Γ. Σεφερτζής

Έγραφα χθες για τη διπλωματική πλάνη της ευρωατλαντικής συμμαχίας, και ειδικότερα της Γερμανίας, που εμπεριέχει η επιχειρηματολογία σύμφωνα με την οποία η Τουρκία του Ερντογάν δεν θα πρέπει να "τιμωρηθεί" για την επιθετικότητα του νεο-οθωμανικού ηγεμονισμού της για να μην στραφεί εναντίον της Δύσης, όπως μέχρι στιγμής το κάνει συστηματικά αλλά μόνον ρητορικά η ηγεσία της γείτονος.

Ήμουνα νιος και γέρασα ακούγοντας θεωρίες περί προβληματικής εσωτερικής συνοχής της Τουρκίας. Μερικές μάλιστα υποστήριζαν ότι μεσοπρόθεσμα η Τουρκία θα μπορούσε να οδηγηθεί σε αποσύνθεση εξ αιτίας της ανομοιογένειας των πληθυσμών της. Ακόμα και την εποχή που η γειτονική χώρα πραγματοποιούσε θεαματικά άλματα οικονομικής ανάπτυξης και ευημερίας, αναλυτές επέμεναν ότι αυτό δεν αρκούσε για να εξασφαλίσει την εθνική συνοχή της.

Το λάθος που έκαναν εξ αρχής όσοι εγχώριοι αλλά κυρίως διεθνείς αναλυτές διάβαζαν τον Ερντογάν διαχωρίζοντας τις κατά καιρούς τοποθετήσεις του σε εσωτερικής κατανάλωσης και σε αντικειμενικής διπλωματικής (δηλαδή διαπραγματευτικής) αξίας ήταν διπλό. Ήταν καταρχάς λάθος επιστημολογικό: Δεν διαχωρίζεις ερμηνευτικά μια τοποθέτηση που παράγει ιδεολογία. Και ιδεολογία παράγουν εξ ορισμού όλες οι μορφές χειραγώγησης της κοινής γνώμης.

Πολύ σοβαρός γνώστης των ευρωπαϊκών πραγμάτων σχολίαζε την επομένη του σχηματισμού της κυβέρνησης Ντράγκι στην Ιταλία ότι ζούμε μια από τις "μεσιανικές στιγμές" στην ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αναπτερώνουν τις ελπίδες για το μέλλον της.

Μπορεί η απώθηση της ιστορικότητας των γεωπολιτικών αντιθέσεων να αποτέλεσε για την Ευρωπαϊκή Ένωση την αναγκαία συνθήκη για να μακροημερεύσει το χωρίς ιστορικό προηγούμενο εγχείρημά της, πλην όμως είναι η ίδια που μπορεί να λειτουργήσει ως η  βραδυφλεγής βόμβα που κάποια στιγμή ενδέχεται να το τινάξει στον αέρα.

Με την Ευρώπη να περιμένει την Αμερική και την Αμερική να περιμένει την επούλωση των πληγών του εσωτερικού προεκλογικού διχασμού της και την ωρίμανση των γεωστρατηγικών επιλογών της η ελληνική διπλωματία καλείται να διαχειριστεί τις σχέσεις με την Τουρκία σε μια περίοδο που όλα δείχνουν ότι οι τελευταίες θα ακροβατούν για πολύ ακόμα σε μια κατάσταση, αν όχι αυξανόμενης, σίγουρα πάντως μονιμότερης έντασης.

Μέχρι σήμερα η δημόσια συζήτηση για την τακτική του Ερντογάν περιστρέφεται γύρω από μια βασική απορία: Διαπραγματεύεται απειλώντας για να παζαρέψει τα ανταλλάγματα που θα ζητήσει για να συνθηκολογήσει με τη Δύση ή είναι αποφασισμένος να της γυρίσει την πλάτη συνεχίζοντας να διεκδικεί την επικυριαρχία του στην ευρύτερη περιοχή που κάποτε αποτελούσε μέρος της Οθωμανική Αυτοκρατορίας;

Όποιο κι αν είναι το βασικό δόγμα που επικαθορίζει τις στρατηγικές επιλογές της εξωτερικής πολιτικής μιας χώρας καλόν είναι να μην αφίσταται του βασικού ενστίκτου που διαμορφώνει το λεγόμενο κοινό αίσθημα. Είναι με βάση το τελευταίο άλλωστε που σχηματίζεται, αντιδρά και αξιολογεί τις σχέσεις της η κοινή της γνώμη.

