Η χαμένη ώρα των Αρχαίων Ελληνικών

Η χαμένη ώρα των Αρχαίων Ελληνικών

Της Σοφίας Μουρούτη – Γεωργάνα

Θα φύγει λοιπόν μια ώρα από την διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών από το πρωτότυπο, για να δοθεί στα Νέα Ελληνικά, γιατί -όπως υποστήριξε ο Υπουργός μας- είναι η διδασκαλία της παλαιότερης φάσης της γλώσσας μας «παρά φύσιν» και όχι «κατά φύσιν». Από την ημέρα που το είπε γράφτηκαν και ειπώθηκαν πολλά και υπέρ και κατά της θέσης του κυρίου Φίλη. Από την πλευρά μου, θα ήθελα να συμβάλω σε αυτόν τον προβληματισμό με μερικές σκέψεις που προέρχονται από την εικοσιεξάχρονη εμπειρία μου στην γυμνασιακή και λυκειακή τάξη.

Η διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών από το πρωτότυπο δεν είναι παρά φύσιν, γιατί αποτελεί μια νοητική άσκηση στο γλωσσικό πεδίο της ελληνικής. Καλούνται οι μαθητές να μεταβούν σε έναν άλλο κώδικα του οποίου τα σήματα δεν είναι διαφορετικά από αυτά των Νέων Ελληνικών. Το υποκείμενο, για παράδειγμα, είναι πάντα σε ονομαστική πτώση. Επιπλέον, χρειάζεται να επιλύσουν ορισμένες δυσκολίες, να μάθουν συντακτικές δομές, να κατανοήσουν κάποιες λέξεις, να εμβαθύνουν σε ένα πιο απαιτητικό κείμενο. Ασκούν, συνεπώς, το μυαλό τους και καλλιεργούν τις δεξιότητές τους, γιατί βρίσκονται αντιμέτωποι με ένα πρόβλημα, ανάλογο με αυτό των Μαθηματικών. Με άλλα λόγια, λύνουν μια εξίσωση. Έτσι, η ενασχόλησή τους με το αρχαίο κείμενο πηγαίνει την σκέψη τους ένα βήμα πιο πέρα. Εκτός αν ισχυριστούμε ότι έχουμε να κάνουμε με κουτούς μαθητές που, όσο και να τους ωθήσουμε προς τα εμπρός, εκείνοι εξακολουθούν να μένουν προσκολλημένοι στην ίδια θέση. Κάτι τέτοιο φυσικά και δεν ισχύει, γιατί θα καθιστούσε ατελέσφορη την οποιαδήποτε συζήτηση για τα εκπαιδευτικά πράγματα.

Με την διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών, επίσης,  εμπλουτίζεται το λεξιλόγιο των παιδιών, ώστε να κατανοούν καλύτερα και την Νέα Ελληνική. Το μάθημα δεν περιορίζεται σε μια αυστηρή εκμάθηση μορφοσυντακτικών δομών, αλλά περιλαμβάνει ένα ωραίο κεφάλαιο που λέγεται «Λεξιλόγιο – Ετυμολογία». Σε αυτό με αφορμή λέξεις του αρχαίου κειμένου, συζητάμε με τους μαθητές για την προέλευσή τους, φτιάχνουμε λεξιλογικούς πίνακες με ομόρριζες λέξεις, μαθαίνουμε την σημασία απαιτητικών και δύσκολων λεκτικών τύπων που χρησιμοποιούμε στην καθομιλουμένη. Για παράδειγμα, ξεκινώντας από την ρίζα πείθω, σε μια από τις ενότητες τους εγχειριδίου της Β'' Γυμνασίου, κάνουμε μια περιδιάβαση στην μεγάλη οικογένεια που έχει τον πειθαναγκασμό, τον πιστό, την πεποίθηση, το πείσμα και τόσες άλλες. Μερικές φορές συνθέτουμε και ιστορίες με όλες αυτές, για να μάθουμε την χρήση τους, πραγματικά μαθήματα δημιουργικής γραφής.

Ακόμα και η τόσο παρεξηγημένη διδαχή της γραμματικής και του συντακτικού ωφελεί εξαιρετικά τους μαθητές. Μπαίνει η σκέψη τους σε μια δημιουργική πειθαρχία. Εξάλλου, μέσα από την γραμματική και το συντακτικό μαθαίνουν να μιλούν και να γράφουν σωστά και στα Νέα Ελληνικά. Πόσες φορές δεν ακούμε την προστακτική με αύξηση (π.χ. επέλεξε, αντί επίλεξε), τα τριτόκλιτα να χρησιμοποιούνται λανθασμένα στην αιτιατική (τον Κίμων, αντί τον Κίμωνα – μην γελάτε το άκουσα σήμερα στο ραδιόφωνο σε πρωινή εκπομπή), τον εσφαλμένο τονισμό των ουσιαστικών (των σελιδών, αντί των σελίδων – Άντε να πεις σε κάποιον ότι ? σελίς ήταν τριτόκλιτο και εκεί δεν κατέβαινε ο τόνος, αν δεν έχει ακούσει για την τρίτη κλίση).

