πολύχρονους αγώνες", από μια σειρά ιστορικών διαδικασιών, κατά το τέλος των οποίων θα μετασχηματιστούν οι καταστάσεις και οι άνθρωποι".
Προσπαθώντας να εκτιμήσουμε βάσει των ανωτέρω γραφόμενων του von Mises την σημερινή κατάσταση, θα μπορούσαμε να πούμε πωςoι υποστηρικτές του Γερμανικού μοντέλου Zwangswirtschaft, πιστεύουν πως η πειθαρχία του "πολίτη" και η συμμόρφωση στις φορολογικές "υποχρεώσεις" θα επιφέρουν τον παράδεισο του "κοινωνικού κράτους". Οι θιασώτες του κορπορατισμού, υποστηρίζουν πως οι εξαγωγικές και πολύ μεγάλες επιχειρήσεις πρέπει να επιδοτούνται και να απαλλάσσονται από τις "υποχρεώσεις" οι οποίες επιβαρύνουν τους υπόλοιπους επαγγελματίες και εργαζόμενους. Κυβερνήσεις διασώζουν τράπεζες με χρήματα των φορολογούμενων διότι αυτές είναι "πολύ μεγάλες για να αποτύχουν" μετατρέποντας τες σε ακόμα μεγαλύτερες και λιγότερες αριθμητικά κ.ο.κ. Όλοι οι σοσιαλιστές, έχουν ένα "εξαιρετικό" σχέδιο για την "δικαιοσύνη" και την αναδιανομή του πλούτου κατά το δοκούν της δικής τους εκλεπτυσμένης κεντρικής εξουσίας.
Πολλές φορές δε, παρατηρείται ταυτόχρονη εφαρμογή όλων των ανωτέρω σχημάτων που περιγράφει ο von Mises το 1950, σε διάφορες δόσεις, εκφάνσεις και παραλλαγές σήμερα.
Συμφωνούν πάντως όλοι τους σε κάτι κοινό. Η κεντρική εξουσία πρέπει να έχει, σύμφωνα με τους κεντρικούς σχεδιαστές, μονοπωλιακό προνόμιο στην έκδοση fiat νομίσματος και απόλυτο έλεγχο του τραπεζικού συστήματος. Εδώ ακριβώς είναι και το σημείο όπου η Αυστριακή σχολή ξεχώριζε και ξεχωρίζει, με συνέπεια να γίνει ιδιαίτερα ενοχλητική και αντιπαθής σε κάθε σοσιαλιστική σέκτα. Οι κεντρικές νομισματικές αρχές (κεντρικές τράπεζες) δεν συνάδουν σε καμία περίπτωση με τον καπιταλισμό και την ελευθερία της αγοράς. Πως μπορούν εξάλλου να συμβιβάζονται η ελευθερία και ο καπιταλισμός με την μονοπωλιακή παραγωγή και διανομή του πιο σημαντικού προϊόντος της αγοράς - ήτοι το συναλλακτικό της μέσο - από κυβερνήσεις και ειδικές ομάδες συμφερόντων; Είναι αντιφατικός ένας τέτοιος συμβιβασμός στην καλύτερη περίπτωση και εγκληματικός στην χειρότερη.
Συνεχίζει ο Αυστριακός οικονομολόγος:
"Η θεμελιώδης ένσταση κατά της πρακτικότητας του σοσιαλισμού έγκειται στην αδυναμία οικονομικού υπολογισμού. Έχει αποδειχθεί αδιάσειστα πως μια σοσιαλιστική κοινοπολιτεία δεν είναι σε θέση να εφαρμόσει οικονομικούς υπολογισμούς. Σε περίπτωση που δεν υπάρχουν τιμές αγοράς για τους συντελεστές της παραγωγής, διότι αυτοί δεν αγοράζονται ούτε πωλούνται, είναι αδύνατον να επιτευχθεί υπολογισμός μελλοντικών δράσεων και προσδιορισμός αποτελέσματος παρελθόντων δράσεων. Μια σοσιαλιστική διαχείριση παραγωγής δεν μπορεί να γνωρίζει αν αυτό που σχεδιάζει και εκτελεί είναι το καταλληλότερο για την επίτευξη των επιδιωκόμενων στόχων. Λειτουργεί στο σκοτάδι. Θα σπαταλά τους συντελεστές της παραγωγής είτε της ύλης είτε της ανθρώπινης εργασίας. Θα προκύψει χάος και φτώχεια για όλους αναπόφευκτα.
