Του Γιάννη Μαστρογεωργίου*
Η εργαλειακή χρήση της ιστορίας είναι φαινόμενο δεκαετιών. Η δημόσια μνήμη κυρίως για τον Εμφύλιο, περνά μέσα από τη Μεταπολίτευση, τα πρώτα χρόνια του ΠΑΣΟΚ, την περίοδο Μητσοτάκη και ανανοηματοδοτείται έντονα στην αρχή της κρίσης και κυρίως από το 2010 έως το 2012.
Πώς γίνεται αυτό; Δημιουργείται μία δημόσια ταυτότητα μίας τραυματισμένης κοινωνικής ομάδας που υποφέρει και βρίσκει στήριγμα στην αναγωγή στο παρελθόν. Δημιουργείται μία ταύτιση και αναγωγή της πολιτικής σύγκρουσης σε εθνική. Ο πολιτικός αντίπαλος είναι ο εθνικός εχθρός και η μάχη εναντίον του πρέπει να είναι σταυροφορία.
Τομή στη εξέλιξη της ιστορικής μνήμης προέκυψε μετά το 1981. Η υπουργική απόφαση της 6ης Νοεμβρίου 1981, ανέφερε ότι η Κυβέρνηση θα εισηγηθεί προσεχώς «συμβολική πράξη ομοψυχίας, συμφιλίωσης και λήθης». Πρόκειται για μία ενδιαφέρουσα ταύτιση των τριών εννοιών.[1]
Το κλίμα συμφιλίωσης υποστηρίζεται και από την ΚέντροΔεξιά εκείνη την εποχή, όπως φαίνεται και από το κύριο άρθρο της Καθημερινής της ίδιας ημέρας. Σημειώνει η εφημερίδα ότι «δεν είναι προς το συμφέρον μας να διαιωνίζουμε στοιχεία που μας διχάζουν, αντίθετα οφείλουμε να τα αμβλύνουμε».
Η διαιρετική τομή Δεξιάς και Αντιδεξιάς που βίωσε η χώρα τέλη 70 αρχές 80, βασίστηκε στην πόλωση και τους υψηλούς τόνους αντιπαράθεσης με τον Εμφύλιο να κατέχει δεσπόζουσα θέση. Σταδιακά όμως, κυρίως για τα κόμματα του Κέντρου και της Αριστεράς το ζητούμενο ήταν η εθνική συμφιλίωση και λήθη.
Αντίστοιχα, τραύματα και διαδικασίες επούλωσης υπήρξαν και στην Ισπανία. Και εκεί η μετάβαση στη Δημοκρατία βασίστηκε σε ένα σύμφωνο ομοψυχίας και λήθης με πρόταγμα το σύνθημα «ποτέ ξανά» που αναφερόταν στον Εμφύλιο. Στην Ελλάδα από την άλλη η Μεταπολίτευση δεν έφερε την αναγκαία συναίνεση σχετικά με το τραγικό παρελθόν. Πρυτάνευσε η Εθνική Αντίσταση που μέσα της πνίγηκε ο Εμφύλιος. Στην Ισπανία πάλι η συναίνεση εντοπίστηκε στην μη επανάληψη του Εμφυλίου και όχι στη Δικτατορία Φράνκο. Το ελληνικό αντίστοιχο συμπυκνώθηκε στο γνωστό «Καραμανλής ή τάνκς».[2]
Να σημειωθεί ότι και ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης επιδίωξε τη συνεργασία και όχι τη σύγκρουση με την Αριστερά, για να μετριάσει την άνοδο του ΠΑΣΟΚ. Άρα και για τη δεξιά παράταξη η λήθη ήταν συστατικό της πολιτικής της. Μία λήθη που δεν ήταν πάντα ευπρόσδεκτη και κατανοητή από όλους.
Πριν από λίγες ημέρες μία ακόμα τελετή δημιούργησε αναζωπύρωση του κλίματος συναισθηματισμού για το παρελθόν. Η μετατροπή του πατρικού σπιτιού του Ν.Μπελογιάννη σε μουσείο που κατέληξε στην προσπάθεια από το ΣΥΡΙΖΑ, έγκρισης ενός ιστορικού δανείου από το παρελθόν στο σήμερα.
Κάποιοι μίλησαν για καιροσκοπισμό. Αν είναι σίγουρα δεν είναι πρόσκαιρος. Όμως, κατά την άποψη μου είναι κάτι περισσότερο. Είναι μία συνειδητή, βαθύτερη χρήση της ιστορίας κατά το δοκούν που καλλιέργησε νέες συλλογικές ταυτότητες και υποσυνείδητο μέσα στην κρίση με κομματικό όφελος. Μία πρόθεση προσαρμογής της μνήμης στην τρέχουσα πολιτική συγκυρία.
Από το 2010 σταδιακά και μέσα από διάφορες εξάρσεις (αγανακτισμένοι, κλπ) ο ΣΥΡΙΖΑ – αρχικώς ως ΣΥΡΙΖΑ ΕΚΜ- διαχειρίστηκε την σταδιακή αποσάθρωση του πολιτικού συστήματος μέσα από την πολιτική ιστορία του τόπου.
Ιστορικές και φορτισμένες στιγμές του παρελθόντος χρησιμοποιήθηκαν για να βοηθήσουν στην κατανόηση του παρόντος. Η προσφυγή στο παρελθόν είχε διττό σκοπό. Να δώσει μία νέα ταυτότητα στο άτομο που βίωνε τη δραματική αλλαγή στη ζωή του και πολιτικά να αναστηθεί μία εικόνα ενός μαχόμενου λαού με ιδανικά που πολεμά τις ξένες δυνάμεις και τους εσωτερικούς αρωγούς της.