Παράλληλα, ωφελούνται οι έφηβοι, γιατί τους δίνουμε ένα εργαλείο, για να προσεγγίσουν τα κείμενα του πολιτισμού μας από το πρωτότυπο. Το σχολείο δεν μπορεί να τα παρουσιάσει όλα στην νέα γενιά. Οφείλει, όμως, να τα υποψιάσει για τα μεγάλα, τα ωραία και τα υψηλά που έχει ο ελληνισμός. Και  κάποια, ίσως τα σπουδαιότερα, βρίσκονται στα κείμενα της αρχαίας ελληνικής, μεσαιωνικής και λόγιας γραμματείας. Γιατί να τους στερήσουμε από τα εφόδια εκείνα που θα τους δώσουν την δυνατότητα να διαβάσουν τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, τον Θουκυδίδη, τον Δημοσθένη από το πρωτότυπο; Θα μου πείτε υπάρχουν οι μεταφράσεις. Η αισθητική απόλαυση δεν είναι η ίδια. Θα παραθέσω ένα παράδειγμα από την Αντιγόνη του Σοφοκλή, που την διδάσκουμε στην Β'' Λυκείου, δύο μόνο ώρες την εβδομάδα και ακόμη ευτυχώς δεν έχει μπει στο στόχαστρο του Υπουργού, για να μειώσει τις ώρες ή να τις μηδενίσει. Η τραγωδία κλείνει με τον χορό να αναφωνεί: ...μεγάλοι δ? λόγοι – μεγάλας πληγ?ς τ?ν ?περαύχων / ?ποτείσαντες / γήρ? τ? φρονε?ν ?δίδαξαν. Αυτό σε απόδοση είναι: Οι καυχησιολογίες, αφού πληρώσουν με μεγάλες τιμωρίες, διδάσκουν συνήθως στα γηρατειά τους τη φρόνηση στους άλλους. Ο? μεγάλοι λόγοι τ?ν ?περαύχων γίνεται ένα γλωσσικό βίωμα για τον σχεδόν ενήλικα δεκαεπτάχρονο έναντι της φράσης οι καυχησιολογίες της μετάφρασης. Και θα προσέθετα όχι μόνο βίωμα, αλλά και υπόνοια ότι υπάρχει κι άλλος πλούτος ανεξερεύνητος.

Πολλοί διαμαρτύρονται για τα σχολικά εγχειρίδια, ότι είναι κακογραμμένα, ακατάλληλα κ.λ.π. Δεν θα διαφωνήσω σε αυτό. Το πρόβλημα, όμως, δεν είναι τα σχολικά βιβλία, αλλά – ας μου επιτραπεί – η ανεπάρκεια των δασκάλων. Υπάρχουν εκπαιδευτικοί, ωστόσο, που το χειρότερο βιβλίο το μετατρέπουν στο καλύτερο βοήθημα για τους μαθητές. Αυτό, όμως, απαιτεί πολύ κόπο, διάβασμα, προσωπική θυσία, αυταπάρνηση. Καλός δάσκαλος είναι αυτός που δεν αρκείται στο σχολικό εγχειρίδιο, αλλά έχει το δικό του υλικό και ταυτόχρονα πολλή φαντασία να το αξιοποιεί προς όφελος των μαθητών.

Δυστυχώς πιστεύω ότι η ώρα που δόθηκε στα Νέα Ελληνικά έγινε όχι για να βελτιωθούν οι μαθητές στην μητρική τους γλώσσα, όπως ισχυρίζεται ο κύριος Φίλης, αλλά για να μπορεί το Υπουργείο να αναθέτει το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας να το διδάσκουν στα δημόσια σχολεία ως δεύτερη ανάθεση και οι καθηγητές απόφοιτοι των ξενόγλωσσων φιλολογιών, ώστε να μην χρειάζεται να γίνουν νέες προσλήψεις. Οι αντίστοιχοι καθηγητές δεν θα μπορούσαν να διδάξουν τα Αρχαία. Ελπίζω να διαψευστώ, γιατί μας περιμένει νέο κύμα αγραμμάτων.

Καλώ, συνεπώς, τον Υπουργό να το ξανασκεφτεί! Έξυπνος είναι, ας μην φέρει εκείνος την ευθύνη για μια ακόμη ζημιά που θα συντελεσθεί στην χώρα μας.

 

*Η κ. Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι Φιλόλογος, Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος, Pierce College