Του Πλάτωνος Τήνιου*
Η Χίλλαρυ Κλίντον είχε σχεδιάσει την εκστρατεία της στην εντέλεια. Είχε όλα τα χρήματα, τους καλούς συμβούλους, τους ακριβότερους διαφημιστές, τους διασημότερους δημοσκόπους, την διανόηση και τα καλά επιχειρήματα με το μέρος της. Είχε επιστρατεύσει τα όπλα της πολιτικής ορθότητας και την εμπειρία ετών στην οικοδόμηση συμμαχιών από όλους (και ήταν πολλοί) που απωθούνταν από τον Τραμπ. Φρόντισε να μην δυσαρεστήσει κανένα, στρογγυλεύοντας και αναθεωρώντας ακόμη και ζητήματα στα οποία κάποτε είχε σαφείς απόψεις (όπως το πόσο επιθυμητές είναι οι ανοικτές αγορές).
Και όμως έχασε.
Έχασε απέναντι σε αντίπαλο, τον οποίο η ιεραρχία του δικού του κόμματος θεωρούσε επιλογή καταστροφής και σίγουρης ήττας. Ο οποίος γύρισε την πλάτη του στην πολιτική ορθότητα τρέχοντας μια εκστρατεία που εγκατέλειψε σταθερές που θεωρούνταν αυτονόητες – όπως τη σημασία της διαφήμισης, του περιτυλίγματος του μηνύματος, την οικοδόμηση συμμαχιών. Ο Τραμπ έτρεξε μια εκστρατεία όπως αυτές υπήρξαν πριν την άφιξη της τηλεόρασης και της εργολαβικής διαχείρισης της κοινής γνώμης από επαγγελματίες: έβγαζε λόγους, έκανε συγκεντρώσεις, δημιουργούσε ειδήσεις για να κρατηθεί στην επικαιρότητα. Αγνοούσε τις δημοσκοπήσεις, ακολουθούσε το ένστικτό του και όχι αλγορίθμους επικοινωνιολόγων. Την στατιστική την είχε καταγραμμένη απλώς σαν μια πιο δυσνόητη (και συνεπώς άχρηστη) μορφή ψευδολογίας.
Με όλα αυτά δεν θα έπρεπε να είχε κερδίσει. Και όμως κέρδισε.
Το ουσιαστικό ζήτημα είναι γιατί κέρδισε; Τι ήταν αυτό που η εκστρατεία του Τραμπ έκανε σωστά ώστε να αντισταθμίσει όλα τα συσσωρευμένα μειονεκτήματα;
Η απάντηση είναι ότι ο Τραμπ, ένας καθ' ομολογία ερασιτέχνης της πολιτικής, λειτούργησε ως πολιτικός και όχι ως όχημα των επαγγελματιών
της πολιτικής. Η νίκη του βασίστηκε σε μια μεγάλη αλήθεια και δύο ψέματα:
- Η Αλήθεια: Διέκρινε και ονομάτισε τον 'ελέφαντα στο δωμάτιο'. Δηλαδή μια εξόχως πολιτική αλήθεια, την οποία δεκαετίες πολιτικής ορθότητας είχαν αποκρύψει: Ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες άλλαζαν με τέτοιο τρόπο ώστε η πλειοψηφία να αισθάνεται ότι μένει πίσω. Ότι πολλοί έβλεπαν τα παιδιά τους να αναγκάζονται να τα βγάλουν πέρα πολύ πιο δύσκολα από ότι οι ίδιοι.
- Ψέμα 1: Διατύπωσε ένα απλό μήνυμα απόρριψης μιας κατάστασης που είχε γίνει καθεστώς. Επαναλαμβάνοντας 'Να γίνει η Αμερική ξανά μεγάλη (Make America Great Again – MAGA), υπογράμμισε την αλλαγή που ευαγγελιζόταν – αγνοώντας ότι αυτή δεν είχε και μεγάλη σχέση με την πραγματικότητα.
- Ψέμα 2: Ανέλαβε ο ίδιος το ρίσκο των αλλαγών και έπεισε τους υποστηρικτές του να το μοιραστούν μαζί του – με το αφοπλιστικό επιχείρημα «Δεν μπορείτε να χάσετε περισσότερα από ότι έχετε ήδη χάσει».