Ο ΣΥΡΙΖΑ δημιούργησε για το σκοπό αυτό επιτυχημένα πολιτικές αναλογίες με το παρελθόν. Η κρίση ήρθε ως επανάληψη. Η επανάληψη είναι κατανοητή και αναγνωρίσιμη άρα πολιτικά και συναισθηματικά χειραγωγίσιμη.
Ο πολιτικός λόγος του κόμματος μεταξύ 2010 – 12, ενέπλεξε την ιστορία στο αφήγημα του με αποκορύφωμα την περίοδο των δύο εκλογών του 2012. Η πρόθεση όπως είπαμε διπλή. Αφενός, να καλλιεργηθεί μία νέα ιστορική αφήγηση που θα απαντά στην ανάγκη για μία νέα ταυτότητα στα μεσαία στρώματα που διαλύονται μέσα στην κρίση. Αφετέρου, να υπογραμμιστεί ρητώς το περιεχόμενο και η ιστορική σημασία που θα σήμαινε η εκλογική νίκη της Αριστεράς, θέμα που απασχολεί το χώρο αυτόν εδώ και 150 χρόνια.
Η οικονομική, κοινωνική και πολιτική ρευστότητα θα αποκρυσταλλωθεί για το ΣΥΡΙΖΑ μέσα από τα σύμβολα αντίστασης του παρελθόντος. Της Αντίστασης και του Εμφυλίου. Ο ΣΥΡΙΖΑ παράγει το σήμερα μέσα από το χθες. Δεν παράγει το αύριο μέσα από το μέλλον που θέλει να φτιάξει. Το πολιτικό του αφήγημα θίγει τις βαθύτερες αντιστασιακές, ανυπόταχτες ιστορικές στιγμές του λαού και της πατρίδας. Για το σκοπό αυτό ηρωικές μορφές όπως ο Ν. Μπελογιάννης γίνονται σύμβολα. Η Καισαριανή γίνεται σύμβολο και η κατάθεση στεφάνου πρώτη πράξη του Πρωθυπουργού το 2015. Σφυρηλατείται μία ένωση εθνικής και λαϊκής ενότητας έμπλεη αντιστασιακού φρονήματος απέναντι στον ξένο κατακτητή και τους εγχώριους υποτακτικούς. Ο ίδιος ο Α. Τσίπρας στις 20 Φεβρουαρίου 2012 δηλώνει εν όψει μίας συνεδρίασης του Eurogroup: «Όλο το προηγούμενο διάστημα τα ακούγαμε από τον κ. Παπαδήμο, τον κ. Βενιζέλο, τον κ. Παπανδρέου και τον κ. Σαμαρά. Μπορεί οι ευρωπαίοι να λένε ότι είμαστε όλοι έλληνες, αλλά μάλλον κάποιοι έλληνες δεν είναι και τόσο έλληνες. Αυτοί που μας κυβερνούν».
Η αν μη τι άλλο συμβατική υποχρέωση σεβασμού της δημοκρατικής συνύπαρξης και στοιχειώδους συναίνεσης γκρεμίζεται. Ακολουθεί το «ή εμείς ή αυτοί» που αντικαθίσταται από το απαξιωτικό «προχωράμε χωρίς αυτούς».
Το τραύμα της ταραγμένης περιόδου του Εμφυλίου και των δύσκολων ετών που ακολούθησαν βαθαίνει. Η ρεβάνς βράζει.
Η χώρα βρίσκεται στο έλεος των νεοφιλελεύθερων δανειστών – δυναστών και υπηρετεί τη νέα τάξη πραγμάτων. Για αυτό και είναι πειραματόζωο όπως την αναφέρει πάλι ο Α. Τσίπρας στο ΒΗΜΑ στις 19 Μαΐου 2012.
Εν κατακλείδι, ο ΣΥΡΙΖΑ επένδυσε μεθοδικά στην κοινωνική ρηγμάτωση. Μέσα από την ιδιοτελή προσπάθεια να κερδίσει πολιτικά, ενίσχυσε τον κοινωνικό κατακερματισμό. Δεν έδωσε προοπτική στο μέλλον, αλλά ελπίδα στη ρεβάνς του παρελθόντος. Κατοχή παλιά, Κατοχή και τώρα. Προδότες τότε, προδότες και τώρα. Ήρωες παλιά , ήρωες και σήμερα, ήρωες πάντα.
Δυστυχώς, το πολωτικό σχήμα λαός – κατακτητής, αντί να μείνει ρητορικό σχήμα πολιτικής εκμετάλλευσης από τη ριζοσπαστική αριστερά, το εκμεταλλεύθηκαν άψογα οι δεξιοί λαϊκιστές και τα περιθωριακά πολιτικά σχήματα δημιουργώντας τερατογενέσεις…
Ειδικά, σε αυτές τις συνθήκες, η Ελλάδα δεν διαθέτει την «πολυτέλεια» ενός εσωτερικού διχασμού, ο οποίος, αν ενσκήψει, μπορεί να αποβεί μοιραίος. Περισσότερο από ποτέ τα τελευταία πολλά χρόνια, η ενότητα αποτελεί σήμερα την κύρια προϋπόθεση επιβίωσης αυτού του τόπου.
Σημείωση αρθρογράφου: Ενδιαφέροντα στοιχεία για το εμφύλιο παρελθόν της χώρας και τον αναστοχασμό του, μπορεί να βρει ο αναγνώστης στο βιβλίο «Εμφύλιος πολιτισμικό τραύμα» των εκδόσεων Αλεξάνδρεια.
*Ο κ. Γιάννης Μαστρογεωργίου είναι Διευθυντής Δικτύου για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη.
[1] Εμφύλιος Πολιτισμικό Τραύμα (2013)
[2] ibid