Οι πρώτοι σοσιαλιστές ήταν πολύ στενόμυαλοι ώστε να διακρίνουν αυτό το ουσιαστικό στοιχείο. Ούτε αρχικά οι οικονομολόγοι είχαν συλλάβει την πλήρη σημασία του. Όταν ο γράφων το 1920 ανέδειξε την αδυναμία οικονομικού υπολογισμού στον σοσιαλισμό, οι απολογητές του ξεκίνησαν την αναζήτηση μίας μεθόδου που θα μπορούσε να ισχύσει σε ένα τέτοιο σύστημα. Έχουν αποτύχει παταγωδώς σε αυτές τις προσπάθειες. Η ματαιότητα των σχημάτων που επινόησαν μπορούσε εύκολα να αποδειχθεί. Η σοβιετική ένωση λειτουργεί ξεκάθαρα παίρνοντας πληροφορίες τιμών από τις διεθνείς αγορές, όπου υπάρχουν σχετικά πιο ελεύθερα διαμορφωμένες τιμές. Κομμουνιστές, οι οποίοι δεν τρομοκρατήθηκαν εξ ολοκλήρου από τους Σοβιετικούς δημίους, για παράδειγμα ο Τρότσκι, ξεκάθαρα παραδέχθηκαν πως η οικονομική λογιστική είναι αδιανόητη χωρίς σχέσεις αγοράς. Η χρεοκοπία της σοσιαλιστικής θεωρίας δεν μπορεί πλέον να αποκρυφτεί. Παρά την πρωτοφανή δημοτικότητα του, ο σοσιαλισμός είναι πρακτικά τελειωμένος. Κανείς οικονομολόγος δεν μπορεί πλέον να αμφισβητήσει το ανεφάρμοστο του. Οι ισχυρισμοί των σοσιαλιστών είναι τόσο μάταιοι, όσο αυτοί των αστρολόγων και των μάγων."
Ο Ludwig von Mises στα τέλη της δεκαετίας του 1960
Θα ήταν ενδιαφέρον να είχε κοντά του σήμερα τον Ludwig von Mises ο οικονομικός κόσμος. Δεν πρόλαβε να ζήσει την κατάρρευση της σοβιετικής ένωσης καθώς πέθανε το 1973, αν και ήταν ανέκαθεν βέβαιος για αυτήν την αναπόφευκτη έκβαση. Θα ήταν πολύ χρήσιμο να μπορούσαμε να ακούσουμε την άποψη του για την πορεία που έχει πάρει η παγκόσμια οικονομία υπό το καθεστώς των κεντρικών τραπεζών, των κρατικών επενδύσεων και του αυτοαποκαλούμενου "κοινωνικού κράτους". Πόσο ελεύθερα διαμορφώνονται σήμερα οι τιμές στις αγορές, όταν το νομισματικό σύστημα αψηφά εντελώς την ύπαρξη η μη αποταμιεύσεων, καθορίζει αυθαίρετα τις τιμές ενδιαφέροντος και "τραβά" τεχνητά όλο και περισσότερη ζήτηση και προσφορά από το μέλλον προς το παρόν; Πόσο θα αντέξει ο κόσμος την αποπληρωμή αποτυχημένων πανάκριβων επενδύσεων όπως οι ανεμογεννήτριες στην Ευρώπη, η οι νεκρές πόλεις φαντάσματα στην Κίνα; Πόσο βάρος σηκώνει ο κόσμος στις πλάτες του από τις αυθαίρετα διαμορφωμένες τιμές μονοπωλιακών προϊόντων και υπηρεσιών επιβεβλημένων δια της βίας του νόμου από κυβερνήσεις;
Εγκαταλειμμένο ημιτελές εμπορικό κέντρο αντιγραφή του Αμερικανικού "πενταγώνου" κάπου στη Σαγκάη της Κίνας
Μπορούμε να κάνουμε βεβαίως και μια αναγωγή στην Ελληνική πραγματικότητα αντιπαραθέτοντας για παράδειγμα την Αυστριακή μεθοδολογία, με τα συμπεράσματα ενός σοσιαλιστή συνταγματολόγου πρώην υπουργού οικονομικών και αντιπροέδρου κυβερνήσεως, ο οποίος θεωρείται σοβαρός ώριμος και πετυχημένος από μεγάλη μερίδα του κόσμου.