Η ανάγκη για αλλαγή -ο ελέφαντας- ήταν και είναι υπαρκτή. Στην ΗΠΑ το φτωχότερο 20% σήμερα έχει μικρότερο προσδόκιμο επιβίωσης από ότι είχαν μια γενιά πριν – την ίδια στιγμή που ο πλούτος του πλουσιότερου 1% έχει απογειωθεί. Οι συγκεκριμένες συνταγές του Τραμπ (τα δύο ψέματα) απλώς θα μειώσουν την φορολογία για τον ίδιο, ενώ οι φτωχοί θα βρεθούν χωρίς την προστατευτική ασπίδα της ασφάλισης υγείας του Obamacare.
Ο λόγος που κέρδισε ο Τραμπ είναι ότι ακόμα και τα δύο ψέματα ήταν προτιμότερα από την σιωπή της άλλης πλευράς. Στην διαπίστωση που έκαιγε, η πλευρά της Χιλλαρυ αντέταξε εκλογικούς τακτικισμούς, προσπάθειες οικοδόμησης ετερογενών συμμαχιών θιγόμενων και άλλων με αλλεργία στον Τραμπ. Βασίστηκε στους συμβούλους της, στις επιστημονικά πλήρεις στατιστικές επεξεργασίες και στην καθοδήγηση των επικοινωνιολόγων. Το μόνο που δεν έδωσε ήταν η δική της απάντηση στο βασικό ερώτημα των εξετάσεων – πώς θα πείσει τους χαμένους ότι δεν έχουν ξεχαστεί;
Οι χαμένοι που κινητοποίησε ο Τραμπ είναι οι ίδιοι που 'πέτυχαν' το Brexit, αυτοί που σήμερα στηρίζουν τον Ορμπαν στην Ουγγαρία, τον Κατσίνσκυ στην Πολωνία. Είναι οι αγανακτισμένοι που ανέδειξαν χθές τον ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα και τους Ποδέμος στην Ισπανία, και που ίσως αύριο αναδείξουν την Λεπεν στην Γαλλία.
Κοινό σημείο όλων είναι ότι αναδεικνύουν το κεντρικό έλλειμμα – αλλά μόνο με την έννοια ότι δεν το αποκρύπτουν. Ο λαϊκισμός που αντιτάσσουν είναι εκτός θέματος, ή ανεδαφικός, ή μιας μορφής φυγή από την πραγματικότητα. Αλλά, αυτό που μένει στο μυαλό του ψηφοφόρου όμως είναι ότι το πρόβλημά του δεν αγνοείται.
Το ότι οι λαϊκίστικες λύσεις είναι λανθασμένες πρόκειται να αναδειχθεί, για όσο διάστημα η άλλη πλευρά αναλώνεται σε τακτικισμούς και επικοινωνιακή διαχείριση αντί να παράγει ένα θετικό αφήγημα υπερ της ανοικτής κοινωνίας και οικονομίας ως αντίβαρο ως αντίβαρο στον φοβικό προστατευτισμό. Οι βάσεις ενός τέτοιου αφηγήματος είχαν τεθεί με τον Τρίτο Δρόμο του Τονυ Μπλαιρ και Τονυ Γκίντενς, αλλά εγκαταλείφθηκαν άρον άρον προκειμένου να γίναι η εκστρατεία στο Ιράκ. Η απουσία φωνής της πλευράς υποστήριξης της ανοικτής κοινωνίας επιτρέπει στην πλευρά των Τραμπ του κόσμου – δεξιών και αριστερών - να την κατηγορήσουν για αδιαφορία και φαρισαϊσμό, αλλά, ακόμη χειρότερα για κυνική αδράνεια για να συνεχίσουν οι κερδισμένοι να εκμεταλλεύονται τα θύματά τους.
Αν υπάρχει κάτι θετικό από την εμπειρία αυτών των εκλογών στις ΗΠΑ είναι ότι ανέδειξαν τη φτώχεια της αντιμετώπισης της 'συνήθους πολιτικής ορθότητας' – δηλαδή της επικοινωνίας χωρίς περιεχόμενο. Πιο σημαντικά όμως αναδεικνύουν την ανάγκη της θετικής υπεράσπισης της ανοικτής κοινωνίας, όχι σαν αναγκαίο κακό αλλά ως επιλογή για καλύτερη ζωή για όλους.
*O κ. Πλάτων Τήνιος, είναι οικονομολόγος, Επίκουρος Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς.