Η εμπλοκή στα Ίμια το 1996 απωθήθηκε σαν ένα σύντομο επεισόδιο με αίσιο τέλος και χωρίς συνέχεια. Κάτι ανάλογο με το προηγούμενο του «βυθίσατε το Χόρα» το 1976 και της νέας εξόδου του ως Σισμίκ στο Αιγαίο το 1987. Το πρώτο, καλή ώρα όπως τώρα το Τσεσμέ, παραβίασε για πρώτη φορά την ελληνική υφαλοκρηπίδα. Το δεύτερο έφερε Ελλάδα και Τουρκία στα πρόθυρα του πολέμου, αλλά έληξε χωρίς να πέσει μια σφαίρα.

Όπως στα χρόνια της χολέρας έτσι και στον καιρό της πανδημίας είναι φυσικό όλα να περιστρέφονται περί αυτήν κι όλα να κρίνονται από αυτήν. Άλλωστε από όλες τις αντιθέσεις που γνώρισε η ανθρωπότητα, διαχειρίστηκε η πολιτική και παρήγαγαν την πρόοδο η μόνη που έμεινε αξεπέραστη ήταν αυτή που εξ αρχής χώριζε την ζωή από τον θάνατο.

Με τον σχηματισμό της κυβέρνησης Ντράγκι η Ιταλία μοιάζει να βάζει ένα στοίχημα πολλαπλού ενδιαφέροντος. Και για την ίδια. Και ίσως πολύ περισσότερο για ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η τελευταία βρίσκεται σε μεταιχμιακή φάση. Έχει μπροστά της πολύ ακόμα δρόμο για να βγει από τη δοκιμασία της υγειονομικής κρίσης. Και ακόμα περισσότερο για να βγει από την πρωτοφανή οικονομική κρίση που η πανδημία προκάλεσε.

Αν και είναι πολύ νωρίς για να φανεί στο σύνολό της η μεγάλη εικόνα, τα μηνύματα που έρχονται το τελευταίο διάστημα από την απέναντι ακτή του Ατλαντικού γίνονται όλο και πιο σαφή. Μήνυμα πρώτο: Όσο διαρκή η πανδημία και απειλείται η οικονομία, η εσωτερική πολιτική θα αποτελεί και για τη νέα Διοίκηση Μπάιντεν απόλυτη προτεραιότητα.

Την ιδέα για μια Ενδιάμεση Συμφωνία για το Κυπριακό την πρωτοάκουσα από τα χείλη του Χρίστου Γιάγκου, ενός νέου διπλωμάτη του κυπριακού Υπουργείου Εξωτερικών που τα τελευταία χρόνια δοκιμάζει και αυτός την τύχη του ως ελεύθερος επαγγελματίας στο χώρο των συμβουλευτικών υπηρεσιών. Την υποστηρίζει εδώ και 15 χρόνια. Από τότε, δηλαδή, που το Κυπριακό βρέθηκε σε κενό αέρος μετά το ελληνοκυπριακό «Όχι» στο Σχέδιο Ανάν.

Έχοντας λάβει το μήνυμα περί της ανάγκης «ευελιξίας» και «ετοιμότητας συμβιβασμών», που εξέπεμψε τις προάλλες ο Βρετανός ΥΠΕΞ επισκεπτόμενος την Κυπριακή Δημοκρατία, υποθέτω ότι όλοι πλέον προετοιμάζονται για την πενταμερή συνδιάσκεψη για το Κυπριακό προεξοφλώντας ότι ο διεθνής παράγοντας θα πιέσει για επίσπευση της επανάληψης των διακοινοτικών συνομιλιών στην βάση μιας συνομοσπονδιακής μορφής λύσης.