Απόσπασμα από συνέντευξη του Ε. Βενιζέλου στον Ν. Χατζηνικολάου τον Δεκέμβριο του 2015:
"Τα Ταμεία είναι φορείς του δημόσιου τομέα, ανήκουν στη γενική κυβέρνηση. Το Δημόσιο όταν εκδίδει ομόλογα και τα ομόλογα τ'' αγοράζουν τα Ταμεία, στην πραγματικότητα συμψηφίζει με τον εαυτό του. Δηλαδή η κεντρική κυβέρνηση εκδίδει ένα ομόλογο και το αγοράζει το Ταμείο που είναι γενική κυβέρνηση. Εμείς υπολογίζουμε το χρέος της γενικής κυβέρνησης. Άρα σ'' επίπεδο γενικής κυβέρνησης αυτό μηδενίζεται. Στην πραγματικότητα λοιπόν, επρόκειτο για μια εγγραφή λογιστική συμψηφιστική μεταξύ κράτους και Ταμείων."
Βλέπουμε λοιπόν (πέρα από τον "έντεχνο βερμπαλισμό" που διακρίνει τον κ. Βενιζέλο) πως το χρήμα στην συγκεκριμένη περίπτωση χάνει τον πραγματικό λόγο ύπαρξής του ως αγαθό με χρήση στις ανθρώπινες καθημερινές συναλλαγές. Υπάρχει απλά ως λογιστική εγγραφή που ο κρατικός άρχων κατά το δοκούν δημιουργεί και εγγράφει, πχ με τις (δήθεν) ασφαλιστικές εισφορές κρατικών υπαλλήλων, τις οποίες μετέπειτα ανταλλάσσει με χρεόγραφα, που αργότερα κουρεύει με PSI, στέλνοντας τον λογαριασμό του κουρέματος (του κατά τον κ. Βενιζέλο "μηδενικού χρέους") στον ιδιώτη εργαζόμενο και μικροϊδιοκτήτη. Την ίδια ώρα ο ίδιος (ο ιδιώτης) που αποπληρώνει τις παχυλές εισφορές των κρατικών υπαλλήλων, αδυνατεί να αποπληρώσει τις δικές του εισφορές και κινδυνεύει να φυλακιστεί για χρέη προς τους (κρατικοδίαιτους) ασφαλιστικούς φορείς ακόμα και για μικροποσά, που για κακή του τύχη δεν είναι "λογιστικές εγγραφές", αλλά κόπος και ιδρώτας.
Όπως χαρακτηριστικά εξηγεί στα πιο πάνω αποσπάσματα του "planned chaos" ο von Mises, το σοσιαλιστικό όνειρο που κυνηγά (η εκάστοτε Κυβέρνηση) γίνεται τελικά εφιάλτης για την πλειοψηφία των εργαζόμενων που δεν έχουν εγγυημένα από το κράτος εισοδήματα.O κύριος Βενιζέλος, ο οποίος "τα λέει ωραία" (άσχετα αν λίγοι καταλαβαίνουν τι ακριβώς λέει) απλά δεν έχει απέναντί του οικονομολόγους, αναλυτές και πραγματικούς πολιτικούς αντιπάλους ώστε να τον αποστομώσουν άμεσα με την πραγματικότητα. Αυτό συμβαίνει, διότι η συντριπτική πλειοψηφία δημοσιογράφων, πολιτικών και οικονομολόγων στην χώρα, είναι δυστυχώς ένα μάτσο σοσιαλιστές όπως και ο κύριος Βενιζέλος. Θεωρούν απόλυτα φυσιολογικούς τους "συμψηφισμούς" και την "διαγραφή χρέους" για κάποιους, το οποίο χρέος θα πληρώσουν κάποιοι άλλοι.
Οι ελεύθερα διαμορφωμένες τιμές βασισμένες στην προσφορά και στην ζήτηση, αποτελούν για τον άνθρωπο ότι ακριβώς αποτελεί για τα ζώα η όσφρηση. Είναι οι πληροφορίες για τις επιλογές τους και για τα αποτελέσματα των επιλογών τους όπως χαρακτηριστικά τονίζει οvon Mises. Είδαμε και πιο συγκεκριμένα την σημασία των τιμών σε προηγούμενο άρθρο.
Όταν οι τιμές ορίζονται αυθαίρετα από μια κεντρική αρχή, είτε κυβέρνηση είτε κεντρική τράπεζα, ο κόσμος βρίσκεται στο σκοτάδι. Όλος ο κύκλος εργασιών και οι συντελεστές της παραγωγής γύρω από την αυθαίρετη αυτή πράξη, έχει αυτομάτως παραπληροφορηθεί. Η αυθαίρετα διαμορφωμένη τιμή, που συνεπάγεται έλλειψη πραγματικής ζήτησης, θα οδηγήσει μαζικά σε λάθος επιλογές, σε στρέβλωση της αγοράς, σε υπερπροσφορά αζήτητων προϊόντων, σε καταστροφή υγιών επιχειρήσεων που θα αναγκαστούν να ακολουθήσουν την λάθος πληροφορία. Είναι κρίμα που τόσα χρόνια μετά, η σοφία του von Mises αγνοήθηκε τόσο εμφατικά από τον οικονομικό κόσμο. Ακόμα και το 2016, ελάχιστοι οικονομολόγοι φαίνεται να έχουν συλλάβει πλήρως την σημασία των ελεύθερα διαμορφωμένων τιμών. Ακόμα πιο ελάχιστοι έχουν κατανοήσει πόσο σημαντικό είναι να απομακρυνθεί το κράτος από τις οικονομικές επιλογές των ανθρώπων.
O John Maynard Keynes , αγαπημένος οικονομολόγος κάθε κυβέρνησης. Υποστήριξε τις κρατικές επενδύσεις, την "θανάτωση" των αποταμιευτών και την αυθαίρετη κατάργηση του νομισματικού χρυσού ως "βάρβαρο απολίθωμα".
Ο καπιταλισμός δεν "εφαρμόζεται". Πρόκειται για σύστημα κοινωνικής οργάνωσης βασισμένο αποκλειστικά στην εθελοντική συναλλαγή η οποία και θα διαμορφώσει την προσφορά και την ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών. Σήμερα παρακολουθώντας την εξέλιξη ειδικά του χρηματοπιστωτικού τομέα, είμαστε σε θέση να βγάλουμε και τα πρώτα συμπεράσματα για την πλήρη απαλλοτρίωση του νομίσματος από τις κυβερνήσεις το 1971 . Διότι κανένας δεν ρώτησε τους ανθρώπους όταν αποσυνδέθηκε αυθαίρετα το χαρτονόμισμα από τον κανόνα του χρυσού. Πρόκειται ξεκάθαρα για αυθαίρετη απόφαση του κεντρικού σοσιαλιστικού σχεδιασμού που ουδεμία σχέση έχει με εθελοντική επιλογή των μελών της αγοράς. Να διαπιστώσουμε δηλαδή πόσο "βάρβαρο λείψανο" ήταν ο χρυσός ως χρήμα και πόσο "προοδευτικός εκσυγχρονισμός" είναι το fiat πολιτικό νόμισμα. Κρίνοντας από το δυσθεώρητο παγκόσμιο χρέος, τα αρνητικά επιτόκια που συνεπάγονται απαλλοτρίωση καταθέσεων, τα μαζικά bailouts κυβερνήσεων, τραπεζών και μεγάλων επιχειρήσεων και τις σκέψεις για κατάργηση ακόμα και του παραστατικού χαρτονομίσματος, ίσως διαπιστώσουμε πως ο von Mises ήταν εξαιρετικά διορατικός όταν τόνιζε πως "κάθε σοσιαλιστής, είναι ένας μεταμφιεσμένος δικτάτορας".
* Ο κ. Μανόλης Καλλέργης είναι ελεύθερος επαγγελματίας - προγραμματιστής Η/Υ . Ο κ. Ευθύμης Μαραμής είναι επιχειρηματίας - επενδυτής. Και οι δύο είναι ανεξάρτητοι αναλυτές της Αυστριακής οικονομικής θεωρίας.
**Το βιβλίο "planned chaos" ελεύθερα προσβάσιμο στον διαδικτυακό τόπο του Ludwig von Mises institute: https://mises.org/library/ planned-chaos-0