Με τον Φλεβάρη να είναι κουτσός, την Ευρώπη να παραμένει στην δίνη της πανδημίας και τα γεγονότα πέριξ της μεσογειακής λεκάνης να πυκνώνουν παράλληλα με γρήγορους ρυθμούς τα ραντεβού της ελληνικής διπλωματίας με την Ιστορία πλησιάζουν εγκυμονώντας κινδύνους και εξελίξεις που ίσως περιπλέξουν ταχύτερα του αναμενομένου την κατάσταση που στην ευρύτερη περιοχή. 

Mε τα μηνύματα που εκπέμφθηκαν από τις χθεσινές συναντήσεις του Πρωθυπουργού με τον Μπ. Νετανιάχου και τον Ν. Αναστασιάδη να επιβεβαιώνουν τη σημασία της τριμερούς συνεργασίας Ελλάδας-Ισραήλ-Κύπρου και το ρόλο της για την ειρήνη και την ασφάλεια στην Αν. Μεσόγειο, εκείνο που μένει να επιβεβαιωθεί είναι η επίδρασή της στη διαμόρφωση των εξελίξεων ενόψει του επόμενου γύρου των ελληνοτουρκικών διερευνητικών επαφών και της Πενταμερούς Συνδιάσκεψης για το Kυπριακό.

Με τον Μπάιντεν να επισημοποιεί την αναμενόμενη επιστροφή της Αμερικής στην διεθνή διπλωματία τον Μακρόν να προειδοποιεί κατόπιν αυτών για ένα κρίσιμο τρίμηνο για τις ευρωτουρκικές σχέσεις και τον Ερντογάν η προηγούμενη εβδομάδα τελείωσε αλλάζοντας το φόντο πίσω από τις ελληνοτουρκικές διερευνητικές επαφές και τις εντατικές πια προετοιμασίες της Άτυπης Πενταμερούς Συνδιάσκεψης για το κυπριακό.

Από τις πολλές υποθέσεις που θα μπορούσαν να γίνουν για τις επόμενες κινήσεις της τουρκικής διπλωματίας στην Ανατολική Μεσόγειο η ελάχιστη και εγγύτερη στην πραγματικότητα είναι ασφαλώς ότι όσο η Τουρκία αισθάνεται δεδομένη την «ασυλία» που θα της προσφέρεται, έστω και με μοναδικό άλλοθι την απόσυρση των ερευνητικών πλοίων της από το Αιγαίο και την κυπριακή ΑΟΖ, ο άμεσος στόχος της θα παραμένει η διεύρυνση της ατζέντας των Διερευνητικών με την Ελλάδα και η αλλαγή της βάσης για επίλυση του Κυπριακού.

Αν και ήταν εξ αρχής προβλέψιμο το πού θα προσπαθούσε η Τουρκία να οδηγήσει τις συζητήσεις για την επίλυση του Κυπριακού, η δήλωση του Μ. Τσαβούσογλου από τα Κατεχόμενα ήρθε ως μια «αποκαλυπτική» επιβεβαίωση. Λέγοντας ότι «αν επιτευχθεί συμφωνία για τον διαμοιρασμό των εσόδων από την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων της κυπριακής ΑΟΖ θα έχει λυθεί το μισό πρόβλημα» κατέστησε ολοφάνερο ότι αυτός θα είναι και ο κύριος βραχυπρόθεσμος στόχος της τουρκικής διπλωματίας στην Ανατ. Μεσόγειο.

Ας υποθέσουμε ότι από όσα προβλήματα έχουμε με την Τουρκία το μικρότερο είναι οι προκλήσεις της. Κυρίως οι λεκτικές σαν κι αυτές στις οποίες για μια ακόμα φορά επιδόθηκε χθες ο Τσαβούσογλου μιλώντας στην Αττάλεια σε συγκέντρωση οπαδών του κυβερνώντος κόμματος πριν αναχωρήσει για την κατεχόμενη Κύπρο. Το ερώτημα είναι αν και τι μπορεί να αλλάξει στα προβλήματα που δημιουργεί στην Ελλάδα η επεκτατική στρατηγική της Τουρκίας.